N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

G L O SSA R IY
A tam a­
ning o ‘zbek
tilida
nom la-
n ish i
A tam a­
n ing ingliz
tilida
nom lanishi
A tam aning
rus tilida
nom lanishi
A tam aning m a ’nosi
1.
A n ’anaviy
iqtisodiy
tizim
Traditional
econom ic
system
Традицион
пая
экон ом и ­
ческая
сист ем а
tabiiy, y a ' n i q is h lo q x o ' -
ja lig i ishlab c h iq a r ish ig a
asoslana di.
2.
B ozor
iqtisodiyoti
tizim i
M arket
econom y
system
С ит ем а
р ы н оч н ой
эконом ики
x u su siy ta d birkorlik, tan- 
lash erkin lig i, r a q o b a t m u- 
hitiga a s o sla n a d i. 
B o z o r
iqtiso d iy o tid a a l o h id a sub- 
y e k t la r n in g s h a x siy qizi- 
qishlari in o b a tg a olinadi. 
“ S o f b o z o r iq tis o d iy o ti” -
d a v l a tn i n g
iq tis o d iy o tg a
a ra la sh u v in i. b o s h q a ru v in i 
t o 'l i q in k o r etadi. D a v la t

---

f aq a t " o ' y i n q o id a la rig a "
rioya 
qilinishin i 
n az o r a t 
qilib 
turadi. 
B o z o rd a g i 
s u b y e k tla r f aq a tg in a s h a x ­
siy m anfaatlari, fo y d ala - 
rini k o ' z d a tutib, fao liy at 
o lib boradilar.
3.
М а ’m u г iy
huyruij-
bozJikka
asoslan-
gan qtiso-
di\' tiz.im
A d m in ist­
rative
com m an d
system
А д м и н и ст
рат и ви о
ком андн ая
сист ем а
b o z o r
iqtisodiyotiga 
teskari tizim b o ’lib. davlat 
m u lk c h ili g ig a as o sla n a d i, 
y a 'n i
b a rc h a
vositalar 
d a v l a tg a tegishli b o 'la d i .
4.
Infratu-
Z.ilnta
M arket
in frastru c­
ture
Ры ночная
и нф раст ру
кт ура
b o z o rg a
x iz m a t 
k o ’rsa- 
tu v c h i, 
u n in g
m e ’yorda 
faoliyat borishi. tova r va 
x iz m atlarn i
x a r a k a tla n is h ig a
y o r d a m
beruvchi institutlar 
m aj- 
m uasini tashkil qiladi.
5.
B ozor
tarkibi
M a rk et
com pon en t
К ом понен
т ы ры н к а
a lo h id a
b o z o r 
e l e m e n t-
la rining 
tartib
bilan 
joyla shuvi.
6.
B ozor
tnuvafaq-
qiyatsiz-
likhtri
M arket
fa ilu re s
П ровалы
р ы н к а
b o z o r m e x a n iz m in i n g iq ti­
so diy resuslarni sa m arali 
ta q s im la b bera o lm a v d ig a n
iqtisodiy vaziy atd ir.
7.
B ozordagi
talab
D em an d
С прос
bo zo rd a g i 
to v a r
yoki 
x iz m a t g a b o ’lgan 
in son- 
la rning ehtiy ojini b ilv o s ita
k o 'r in is h id ir. T a la b - to v a r 
yoki x iz m a t g a b o 'l g a n
to 'l o v qobiliyatli ehtivojdir.
8.
Talab (D )-
Q uantity o f
d em a n d
Объём
спроса
bu 
n a f a q a t 
istak. 
balki 
b o z o rd a g i narx b o ' y i c h a
uni olish im k o n iy atin i 
bildiradi.

