N uzoqov, X. A. Alimov,B. X. Yunisov

Q2 = HT + K - 1)H - Hx (1.8)
Bu formulada H- 3-•SrQch - chiqib ketgan tutunning entalpiyasi (ortiqcha havo koeffisienti a=1 bo'lganda); (a_ch-1)HX -3_ch haroratdagi ortirma havoning entalpiyasi; Нх-atmosfera havosining entalpiyasi.
Kimyoviy noto'la yonish natijasida yo'qotilgan issiqlik miqdori quyidagi formuladan aniqlanadi:
^Q3 “ VCO ■ QCO ^{+ V}H₂ ■ QH₂ ⁺ VCH4 ■ QCH4 , ⁽¹-⁹⁾
bu erda: vCO, V_H ,V_CH - yonish mahsulotlaridagi yonuvchan gazlar hajmi, m³/kg yoqilg'ida, QCO, Q_H , Q_CH -yonuvchan gazlarning hajmiy yonish issiqligi, MJ/m³.
Yuqorida keltirilgan formulani hisobga olganda yo'qotilgan issiqlikning solishtirma qiymati (QТ dan foizda) quyidagi formuladan aniqlash mumkin:
q₃ = 126,4V_Co+ 108V_H + 358,2V_CH (1.10)
3 CO H₂ CH₄
Gaz hajmlari vCO , V_H , V_CH oldida ko'rsatilgan sonlar - 1 m³ ga to'g'ri
keladigan gazlarning 100 marta kamaytirilgan yonish issiqliklari.
Mexanik chala yonish natijasida yo'qotilgan issiqlik, qozonning o'choq turiga va ishlatiladigan yoqilg'ining xiliga bog'liq. Bu ko'rsatgich «Qozon agregatlarini issiqlik hisobi (normativ usul)» yordami bilan aniqlanadi.
Qozon sirtidan atrofdagi muhitga yo'qotilgan issiqlik miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi:
F
Q 5 = qJF, (1.11)
B
bu erda: В - qozondagi yoqilg'i sarfi, kg/s; FS - qozon devorlarining tashqi sirti, m²; q T.S =0,2 - 0,3 kVt/m² - tashqi sirtlaridan chiqqan issiqlik oqimi.
Chiqarib tashlangan tashlandiq (shlak) bilan yo'qotilgan issiqlik quyidagi formula yordamida aniqlanishi mumkin:




q_b

Ush.l ⁽st^)sh1 • А
QT

(1.12)

bu erda: a_shl=1-a_o’ - o'choq kamerasidan shlakning chikarilgan qismi; S_shl t_sh - chiqarilgan shlakning issiqlik sig'imi va harorati.

6. 
   Qozonning foydali ish koeffisienti
   

Foydali ish koeffisienti (FIK) qozonda umumiy issiqlik energiyasi Q_Tⁱ ning qancha qismi samarali foydalanganligini (QI) ko'rsatadi:
,_K = Q-100 (1.13)
Q_T
Bu F.I.K ni aniqlash usuli - to'g'ri balans usuli deb ataladi.
Bug' qozonining yo'qotilgan issiqliklari yig'indisini bilgan holda, teskari balans usuli orqali brutto FIK aniqlanadi:
Пк =^100-(q 2+q 3+q 4 + q 5+q 6) ^(1.14)


(1.15)
Qozonning FIK ini aniqlab, samarali foydalangan issiqlikni quyidagi formula bo'yicha aniqlash mumkin:
Qi = Q Т • Пк
Natijada qozonda ishlatilgan yoqilg'i sarfini quyidagi formuladan aniqlash
mumkin,


(1.16)

kg/s: В =
Dkb (h_k._b - h' ) + Di (h - hi)+ Dx(hk ~ Ks)
Q T • /
Brutto F.I.K qozonning ishlash samaradorligini ko'rsatadi. Lekin uning normal ishlashini har-xil yordamchi mexanizmlar va qurilmalar ta'minlaydi. Bularga sarf qilingan energiya, qozonxona ishlashi uchun talab qilingan sarf deb ataladi.


(1.17)
Qozonning ehtiyojlari uchun energiya sarfi quyidagi formuladan aniqlanadi, kVtsoat:
E o'.e = Eb + Et.s + Ech + Ет.еп + Emb
bu erda: Eb, E_t._s, E_ch, E_T._en, Emb , - tegishli ravishda siqilgan havo uzatish ventilyatorining, tutun so'rgichning, chang tayyorlash mexanizmlarining, ta'minlash elektr nasoslarining va masofadan boshqarish elektr mashinalarining sarflagan energiyasi.
O'z ehtiyoji uchun sarf qilingan energiya qismi quyidagi formula orqali aniqlanadi, %:
E
A^es = -^E* 104, (1.18)
В^Q T • 4es • *i
bu erda: В - qozonda ishlatilgan yoqilg'i sarfi, kg/s;
^_e.s - IES da elektr energiyani ishlab chiqarish FIK i, %;
Ti - qozonning ishlash vaqti, soat.
Agar ^к,. dan o'ziga sarf qilingan energiya qismi ayirilsa, kozonning netto F.I.K aniqlanadi:
C = Чк ^-A4ue . ⁽¹.¹⁹⁾
NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   .Qozonning issiqlik balansi nima?
   
