Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

1 – rasm. Ta’lim tashkilotlari tizimi orqali monitoringni kuzatish sxemasi
3. Tabiatni muhofaza qilish va ko’kalamzorlashtirish
Tabiat va inson o’rtasidagi munosabatlar ma’lum qonuniyatlar asosida borib, unin gbuzilishi ertami-kechmi, ekologik falokatga olib keladi.
Tabiiy ersurslardan pala-partish foydalanish, iqlim o’zgarishiga tuproq buzilishiga olib keladi. O’zbekiston Respublikasi bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida rivojlanish bilan tavsiflanadi. Respublikamizdagi tabiatni muhofaza qilish mintaqaviy hususiyatlardan iborat:
-Qishloq xo’jalik va sanoat ishlab chiqarish bilan bog’liq holdagi nisbatan kichik hududda aholining zichligi. Shunin guchun insonnin gkimyolashtirilgan xo’jalik va mayishiy faoliyati natijasida atrof muhitga salbiy ta’siri kuzatiladi.
-Suv resurslarining tanqisligi, ulardan sug’orish sanoat mayishiy turmush sohalarida keng foydalanish va ularni ifloslanishi
-Respublika hududining bir qismi tog’ oraliqlarida bo’lgani uchun tabiat iqlim hususiyatlari bilan havfli zona (atmosferada zararli moddalarning to’planishi bo’yicha) hisoblanadi.
Markaziy Osiyoda sug’oriladigan dehqonchilikda suv resurslardan asossiz va noo’rin foydalanish natijasida, Orol va Orol bo’yi muammosi vujudga keldi. Yerning qayta sho’rlanishiva suvning yaroqsizligi ko’payib bormoqda. O’simliklar xom ashyosidan foydalanish chorvani betartib o’tlatish tabiiy manzaraga reaksiyon taziq respublikasidagi ekotizmlarning mahsulotlarni unumdorligini kamapyishiga olib kelmoqda.
Orol dengizi va Orol bo’yi ekologiyasi. Orol dengizi ilgari vaqtlarda dunyoda eng katta ichki dengizlardan biri hisoblanib undan ovchilik transport Amudaryo, Sirdaryo yer osti suvlari hamda atmosfera yog’inlari tushushi va yuzadan suvning bug’lanishini tashkil etadi. Qadimgi tarixiy davrlarda dengiz sathining 1,5-2 m o’zgarishi, tabiiy iqlimi xususiyatlari biloan bog’liq bo’lib, suvning hajmi 100-150 km³ suv sathi maydoni 4000 km² ni tashkil etadi.
Sug’oriladigan dehqonchilikning rivojlanishi natijasida sug’orishga foydalaniladigan qaytmas suvlar va qurg’oqchilik yillari Amudaryo va Sirdaryoning belgisiga quyidagilar suv miqdori kamaydi.
Shunday qilib, hozirgi vaqtda dengizning sathi 1961 yilga nisbatan 16,8 marta pasaydi. Bunda dengizning hajmi 3 marta yuzasi esa 2 marta sho’rlanish darajasi 9-10 g/l dan 34-37 g/l ga ortdi.
Hozirgi kunda dengiz sathining pasayishi yiliga 80-100 sm tashkil etmoqda. Qirg’oq chizig’i 60-80 km ga pasayib ochilib qolgan yerlar 23 ming km² ni tashkil etadi. Amudaryo va Sirdaryoning quyi oqimlarida suvning sifati yomonlashdi hamda ichish uchun yaroqsiz bo’lib qoldi. Ekologik tizimlar, o’simlik va hayvonlar chuqur inqirozga uchrayapti. Eng yomon ahvol janubiy oroldadir. Ushbu mintaqa o’z ichiga shimoliy g’arbiy qizilqum Zaungauz qoraqumi janubiy ustyurt va Amudaryo deltasi kabi lanshaft komplekslarini oladi. Orol bo’yining umumiy maydoni 437 ming km² bo’lsa uning janubiy qismi 245 ming km² ni tashkil etadi. Bunga Qoraqalpog’iston hududi O’zbekistonning Xorazm viloyati Turkmanistonning Tashovuz viloyatlari kiradi.
