N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

Gazkondensat konini ishlashni loyihalashtirish 
– kon geologiyasi, yer osti 
gazo-gidromexanikasi va tarmoq iqtisodiyoti ma‘lumotlaridan foydalanish asosida 
echish mumkin bo‗lgan kompleks masala. 
Gazning kritik harorati
(T
kr
) deb, shunday maksimal haroratga aytiladiki, bu 
haroratda modda bir vaqtning o‘zida gaz va suyuq holatidagi tenglikda bo‘ladi. Kritik 
harorat uchun yana bir ta‘rif bor. Ya‘ni, kritik haroratda gazning o‘rtacha molekulyar 
kinetik energiyasi molekulalarning tortilish potensial energiyasiga teng bo‘ladi. Kritik 
haroratda ham gazsimon, ham suyuq holatdagi aralash ikki komponentli faza mavjud. 
Kritik haroratdan yuqoriroq haroratlarda suyuq faza yo‘qolib, faqat bir turdagi 
gazsimon faza mavjud bo‘ladi. 
Kritik bosim (P
kr
)
- kritik haroratga mos bo‘lgan bosim . 
Gazlarning o'ta siqiluvchanlik koeffisienti - 
gaz tarkibiy qismini tashkil 
qiluvchi komponentlarning keltirilgan parametrlari, xuddi shu parametrlarning kritik 

---

266 
parametrlardan qanchalik kichiq yoki kattaligini ko‘rsatuvchi, o‘lchov birligisiz 
kattalikdir.
Gazlar va suyuqliklarning qovushqoqligi
deb, ularning ichki qatlamlarining 
bir - birining siljishiga nisbatan qarshilik ko‘rsatish qobtiliyatiga aytiladi. 
Qovushqoqlik harorat va bosimga bevosita bog‘liqdir. Bosim ortib borishi bilan 
gazning zichligi ortadi, o‘z navbatida zichlik molekulalarning erkin harakati 
masofasini qisqartiradi, molekulalar harakat tezligi esa deyarli o‘zgarmay qoladi. 
Shuning uchun bosim oshishi bilan boshlang‘ich davrda qovushqoqlik deyarli 
o‘zgarmaydi, keyinchalik esa oshib boradi. Qovushqoqlik o‘zgarishi haroratga ham 
bog‘liq. Harorat oshganda gazlarning qovushqoqligi ortadi. 
Gazlarning nisbiy qovushqoqligi
 
г
а
/
deb, odatda shu gazning 
qovushqoqligini atmosfera holatida aniqlangan qovushqoqlikka bo‘lgan nisbatiga 
aytiladi.