N. M. Maxmudov, M. T. Asqarova, I. Yu. Umarov

§5.5. Davlat daromadlari va transfertlarning tahlili
a) Soliq tushumlari
Soliq turlarini rejalashtirishda soliq bazalari va soliq o‘rtasidagi o‘zgarishlarni e’tiborga olish kerak.
Soliq bazasi bu, soliq solinadigan o‘lchamdir.
Soliq bazasi turlariga daromadlar, ish haqi va import hajmi kiradi. Soliq turlari – soliq solinadigan bazaga bog‘liq ravishda bo‘ladi. Har qaysi soliqlar belgilangan tartibda soliq bozoriga mos ravishda bo‘lishi shart. Ammo soliq hujjatlarining asosida soliq qonunlari turadi, soliq bazasini aniqlash murakkab. Soliq stavkalari strukturasida har xil elementlar uchun soliq ayrim hollarda qonun asosida ozod qilish.
Defitsitni umumiy miqdorini ijobiy saldoning (daromaddan olingan transfertlar) – (harya xarajatlardan qarzni to‘lash uchun ushlab qolinadigan kreditlar). Bu moddalar “chiziq ustida”, qolgan moddalar “chiziq ostida” joylashgan, “mablag‘ ajratish” deb ataladi. Buni quyidagicha yozish ham mumkin: defitsitning umumiy miqdori ijobiy saldoning mablag‘ ajratishning (zayomlari – amortizatsiya) – (naqd pullarning toza ko‘payishi).
Davlat tomonidan pulni aylanishga chiqarish va davlat o‘ziga shu ko‘payish va tez jamg‘arma depozitlar bo‘yicha mas’uliyatni olishi moliyaviy muassasasining vazifasi deb qaraladi va shu manbalardan har qanday kelayotgan mablag‘lar moliyaviy muassasadan tushayotgan bo‘lib hisoblanadi.
Davlat boshqaruv idoralarining mablag‘ ajratishi ichki mablag‘ ajratishga bo‘linadi. Ular rezidentlardan tushadi. Tashqi mablag‘ ajratishi rezident emaslardan olinadi. Keyinchalik bu kategoriyalar qarz oluvchi majburiy turi qarzli vositalar turi bo‘yicha klassifikatsiyalanadi.
Iqtisodiy va moliyaviy tahlilda, qarz oluvchilar majburiyatlari tasnifi turi ma’qul, chunki bunda qarz oluvchilar majburiyatlari talab guruhga birlashgan iqtisodiy harakterga ega.
Agar u yoki bu qarzli vositalar boshqa moliyaviy dasturlashtirish guruhlanishga kirsa, muayyan imkoniyatlarga ega bo‘ladi.
Nazorat va muhokama uchun savollar.

1. Davlat boshqaruv sektorlarini sanab bering.

   
   

2. Kassa tamoyili nima.

   
   

3. YAlpi va sof tushum, to‘lovlar deganda nimani tushunasiz?

   
   

4. Konsolidatsiya nima?

   
   

5. Davlat boshqaruv organlari operatsiyalari qanday tasniflanadi?

   
   

6. Davlat daromadlari va transfertlarini izohlab bering.

   
   

7. Davlat byudjetining tarkibiy tuzilishi.

   
   

8. Soliq tizimi va uning iqtisodiy mohiyati.

   
   

9. Davlat byudjetining shakllanish manba’larini aytib bering.

   
   

10. Davlat byudjetining ijtimoiy sohaga sarflanishi haqida fikringiz.