Orol va Orol bo’yida sodir bo’layotgan jadal ravishdagi cho’llanish xodisasi dunyo tajribasida uchratilmagan. Shuning uchun ham uni miqdor va sifat jixatidan baxolashda ancha qiyinchiliklarga duch kelinmoqda.
Dengiz tubini ochilishi va daryo deltalarining qurishi hisobiga cho’l maydonlari kengaymoqda. Ochilib qolgan 4 mln gektar maydon yuzasi mayday tuz zarrachalari bilan qoplanib, yangi shakildahi qum qoplamlari hosil qiladi. Shunday qilib, Markaziy Osiyo xududi qum tuz aerozollarini shamol yordamida ko’chirib yuruvchi kuchli yangi manba vujudga keldi. Dastlabki ma’lumotlarga ko’ra, yiliga atmosferaga 15-75 mln. tonnagacha chang-to’zon ko’tarilishi mumkin.
Dengiz tubidan ko’tarilgan chang tuz to’zoni atmosferani ifloslanishini 5 foizdan ham orttirib bormoqda. Chang tuz to’zonlarini atmosferaga ko’tarilishini birinchi marta 1975 yili kosmosdan kuzatilgan. Bunday to’zonlar yilning uch oy davomida kuzatiladi. Chang-tuz to’zonlarining uzunligi 400 km eni esa 40 km bo’ladi, radiusi 300 km ni tashkil etadi.
Tuzlarning yer yuziga yog’ilishi paxtaning hosildorligi 5-15 foiz, sholining esa 3-6 foizga pasayib ketdi. Orol bo’yida yog’ilayotgan chang-tuz zarrachalarning umumiy miqdori o’rtacha 52 kg ni tashkil etib, tuproq holati yomonlashuvini asosiy sababchialridan biri bo’lib qoldi. Qoraqalpog’iston respublikasining sug’oriladigan maydonlari chang-tuz fraksiyalari 250 kg dan, Chomboy tumanida 500 tonnagacha boradi. Sho’rlangan qum-to’zonlari yiliga Orol bo’yidagi 15 mingga yaqin yaylovlarni egallab bormoqda. G’o’za uchun ajratilgan maydonlar kasallik qo’zg’atuvchi zararkunandalar bilan zararlangan. Qishloq xo’jalik mahsulotlarning hosili pasayib ketmoqda.
Amudaryoning yuqori oqimidagi hududlarida meliorativ holati yomonlashishi (Surxandaryo, Qashqadaryo, Buxoro, Samarqand) II kategoriyadagi yerlarning ko’payishiga olib kelmoqda. Amudaryoning o’rta oqimiga joylashgan Turkmanistonning suv xo’jalik tumanlarida murakkab meliorativ holat kelib chiqmoqda. Amudaryo va Sirdaryoning quyi oqimlarida ko’pchilik maydonlar qoniqarsiz meliorativ aholi bilan III va IV kategoriyaga mansub yerlar hisoblanadi. Sho’rlangan, kuchli sho’rlangan maydonlar 35-70 foizni tashkil etadi.
Tuproqlarning sho’rlanishi hisobiga qishloq xo’jalik mahsulotlari hosili O’zbekistonda 30 foiz, Turkmanistonda 40 foiz, Qozog’isotnda 30-33 foiz, Tojikistonda 19 foiz, Qirg’izistonda 20 foizga pasayib ketdi.
Markaziy Osiyoda keyingi yillarda yalpi paxta hosilining ko’payishi sezilmayapti. O’simliklar qatlamining o’zgarishi bilan umumiy yem-xashak zaxirasi 1200 dan 500000 tonnagacha kamaydi. Boshoqli har yil o’tloqzorlardan 3 marta qisqardi. Dorivor o’simliklar zaxirasi kamayib siyraklashib bormoqda. Yaylovlarning qisqarishi va hosildorlikning pasayishi chorva mollariga o’z ta’sirini ko’rsatmoqda.
Sho’rlangan yerlar maydoni kundan-kunga ortib bormoqda. Qirg’oqchilik tufayli iqlimning keskin kontinentanligi ortib ketdi. Dengiz va quruqlik o’rtasidagi haroratni o’zgarishi shamol tezligining ortishi suvning to’lqinlanish xodisasini kuchayishiga olib keldi. Avvali qumlar ortiqcha namlikni yutishi hisobiga, namlikni doimo ushlab turishiga cho’l o’simliklarning rivojlanishiga yordam berar edi.