2. 
   .Foydali ishlatilgan issiqlik nima?
   
3. 
   .Yo'qotilgan issiqliklar nimaga teng?
   
4. 
   .Bug' qozonida samarali foydalanilgan issiqlik qanday aniqlanadi?
   

5. 
   .Qozonning FIK to'g'ri balans usuli yordamida qanday aniqlanadi?
   
6. 
   .Qozonning FIK teskari balans usuli yordamida qanday aniqlanadi?
   
7. 
   .Qozonning brutto va netto FIK nimani bildiradi?
   

MASALA YECHISH NAMUNALARI
1-masala. O’txonada yo’qotilgan issiqlik ma’lum bo’ lganda, qozonning FIK ni aniqlash kerak. q₂ -tutun gazlari bilan yo’qotilgan issiqlik q₂ =9 %, Yoqilg’ ining ximiyaviy chala yonishida yo’qotiladigan issiqlik q3 =1 % , mexanik chala yonishdan yo’qotilgan issiqlik q4=2.5 % , atrof muhitga yo’qotiladigan issiqlik q5=1.5 % va yonib bo’ lgandagi chiqindi bilan ketadigan issiqlik q6 =1%.
Yechilishi: Sq=q₂+q₃+q₄+q₅+q₆=9+1+2.5+1.5+1=15 %.
Qozonning FIK i q=100-Eq=100-15=85 %
Agar q5^o’=0.5q bo’lganda o’txonadagi issiqlikning yo’qotilishi quyidagiga teng bo’ladi. Sq_o‘=q₃+q₄+q₅+q₆=1+2.5+0.5*1.5+1=5.25%.
O’txonaning FIK i q_o‘=100-Eq=100-5.25=94.75 %
2-masala. lEMlari shartlari: D _n._b =230t/s; qozondagi bug' sarfi D p._s =210t/s; P _p._b =16MPa; t _p.b =225^oS; P _p._c =14MPa; t _p._b =560^oS (bug' qizitgichdan
chiqayotgan qizdirilgan bug') Q^p_n =29330kJ/kg; ц _k._u =0,89. Yoqilg'I eksergiyasi e t =1,1 Q^pn ; atrof-muhit temperaturasi t o.c =20^oS. Barabanli qozonning eksergetik F.I.Kini aniqlang.
Yechilishi: Eksergetik oqim orqali kiruvchi va chiquvchi oqimning qozon





B ’ e_t

D s’ e + D ■ e ~ Db ■ e _h
^p.s p.s n p ^p.b p.b

Viks =

eksergetik F.I.Ki


Kiruvchi va chiquvchi oqimlar entalpiyasi uchun yoqilg' sarfi issiqlik balansi bilan belgilanadi;
D ■ h + D ■ h - D b ■ h ^p.s p.s p b ^p.b p.b
B _
Q^p '7 _t n k.ut
Topish: D p = D p.b - Dp.c =230-210=20 t/s
Barabanli qozonda bosim ostida qaynoq suv entalpiyasi jadval bo'yicha topiladi. P p.b =16MPa; h^’b =1651kJ/kg; hn.b =970,6 kJ/kg (P p.c =14MPa; t p.b =560^oS)
Topilgan qiymatlarni formulaga qo'yib aniqlanadi:
B _ 210'103 .3485,8 + 20 • 103 • 1651 - 230 • 103 • 970,6
“ 29330'0,89
B=20,76t/s.
Bug' oqimining eksergiyasni puflash va iste’molchi suvi
E p.c = D p.c [h p.c - h 0x - h t.c(t p.c - h _tx)]= 2 0".'0 .3485,8-83,8-293(6,595­3600
0,297)=90825kVt
E p = D p [h p - h 0.c - h o._c(S p- S oc)]= 20 '0 .[1651-83,8-293(3,748­3600
0,29)]=3090kVt;
E p.b = D p.b = [h p.c - h 0.c - US p.b - S _ox)]= 2 30''0" [970,6-83,8-293(2,585­3600
0,297)]=13827kVt.


« 0,431
E pe ⁺ E p ^- E p.b ~ 90825 + 3090 - 13827
B ' e_t ~ 5,76 ' 1,1 ' 29330
3-masala.Bug’ ishlab chiqarishda 1-soatda yo’qotiladigan issiqlik miqdorini uning qozonda ishlab chiqarilgan bug’ D=10 tonna/ soat va bosimi P=1,4 Mpa bo’lganda harorati t=250⁰C.Yoqilg’ining yonish issiqligi Q^yoi=18423 kj/kg, ta’minot suvining harorati 800C va qozonning FIK ti Uq 85 %.