---

9.
Talab narxi
(P J
Price o f
d em a n d
Ц епа спроса
jo r iy v a q td a aniq to v a r va 
xiz m a tla r u ch u n x a rid o rla r 
to m o n i d a n t o i a n a d i g a n
m a k sim a l narx.
10.
O m m aviy
iste 'mol
sam arasi
E ffective n
ess o f m ass
con su m p­
tion
Э ф ф ект от
м ассового
п от ребле­
ния
tovarga b o 'lgan individual 
talabning oshib borishi nati- 
ja sida unga b o 'lg a n bozor 
talabi 
kengayib 
borishi 
tushuniladi. O m m a v iy iste'- 
mol 
insonlarni 
za m ondan 
ortda qolm aslikka ijtimoiy 
doiraga mos kelishga 
intilishini k o 'rs a ta d i.
п .
Snob
sam arasi
E fjectiven
ess o f snob
Э ф ф ект от
сноба
o m m a v i y i s t e 'm o l qilina- 
y o tg a n to v a r g a individual 
ta la b n i n g qisqa rishi tu s h u ­
niladi. Bu s a m a r a i s t e -
m o lc h ila rn i o m m a d a n aj- 
ralib 
tu r ish g a
x ara k at 
qilishida, 
in d iv id u a llik k a
in tilishida k o ' z g a ta sh la n a - 
di. K a m y o b s a n 'a t asarlari, 
q i m m a t b a h o sp o rt m a sh i- 
nalari 
v a
z a m o n a v iy
k i y im -k e c h a k la r
sn o b
tova rlari deyiladi. U larni 
x a rid qilish, y a g o n a birlik- 
dagi 
to v a rla r g a
ega lik 
qilish, in d iv id u a llik k a
intilish h iso b lan a d i.
12.
Ко 'rgaz-
m ali
iste 'mol
sam arasi
E ffectivn ess
o f show
con su m pti
on
Э ф ф ект от
н аглядного
п от ребле­
ния
b u
shunda y 
p ara d o k sal 
holatk i, b u n d a to v a rla r g a
b o ' l g a n
ta lab
ularni 
b o s h q a ( o 'z i g a o 'x s h a s h )
to v a rla rg a n is b a ta n y u q o ri 
n a r x d a b o ' l g a n l i g i g a sa b ab
o s h ib boradi. B u n g a s a b a b

---

bu tovarni y u qori o b r o ' -
e ' t i b o r g a
ega, 
elita 
k o 'r i n i s h i d a b o 'lg a n l ig id ir. 
B u
holatn i 
ilk 
bor 
a m e r ik a l ik
iqtisodchi 
To rs ten V eblen a n iq la g a n
v a o ' z a s a r id a aks ettirgan.
13.
Taklif (S)-
S u pply
П редло­
ж ен и е
jo r iy
v a q t d a
b o z o r d a
m a v ju d
v a
so tu v c h ila r
(ishla b 
c h i q a r u v c h il a r ) 
to m o n i d a n jo riy n a r x la rd a
so tish g a ta y y o r to v a r va 
x iz m a t la r y ig 'in d is id ir .
14.
T a k lif
n arxi
Price o f
su pply
Ц ена
п редл о­
ж ения
jo r i y vaqtda. jo r iy j o y d a .
m a v ju d to v a rg a so tu v c h i 
to m o n id a n q o 'y i l a d i g a n
m in im a l narx.
15.
B ozor
m u voza­
nati
M a rk et
equilibrium
Ры ночная
равн овеси е
iqtisodiy 
su b y e k tla rn i 
q o n iq ti ra d ig a n
v a
u n g a
x e c h q an d a y o 'z g a r ti r is h
kiritishni ta lab e t m a y d i g a n
b o z o r xolati.
M A V Z U N I 0 ‘Z L A S H T I R I L I S H I U C H U N K E Y S - S T A D I
1- K E Y S : B U G ‘D O Y B O Z O R I 1
B u g ' d o y m u h im q ish lo q x o 'j a l i k m a x su lo tlo ti, shu bois u n in g
bozori qish lo q x o 'ja l ig i b o ' y i c h a m u ta x a s s is b o 'l g a n iq tiso d ch ilar 
to m o n i d a n bataqsil o 'r g p n i l a d i . 8 0 -y illa r b o s h d a b u g ' d o y b o z o r id a
jid d i y o ' z g a r i s h l a r y u z berdi, bu A m e r i k a ferm alari v a A Q S h n i n g
q ish lo q x o 'ja l ig i b o ro sid ag i siy osati u ch u n jid d i y o q ib a tg a olib 
k e ld i.N im a b o 'l g a n i n i a n g la b olish u ch u n ta k l i f v a ta la b n in g q a n d a y
o 'z g a r g a n l i g i n i o ' r g a n i b ch iq ish zarur.
Statistik m a lu m o tl a r d a n an iq las h m u m k i n k i. 1981 y ild a b u g 'd o y
taklifi egri c h i z i g 'i q u y id a g i s h a k lg a y a q in b o 'ld i 
1 8 0 0 + 24 0
P
1 R o b e r t S . l’ i n d v e k . D a n i e l I, . R u b i n l e k l . M i c r o e c o n o m i c s . 6 t h I n t e r n a t i o n a l
l . d i O o n . l ’r e n l i c e H a l l . 2 0 0 5 . P a g e 3 6 .
:>x