Kuchli sho’rlangan yer osti suvlarining yuza joylanishi, cho’llanish jarayonini kuchaytirmoqda. Amudaryo va Sirdaryo qirg’oqlarining pasayishi natijasida daryoning quyi qismida suv toshqinlarini kamaytirib yubordi. Bu o’z navbatida to’qay o’simliklari maydonlarini qisqarishiga ilgari gumusga boy bo’lgan o’tloqlar o’tloq botqoqli tuproqlar unumsiz, o’tloq taqir, cho’l, qumli o’tloqlarga ayalanishiga olib keladi. Sut emizuvchi hayvonlar va qushlar kamayib ketdi. Qurigan maydonlar aholi uchun xavfli kasallik tarqatuvchi kemiruvchilar bilan to’lib bormoqda. Orol buyining epidemiologik ahvoli nihoyatda og’ir. Aholining markazlashgan suv bilan ta’minlash 29067 foizni tashkil etadi. Aholining yarmi ifloslangan ochiq suv xafzalaridan foydalanadi. Orol dengizini saqlab qolish mumkinmi? Orol muammosining asosini uning kdengiz sifatida saqlab qolishni tashkil etadi. Shuni ta’kidlash lozimki Orol o’z tarixi davomida ilmiy ma’lumotlarga qaraganda ko’p marta o’z shaklini o’zgartirgani va qurib qolgani ma’lum.
Orol dengizi dastlabki absolyut balandligini tiklash uchun 100 m³km dan ortiq suv kerak bo’ladi. Orolni saqlab qolish haqida hozirgi vaqtda bir necha fikrlar mavjud.
1. Orolni qanday bo’lmasin qutqarish va avvalgi holatiga qaytarish zarur.
2. Orol dengiziga sathni barqaror bir sathga saqlab bo’lmaydi, shuning uchun uni to’liq qurishi muqarrar.
3. Orol sathini ma’lum bir sathda saqlab qolish mumkin va uni amalgam oshirish zarur.
Birinchi fikr 1985 – 1987 yillarda O’zbekiston yozuvchilar uyushmasi a’zolari tomonidan va boshqa qardosh respublika yozuvchilari tomonidan ko’plab quvvatlangan.
Ikkinchi fikrni ba’zi meliorativ va elegatorlar ko’plab quvvatlamoqdalar. Ular barcha suvni yangi yerlarni o’zlashtirish va sug’orishga sarflash kerak. Dengizni qutqarib bo’lmaydi, uning qurishi muqarrar demoqda. Uchinchi fikr Orol muammosi bilan maxsus shug’ullangan olimlar va mutaxassislar tomonidanm ko’tarilgan. Ular o’z fikrlarini ushbu muammo uslubida olib brogan ko’p yillik ilmiy izlanishlari asosida tushuntirib dengizning barcha ekologik va ijtimiy-iqtisodiy ahamiyati to’g’ri tahlil qilingan holda, uning sathini ma’lum mutloq balandlikda saqlab qolish mumkinligini isbotlab berdilar. Orol dengizi dastlabki mutloq balandlikka (53 m) ko’tarishni iloji yo’q.
Orol sathini ma’lum bir balandlikda saqlab qolish uchun hozirgi kunda bir qancha fikrlar o’rtaga tashlanmoqda. Ba’zolar Kaspiy orolining suvlarini Orolga quyish masalasini ko’rmoqdalar. Ekologik ta’lim va tarbiya to’g’risidagi dastlabki oddiy tushunchalar, o’rta maktabda boshlanadi. Maktabda o’tiladigan nazariy ekologiya, biologiya fanlari o’qitilib, o’quvchilarni mehnat faoliyatiga tayyorlash, tashqi muhitni ehtiyotkorlik bilan muxofaza qiluvchilar etib tarbiyalash ishiga yordam berish kerak.
Oliy maktablarda ekologiya ta’limi, tabiat muxofazasi masalalarning ilmiy asoslarini chuqur va har tomonlama o’rganishga inson faoliyati natijasida biosferada ro’y berayotgan xodisalarning sabab va qonuniyatlarini tahlil etish maqsadlariga qaratilgan.
