N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov
Yüklə 4,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.8-rasm.
Foydali g’ovaklilik m (qoldiq suvni hisobga olgan holda) bilan mutlaq o’tkazuvchanlikning K o’t o’zaro bog’liqligi . (A.A.Xanin bo‘yisha) Alevrolitlar: 1 – mayda alevritli fraktsiya; 2 – yirik alevritli fraksiya; qumtoshlar: 3 – mayda zarrali, 4 – o‘rta va yirik zarrali AQSHning 49 ta gaz koni bo‘yicha olib borilgan tahlillar (ularning 22 tasini ishlatish yakuniga yetgan) shuni ko‘rsatdiki, gaz zahirasi 1,5-2 mlrd.m 3 dan ko‘p bo‘lgan konlarda ulardan foydalanish to‘xtatilganda hisoblangan gaz bera olish koeffitsienti qiymati 0,9-0,99 ga teng bo‘lgan, zahiralari kam bo‘lgan konlarda esa bu miqdor 0,66-0,80 chegarasida o‘zgarib turgan. Ishlatilishi yakuniga etgan 22 ta kon bo‘yicha hisoblangan gaz bera olish koeffitsientining o‘rtacha arifmetik qiymati 0,87 ga teng. Demak, dastlabki gaz zahiralaridan o‘rtacha gaz yo‘qolishi 0,13 (jumladan, quduq og‘zidagi qiymati 0,1 MPa ga teng, deb qabul qilingan qoldiq bosim hisobiga o‘rtacha gaz yo‘qolishi o‘rtacha 0,02 atrofida). MDHda Sankt-Peterburg gaz konining ishlatish ma‘lumotlari bo‘yicha gaz bera olish koeffitsienti 0,84 ga, Kanevskiy konida esa 0,81-0,82 ga teng bo‘lgan. O‘zbekiston Respublikasida Buxoro-Xiva neft-gaz regionidagi Sho‘rtan, Gazli, Alan, Zevarda, Kultok‘ va b. konlardagi gaz bera olish koeffitsientining o‘rtacha arifmetik qiymati 0,854 ga teng. 48 Gaz beraolish koeffitsientiga qoldiq bosim qiymati anchagina ta‘sir qiladi. Odatda yirik gaz konlari uchun quduq ustidagi qoldiq bosim 0,1 MPa, deb qabul qilinadi, shunga ko‘ra yirik konlar bo‘yicha gaz bera olishni yuqoriroq koeffitsientiga erishiladi. MDH davlatlarida gaz zahiralarini hisoblashda, chiqarib olinishi mumkin bo‘lgan barcha zahiralar hisobga olinadi, shuning uchun ham qoldiq bosim qiymati islatish quduqlari ustidagi yakuniy bosim 0,1 MPa qiymatdan kelib chiqqan holda belgilanadi. Gaz zahiralarini hisoblashda qoldiq bosimni hisobga olishdan tashqari geologik zahiralardan chiqarib olinadigan gaz miqdorini aniqlash ham muhim hisoblanadi, shunga ko‘ra gaz bera olish koeffitsienti ham aniqlanadi. Eng ko‘p tarqalgan gaz rejimli uyumlarda gaz bera olish koeffitsienti qiymati 0,90-0,95 ga teng bo‘ladi. Suv bosimli rejimda ishlatilayotgan gaz konlarining gaz uyumlarida balans chiqarib olinadigan gaz zahiralari hajmi qoldiq bosimni hisobga olmasdan aniqlanadi. Lekin kondan foydalanish yakuniga etganda chekka suvlarning bosimi etarli bo‘lmaganligi va gaz uyumining hamma qismi suvlanmaganligi sababli zahiralar hapjmini aniqlashda qoldiq bosimni hisobga olish zarur bo‘ladi. Ayrim tadqiqotchilarning fikricha, suv bosimli rejimdagi uyumlarda gaz zahiralarini hisoblashda, qatlamning gaz va suyuqlik bera olish koeffitsientini