---

B u n d a b u g ' d o y narxi bir b ushe l u c h u n d o lla rd a be d g ila n a d i, 
b u g ' d o y taklifi esa bir yilg a m illion beshel h iso b id a n o 'lc h a n a d i. Bu 
m a lu m o tl a r k o 'rs a tis h i c h a , 1981 yili b u g 'd o y g a talab egri c h i z ig 'i 
q u y id a g ic h a iq o d a lan a d i.
P
Talab 
va 
taklifrii 
te n g las h tirib , 
b u g ' d o y n i n g
1981 
yilda gi 
m u v o z a n a tli narx in i q u y id a g ic h a ifodalash m u m k in :
QS=QD
180+240 P = 3 5 0 - 2 6 6 P yoki 5 0 6 P = 1 7 5 0 , b u n d a ir bushel b u g ' d o y
narxi 3.45 d o lla rni ta shkil etadi.
S huni q a y d etish kerakki. b u g ' d o y g a ta lab ikki xil b o 'l a d i - i c h k i
(a m e rik a lik
iste m o lc h ila rn ik i)
a
tashqi 
(ek e sp o rt, 
xorijdagi 
istem olchila rniki).
8 0 - y illa rn in g o 'r t a l a r i g a kelib, b u g ' d o y g a ichki ichki ta lab o z g i n a
k o 'ta rila d i, ta sh q i ta la b k eskin p a s a y ib ketdi v a u n in g y a n a d a
p a s a y is h i g a m o y ilig i ra v sh a n
b o ' l i b qold i. 
E k e s p o r t ta la b in in g
qisq a rish sa b ab la ri k o 'p . 1985 yiIdga borib b u g ' d o y g a ta lab egri 
c h i z i g ' n i n g te n g la m a s i q u y id a g ic h a k o ' r i n i s h d a b o 'la d i .
Q D - 2 5 8 0 - 194 P
T akliq egri c h i z i g 'i n i g xola tini t a x m i n a n 1981 y ild a g id e k qoldi.
Endi ta k l i f va talabni te n g la s h tir ish v a 1985 yilgi m u v o z a n a tli 
narxni an iq la s h m u m k i n : 1800 + 2 4 0 P = 2 5 8 0 - 1 9 4 P y ani bir bushel 
b u g ' d o y narxi P = l . 8 dollar.
B i z sh uni k o ' r i s h i m i z m u m k i n k i, ta shqi ta lab lard ag i k a tta siljish, 
b o z o r d a g i b u g 'd o y narxini -1 9 8 5 y ilg 3.46 d o lla rd a n 1985 y ild a narx 
1.80 d o lla r g a c h a p a s a y is h g a olib keldi. H a q iq a ta n h a m 1981 yilgi narx 
3.46 d o lla r g a y aq in , 1985 yilgi u 1.8 d o lla r g a q a d a r tu sh ib k u tg a n m i?
Y o 'q , albatta. 
I s te m o lc h ila r 1981 yili 3.7 d o lla rg a y a q in , 1985 yili 
esa 3.2 d o lla r t o 'l a s h g a n . B o z ustiga a m e r ik a l ik f e rm e r la r har bir 
bushel u ch u n 4 d o lla r d a n ziyod pul o lis h g a n . N e g a ? C h u n k i A Q S h
h u k u m a li b u g 'd o y narxini sa q la b tu r g a n va f e r m e r la rg a s u b s id iv a
to 'la g a n .
39

---