Shu bilan bir qatorda u talabalarni maktablarda ekologiya asoslari va tabiat muxofazasi ta’limini o’qitishga tayyorlashni ham nazarda tutadi. Ekologik ta’lim va tarbiya quyidagi asosli bo’limlarni o’z ichiga oladi:

• 
  Talaba va o’quvchilarni tabiat go’zalliklarini saqlash, sevish, ulardan estetik zavq olish ruhida tarbiyalash.
  
• 
  Jonli va jonsiz tabiatnin grivojlanish qonuniyatlari, tabiat bialn jamiyat o’rtasidagi murakkab munosabatlar, shuningdek, inson xo’j’lik faoliyatining tabiatga ta’siri oqibatlari haqida bilim berish
  
• 
  Talaba va o’quvchilarda ekologik madaniyatni tarbiyalash. Tabiatni sevish undan to’g’ri va ongli ravishda foydalana bilishni tarbiyalash, ekologik tarbiya va madaniyatning asosi bo’lib, kishilarda tabiat oldida mas’uliyatni anglash malakasini hosil qiladi.
  

Vatanni sevish, vatanparvarlik, tabiatni sevishdan boshlanadi.
Binobarin o’quvchilarda tabiatga nisbatan haqiqiy muhabbat tuyg’usini hosil qilmay turib, ularni vahtanparvarlik ruhida tarbiyalash mumkin emas. Insonning tabiat quchog’ida bo’lishi uni ruhan kptetiklashtirib, uning mehnat qobilyatini va ijodiy faoliyatini oshiradi. Ekologik tarbiya quyidagi masalalarni o’z ichiga oladi:

• 
  Kishilarga maxsus ekologik bilim va tarbiya berib, ularda bu sohada muayyan malaka hosil qilish.
  
• 
  Ekologik o’zgarishlarni oldindan ko’ra bilishni tarbiyalash.
  
• 
  Ekologik madaniyatni singdirish va tarbiyalash. Kishilarni tabiat “Inomlari” dan to’g’ri foydalanish ruhida tarbiyalash.
  
• 
  Tabiatning normal uchun fuqorolik mas’ulyatini to’la anglash.
  

Ekologiya va tarbiyaning ifodasidir. Tabiatni muxofaza qilish va ekologik tarbiya masalasi pedagogika va psixologiya masalalarining eng muhim tarkibiy qismidir. Ekologik tarbiya ahloqiy tarbiyaning ajralmas qismidir.
Kishilarda ekologik ong va tafakkurini ekologik dunyoqarashni hosil qilish, tabiatni dialektik tushunishga yordam beradi. Hamma bosqichlarda ekologik ta’lim va tarbiyani talab etilgan darajada amalga oshirish uchun bu vazifaning muhimligini va mas’ulyatini yaxshi bilgan yoshlarni tayyorlash zarur.
Oʻzbekistonning xalqaro maydonda tutgan oʻrni tobora mustahkamlanib, oʻz soʻziga ega boʻlib borayotgani har birimizni behad quvontiradi. Yaqinda dunyo boʻylab tarqalgan yana bir xushxabar — Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 75-sessiyasi yalpi majlisida Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan bildirilgan taklif asosida Orolboʻyi mintaqasini ekologik innovatsiya va texnologiyalar hududi deb eʼlon qilish toʻgʻrisidagi maxsus rezolyutsiyaning bir ovozdan qabul qilingani barchamizga gʻurur va iftixor baxsh etdi.