kiritish zarurdir. Bu koeffitsientlar miqdori uyumning tuzilishiga, kollektorlik xususiyatlarining o‘zgarishiga, gaz va suvlarni o‘zidan nisbiy o‘tkazishiga, gaz bilan to‘yinish darajasiga va h.k.larga bog‘liq. Gaz bosimli rejimda gaz bera olish koeffitsienti qiymatini aniqlash muhim. Laboratoriyada turli tipdagi kollektorlarda gazni suv bilan siqib chiqarish tajribalari asosan tabiiy va qisman sun‘iy qumtosh va ohaktosh kern namunalarida amalga oshirilgan va ma‘lum bir natijalar olingan. Olingan ma‘lumotlarga ko‘ra gazni suv bilan siqib chiqarishda kollektorlarda ko‘p miqdorda gaz qolishi aniqlangan, ular hajmi kollektor g‘ovaklari bo‘shlig‘ining 16 dan 50% gacha bo‘lgan hajmini egallaydi. Masalan, bo‘shoq qumlarda gazni suv siqib chiqargandan so‘ng qoldiq gazga to‘yinganlik 16%ga teng bo‘lgan; zich qumtoshlarda u 25-50% ga, 49 ohaktoshlarda esa 50 % ga etgan. Gazning qovushqoqligi, zichligi va siqib chiqaruvchi suyuqliklarning sirt tarangligi qoldiq gazga to‘yinish qiymatiga ta‘sir etmaydi, qatlam sharoitlari esa (temperatura, bosim, siqib chiqarish tezligi va bog‘liq suv miqdori) juda ham kam ta‘sir qiladi. AQShning Texas shtatidagi Vest-Bomont va Luizianadagi Leyksayd konlarida qoldiq gazga to‘yinganlik qiymatlari hisoblangan. Qoldiq gazga to‘yinganlilik kern va elektr karotaj ma‘lumotlari asosida ikkita quduqda gaz-suv tutash yuzasining siljishini o‘rganish orqali strukturaning suvlangan qismida aniqlagan. Kern tahlili bo‘yicha topilgan qoldiq gazga to‘yinganlik g‘ovakligi 31-32,9% bo‘lgan qumtoshlar 16,7 dan 18,5 % gacha, elektr karotaj ma‘lumotlari bo‘yicha esa 19,4 dan 37% gacha ekanligi aniqlangan. Bu ma‘lumotlar suv bosimli rejimdagi gaz uyumlarining gaz bera olish koeffitsientini taxminan 0,8 ga teng, deb qabul qilishga imkon beradi. Qayd qilingan ma‘lumotlar asosida quyidagi xulosalarga kelish mumkin: 1) gaz zahiralari 1,5-2 mlrd.m 3 dan ko‘p bo‘lgan konlarda gaz bera olish koeffitsienti qiymati 0,9-0,99 oraliqda o‘zgaradi (0,1 MPa ga teng bo‘lgan qoldiq bosimni e‘tiborga olgan holda hisoblangan dastlabki zahiralardan); 2) gaz zahiralari kam bo‘lgan konlar uchun gaz bera olish koeffitsienti 0,66-0,8 oraliqda o‘zgaradi (bunda zahiralarni hisoblashda qabul qilinadigan qoldiq bosim qiymati katta zahirali konlar uchun hisoblanganiga qaraganda yuqori bo‘lishi mumkin); 3) bo‘shoq qumlarda gazni suv bilan siqib chiqarishda qoldiq gazga to‘yinganlik 16% yaqin bo‘ladi; zich qumtoshlarda esa u 25-50% chegarasida o‘zgaradi; 4) gazli maydonning suvlangan qismidan olingan kernlarni o‘rganish ma‘lumotlari qoldiq gazga to‘yinganlilik 16,7-21,8% atroflaridaligini ko‘rsatdi. Demak, gaz konlari (uyumlari)dagi gaz zahiralarini hisoblashda gaz uyumining o‘ziga xos geologik xususiyatlarini va gaz bera olish koeffitsientini hisobga olish zarurdir. |