9-MAVZU: FARD, MUAMMO, TA'RIX, VA CHISTON JANRLARI
Reja:
1.Fard janri, uning o‘ziga xos xususiyatlari: hajm, mavzu va g‘oya.
2.Navoiy fardlari.
3.М иатшо janri, uning o‘ziga xos xususiyatlari.
4.Ta'rix janri, uning o‘ziga xos xususiyatlari.
5.Chiston.
6.Navoiy, Ogahiy, Uvaysiy chistonlari.
7.Xulosa.
FARD
Fard (Jjs) ning ko‘pligi - mufradot - arabcha so‘z bo‘lib, yolg‘iz, yagona, yakka degan ma'nolami bildiradi. Adabiy termin sifatida esa «klassik lirikaning eng kichiq janri, yolg‘iz bir baytdangina iborat bo‘lgan she'r».
Bu janr fors-tojik, arab va turkiy xalqlar adabiyotida, jumladan, o‘zbek adabiyotida keng tarqalgan. Fard alohida asar bo‘lib, mustaqil holda keladi, lekin shu bilan birga и katta hajmli asarlar to‘qimasiga kirib, xulosa yasash, «qissadan hissa» chiqarish vazifasini o‘taydi.
Alisher Navoiy fard termini qatorida bayt so‘zini ham qo‘llaydi. Uning «Mahbubul-qulub», «Munshaot» asarlarida shunday holni ko‘rish mumkin. Lekin turli matnlar orasida kelgan baytlar hamma vaqt ham fard boMavermaydi. Ular muallifning biror boshqa asaridan ajratib olingan va situatsiyaga mos holda keltirilgan boMishi mumkin.
Masalan, Navoiy «Mahbubul-qulub» asarida shunday deb yozadi:
«Har kimgakim. bir vafo ko‘rguzdum, yuz bevafolig‘ ko‘rmaguncha qutulmadim. Va har kim bilakim bir mehr-u muhabbat oyini tuzdum, ming javru mazallat tortmaguncha xalos bo‘ lmadim.
Bayt:
Kimga qildim bir vafokim, yuzjafosin ko'rmadim, Ко ‘rguzub yuz mehr, ming dardu balosin ко ‘rmadim.
Bu yerda keltirilgan misralarning fard emasligi oydin. Navoiy o ‘zining mashhur g‘azali matlaini vafo to‘g‘risida fikr yurita turib keltiradi.
Fard g‘oyaviy-tematik jihatdan didaktik va falsafiy poeziyaga yaqin turadi.
Ularda shoirlar ko‘pincha o‘zlarining axloqiy-tarbiyaviy fikrlarini, falsafiy qarashlarini beradilar. Shuning uchun fardlar hikmatli so'zlar, maqol-matallar darajasida boMadi. Masalan, Navoiyning ayrim fardlarini ko'raylik:
Dostları ilə paylaş: |