Darhaqiqat, mazkur taklif Prezidentimiz tomonidan izchillik bilan ilgari surib kelinayotgan edi. Davlatimiz rahbari ushbu tashabbusni 2018-yil avgust oyida Turkmanboshi shahrida boʻlib oʻtgan Orolni qutqarish xalqaro jamgʻarmasi taʼsischi-davlatlar rahbarlari yigʻilishida ilk bor oʻrtaga tashlagandi. Oʻtgan yilning sentyabrida boʻlib oʻtgan BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasida nutq soʻzlagan Yurtboshimiz mazkur nufuzli xalqaro tuzilmaga aʼzo davlatlarni shu masala boʻyicha maxsus rezolyutsiyani ishlab chiqish va qabul qilishga chaqirdi. Bu shunchaki chaqiriq boʻlmasdan, unda boʻlajak rezolyutsiyaning mazmun-mohiyati va ahamiyati toʻliq ochib berildi. Yaʼni mazkur hujjatda yuqori texnologiyali innovatsiyalar, ekologik toza, energiya hamda suvni tejaydigan texnologiyalarni yaratish va tatbiq qilishga investitsiyalarni jalb etish uchun shart-sharoit yaratish, “yashil iqtisodiyot” tamoyillarini keng qoʻllash, tuproq degradatsiyasi, choʻllanish hamda ekologik migratsiyaning oldini olish, ekoturizmni rivojlantirish singari oʻta dolzarb masalalarga doir chora-tadbirlar qamrab olinishi kerakligi aytildi.
Qisqa vaqtda yurtimizda ana shu gʻoyani yuzaga chiqarish maqsadida dadil qadamlar tashlandi. Tegishli vazirliklar, xorijdagi elchixonalarimiz va BMTdagi doimiy vakolatxonamiz tomonidan qator idora hamda tashkilotlar bilan birgalikda bu borada keng koʻlamli ishlar bajarildi. Masalan, 2019-yilning 25-oktyabrida Nukusda boʻlib oʻtgan “Orol dengizi mintaqasi — ekologik innovatsiya va texnologiyalar hududi” mavzuidagi xalqaro konferensiyada ilk bor rezolyutsiya loyihasi taqdim etildi.
Keyin barcha diplomatik vakolatxonalarimiz tomonidan rezolyutsiyaning mazmun-mohiyatini yetkazish maqsadida BMTga aʼzo davlatlar bilan muzokaralar oʻtkazildi. Turli forumlar, BMT asosiy tuzilmalarining yalpi va maxsus yigʻilishlarida uning dolzarbligi bot-bot takrorlab kelindi. Shu bilan birga, rezolyutsiya matnini kelishib olish uchun BMT aʼzolarini keng jalb etgan holda qator norasmiy maslahatlashuvlar ham tashkil qilindi.
Ana shu jarayonlarda ushbu hujjat loyihasi Osiyo — Tinch okeani mintaqasi, Yevropa, Afrika, Lotin hamda Shimoliy Amerika davlatlari delegatsiyalari tomonidan yuksak baholangani va u nafaqat Markaziy Osiyo, balki dunyoning boshqa davlatlari uchun ham muhimligi taʼkidlangani, ayniqsa, eʼtiborga molik.
Rezolyutsiyaga dunyoning 60 ga yaqin davlatlari hammuallif boʻlgani ham Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi qanchalik dolzarb va muhimligini koʻrsatib turibdi.
Shunday qilib, mazkur hujjat BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasi yalpi majlisida bir ovozdan qabul qilindi. Bu bizga katta faxr va iftixor bagʻishlashi bilan birga, unda belgilangan vazifalarni roʻyobga chiqarishda ulkan masʼuliyat ham yuklaydi.
Mintaqadagi tiklanish ishlari allaqachon boshlab yuborilgan
Rezolyutsiyada keng koʻlamli vazifalar qamrab olingan boʻlib, aslida bu boradagi saʼy-harakatlar Shavkat Mirziyoyev Prezident vakolatiga kirishgan dastlabki kunlardanoq boshlab yuborilganligidan koʻpchilikning xabari bor.
Xususan, Orolboʻyida ekologik xavfsizlikni taʼminlash va atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, aholi salomatligini himoya qilish, bugungi hamda kelgusi avlodlar uchun begʻubor tabiiy muhitni saqlab qolish, nabotot va hayvonot dunyosini muhofaza qilish muammolarini izchil hal etish, biologik xilmaxillik qisqarishining oldini olish, iqlim oʻzgarishi salbiy oqibatlariga qarshi kurashish, transchegaraviy muhofaza etiladigan tabiiy hududlar maydonini kengaytirish, atmosfera havosi ifloslanishini kamaytirish, ayniqsa, suv resurslaridan samarali foydalanish, dengiz qurishining salbiy oqibatlarini yumshatish borasidagi ishlar bir zum boʻlsin toʻxtagani yoʻq.
Olib borilayotgan ezgu amallarning ahamiyatini anglash uchun yaqin oʻtmishga bir nazar tashlash kifoya. Yaqin-yaqingacha sayyoramizdagi eng katta koʻllarning toʻrtinchisi boʻlgan Orol dengizining qurishi dunyodagi yirik ekologik fojialardan boʻlib, nafaqat Oʻzbekiston, balki mintaqadagi barcha davlatlar uchun bir qator ekologik, ijtimoiy-iqtisodiy va gumanitar muammolarni keltirib chiqardi.
Bir paytlar baliqchilik sanoati rivoj topgan Orolboʻyi hududidagi serhosil yerlarda qishloq xoʻjaligi, chorvachilik, moʻynachilik uchun ham barcha sharoit mavjud edi. Bu hududning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi hamda aholining turmush sharoitida muhim ahamiyat kasb etib kelgan. Afsuski, inson omili tufayli oʻtgan asrda bu yerda mavjlanib turgan butun boshli dengiz oʻrnida maydoni 5,5 million gektarga teng «Orolqum» sahrosi paydo boʻldi. Bugun undan koʻtarilayotgan qum va tuz boʻronlari bir necha ming kilometr masofagacha yetib boryapti. Hatto, uning zaharli tuzlari Antarktida sohillari, Grenlandiya muzliklari, Norvegiya oʻrmonlari va Yer sayyorasining boshqa koʻplab nuqtalarida ham topilmoqda.
Orol fojiasi mintaqa iqlim sharoitini ogʻirlashtirib, yoz davrida qurgʻoqchilik hamda jaziramani kuchaytirish, qishda esa qaqshatqich sovuq kunlarni uzaytirib yuborishdan tashqari, qator iqtisodiy, ijtimoiy muammolarni ham keltirib chiqardi. Shu jumladan, transport, baliqchilik, chorvachilik va moʻynachilik hamda boshqa anʼanaviy faoliyat turlari butkul inqirozga uchradi va yuz minglab odamlar ishsiz qoldi. Natijada ekologik migratsiya jarayonlari avj oldi.
Orol fojiasi hudud aholisi salomatligiga jiddiy tahdid solayotgani ham sir emas. Aholi orasida kamqonlik, buyrak, jigar, oshqozon-ichak, nafas yoʻllari, onkologik, yurak-qon tomir va boshqa kasalliklar ortgani buning dalilidir.
Orol muammosining biosfera, aholi turmush sharoiti hamda genofondiga taʼsir qamrovi oshib, global tus olganiga ham qariyb yarim asrga yaqin vaqt oʻtdi. Ammo shu paytgacha dunyo hamjamiyati tomonidan Orol fojiasini birga bartaraf qilish, uning salbiy oqibatlarini yumshatish, hududda ekologik barqarorlikni taʼminlash boʻyicha maqtanarli ishlar deyarli koʻzga tashlanmadi. Aynan Prezident Shavkat Mirziyoyevning siyosiy irodasi bilan mazkur masalaga butun dunyo eʼtibori qaratildi va biz mamnuniyat bilan tilga olayotgan rezolyutsiya qabul qilindi.
Orol muammosi qay yoʻsinda hal etilayotgani haqida gap borar ekan, avvalo, davlatimiz rahbari tashabbusi bilan Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatida Orolboʻyi mintaqasini rivojlantirish masalalari qoʻmitasi tashkil etilganligini aytish joiz. Bu tashabbus Qoraqalpogʻiston Respublikasini kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Prezidentimizning 2020-yil 11-noyabrdagi “2020 — 2023-yillarda Qoraqalpogʻiston Respublikasini kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarori bu boradagi ishlarni yana-da kuchaytirdi. Ayniqsa, belgilangan loyihalarni amalga oshirishga qulay shart-sharoit yaratish maqsadida qaror bilan tadbirkorlik subyektlari yer hamda mol-mulk soligʻidan ozod qilingani va ularga boshqa qator imtiyoz hamda yengilliklar berilgani katta ahamiyatga ega boʻldi.
Ushbu hujjat asosida 21 trillion 209 milliard soʻmlik 2 ming 788 ta loyiha ustida jadal ish olib borilyapti. Qolaversa, hududda 2020 — 2023-yillar davomida qariyb 12 trillion 320 milliard soʻmlik 1 ming 359 ta investitsiya loyihasini roʻyobga chiqarish orqali 17 ming 630 dan ziyod yangi ish oʻrinlari yaratish ham koʻzda tutilgan boʻlib, bu hududdagi ijtimoiy muammolarni bartaraf qilishda beqiyos ahamiyat kasb etishi, shubhasiz.
Eʼtiborlisi, bugungi kunga kelib, 840 ta loyiha ishga tushirilib, 5 ming 75 ta ish oʻrni ochildi. Xalqaro moliya institutlarining qiymati 1 326,7 million AQSH dollariga teng 20 ta loyihasini amalga oshirish ishlari ham jadal davom ettirilmoqda.
Yuqorida nomi keltirilgan qaror asosida Qoraqalpogʻistondagi 45 ta mahalla sharoiti ogʻir toifaga kiritilgan boʻlib, ularda 192 mingdan ziyod kishilar yashaydi, ularning 51,3 foizi ayollar, 56,2 foizi yoshlar, ishsizlar soni esa 9 ming 617 tani tashkil etadi.
Qaror asosida bu mahallalar uchun qariyb 3 trillion soʻm yoʻnaltirilgan va hozir 437 ta obyektda ish olib borilmoqda. Ijtimoiy muassasalarni qurish hamda rekonstruksiyalashga 200 milliard soʻm, uy-joy qurish, yoʻl taʼmirlash, elektr energiya, tabiiy gaz, ichimlik suvi taʼminoti, axborot-kommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirish, obodonlashtirish ishlari uchun 460 milliard soʻm, aholi bandligini taʼminlashga 2,3 trillion soʻm mablagʻ yoʻnaltirilishi koʻzda tutilgan. Shu bilan birga, fuqarolar yigʻinlari xizmat binolarini yangidan qurish, rekonstruksiya qilish, jihozlash, 12 ta tumanda “Mahalla markazlari” binolarini barpo etish rejalashtirilgan va bugungi kunda ushbu vazifalar birin-ketin bajarilmoqda.
Qarorga binoan har bir shahar va tumanning salohiyatidan kelib chiqqan holda “oʻsish nuqtalari”, yaʼni “drayver” sohalar belgilangan. Qurilish materiallari ishlab chiqarish, oziq-ovqat, toʻqimachilik, neft-kimyo sanoati, bogʻdorchilik, issiqxonalar tashkil qilish hamda ipakchilik, turizm sohalari shular jumlasidandir.
Hozirgi paytda mazkur yoʻnalishlar boʻyicha hududlarda yirik loyihalar hayotga tatbiq etilmoqda. Birgina chorvachilik yoʻnalishida chet davlatlardan qariyb 10 ming boshga yaqin naslli qoramollar va qariyb 6 ming bosh naslli qoʻylar olib kelinib, parvarishlanyapti. Bundan tashqari, gidroponika usulida zamonaviy issiqxonalar qurishga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Bu esa nafaqat yangi ish oʻrinlari yaratishda, balki oziq-ovqat xavfsizligini taʼminlashda ham muhim omil boʻlishi muqarrar.
Prezidentimiz tomonidan imzolangan yana bir hujjat — “Qoraqalpogʻiston Respublikasida suv resurslaridan samarali foydalanish va yerlarning meliorativ holatini yaxshilash boʻyicha kechiktirib boʻlmaydigan chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi qaror bu yoʻnalishdagi saʼy-harakatlarimiz surʼatini yangi darajaga koʻtardi.
Negaki, mazkur hujjat bilan Qoraqalpogʻiston Respublikasida suv xoʻjaligi obyektlarini qurish hamda rekonstruksiya qilish, suvni tejaydigan sugʻorish texnologiyalarini joriy etish, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, suv resursi va elektr energiyasidan foydalanishda avtomatlashgan nazoratni yoʻlga qoʻyish hamda ilm-fan yangiliklarini ishlab chiqarishga keng joriy qilish orqali suv yoʻqotilishini kamaytirish, kanallarning foydali ish koeffitsiyentini oshirish, sugʻoriladigan yer maydonlarini suv bilan ishonchli taʼminlash chora-tadbirlarini amalga oshirish kabi koʻplab masalalar qamrab olingan.