"Nano" sözü latınca "nanus" "cirtdan" sözündən götürülmüşdür və birbaşa hissəciklərin çox kiçik olmasını göstərir. Alimlər "nano" sözünə daha dəqiq məna veriblər: 1 nanometr metrin milyardda bir hissəsidir (1nm=10-9 m)

ferromaqnetizm, maddə isə ferromaqnetik adlanır. Ferromaqnit nanomateriallar sırasında xüsusi yeri ferromaqnit mayelər tutur. Maye maqnit tərəfindən dartıla bilərmi? İlk baxışdan yəqin ki, yox. Ferromaqnetizmə yalnız bəzi metallar və onların birləşmələri malikdirlər, ancaq onların hamısı otaq temperaturunda bərk maddələrdir. Ancaq, ferromaqnit mayelər hər-halda mövcuddur 10. Ancaq onlar özlərini fərdi maddə kimi yox, kolloid məhlul kimi, hansı ki, ferromaqnit hissəciklər maye fazada bərabər paylanılmışdır. Adətən maqnetit Fe₃O₄ və yaxud ferritin nanohissəcikləri istifadə edilir. Onların dibdə çökməməsi üçün onlara SAM molekkulları bərkidilir. Kolloid hissəciklərin ölçüləri geniş həddə dəyişir – 5-dən onlarla min nanometrədək. Maqnit mayenin yaradılmasında maye faza kimi su, etanol, həmçinin qeyripolyar həlledicilər – karbohidrogenlər, silikonlar istifadə edilir. Maqnitli mayelər dayanıqlılığını bir neçə il müddətində saxlayır. Onlar təkcə yaxşı maqnit xüsusiyyətinə malik deyillər, həm də, yüksək axıcılığa malikdirlər.

Maqnitli mayelər artıq indi texnikada tətbiq sahələri tapır. Onların köməkliyi ilə mexaniki enerjiyi elektrik enerjisinə çevirməni həyata keçirir. Maqnitli maye ampulasını kondensatorla birləşdirməklə induksiya dolağının daxilində yerləşdirdikdə, maye ampulanın hər hansı titrəyişində qarışacaq, onun hissəcikləri maqnit sahəsi boyunca yerləşəcək. Bu halda ayrılmış enerji kiçik radioqəbuledicinin, cib saatının işinə bəs edə bilər. Bu qurğunun prinsipinə əsaslanaraq yağış damcısının elektrik enerjisinə çevrilməsini yaratmaq təklif edilir. Əgər maqnitli mayeni torpaqda qazılmış xüsusi kanala buraxılsa, onda onun hissəcikləri Yerin maqnit sahəsinin təsiri altında oryentirlənəcək, sonra bu enerjini dolağa verəcək. Beləliklə, Yerin maqnit sahəsinin enerjisi elektrik enerjisinə çevrilir. Belə sistem artıq şəhər ətrafı ayrı-ayrı xüsusi evlərin elektrik təchizatı kimi uğurla tətbiq edilir.

Maqnitli mayelərin hazırlanması üçün maqnitli maddənin nano- və yaxud hissəciklərinin alınması vacibdir, hansı ki, onu əmələ gətirir. Onun alınması üçün həm fiziki (xırdalanma və yaxud metalın lazerlə buxarlandırılması), həm də kimyəvi üsullardan istifadə olunur. Universitet və məktəb laboratoriyalarında maqnitli mayeləri sintezini həyata keçirməm mümkündür, hansı ki, özünü suda maqnetitin kolloid məhlulu kimi göstərir. Düzdür, bu üsulla alınmış maqnetit hissəciyinin ölçüsü təxminin 1 mikrona bərabərdir, daha doğrusu 1000 nm.

Sual 24

İnsan bütün tarixi boyu həll etməyə çalışdığı əsas və vacib məsələlərdən biri – həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasıdır. Burada həlledici rol tibbə aiddir.

İnsanın sağlamlığı əsasında bioloji proseslər və hadisələr durur, hansı ki, öz növbəsində molekulyar əsasa malikdir. Müasir tibb, bütün XX əsr boyu formalaşan molekulyar yaxınlaşmada bazalaşır. O, antibiotiklərin yaranmasından başlamış, 1935-1945-ci illərdən təcrübəyə girmiş və bu gündədə çox geniş tətbiq edilir. Antibiotiklər molekulyar səviyyədə metobolizmə və mikrobların artmasına mane olur. Antibiotiklərdən sonra məqsədyönlü fəaliyyətdə göbələk əleyhinə, parazit əleyhinə və virus əleyhinə pereparatlar yaradılmışdır. İndi nanotibb adı altında ciddi başa düşürlər “nanohissəcik və makromolekulun diaqnostika və xəstəliklərin müalicəsi üçün, həmçinin zədələnmiş hüceyrələrin bərpası üçün tətbiqi” 11, 12. Lakin, gözlənilir ki, yaxın gələcəkdə nanitib hərtərəfli monitorinqi, nəzarəti, qurulmanı, bərpa olmanı, mühafizə və molekulyar səviyyədə insanın bütün bioloji sistemini nanoölçülü texniki qurğular və nanostrukturlar istifadə edilməklə təmin edə biləcək.

XXI əsrdə nanotibb həkimləri yeni texniki vasitələrlə silahlandıracaq. Onlar müalicə prosesini yüngülləşdirir və sürətləndirir, onun effektivliyini, nəticəliliyini və dəqiqliyini əsaslı dərəcədə artırır. Ancaq klinik təcrübə klassik xarakterini saxlayır. Əvvəllərdə olduğu kimi, o, altı ənənəvi mərhələdən ibarət olacaq:

• 
  Müayinə etmə;
  
• 
  Diaqnostika;
  
• 
  Proqnoz;
  
• 
  Müalicə (terapiya);
  
• 
  Müalicə effektivliyinin qiymətləndirilməsi;
  
• 
  Profilaktika.
  

Bu günkü gündə nanotib əsasetibarı ilə diaqnostiqaya və bəzi xəstəliklərin müalicəsinə təsir etmişdir.

Son on ildə diaqnostikanın vacib vasitələrindən biri maqnit rezonansı və komyuter tomoqrafiyasıdır. Nanotexnologiya bu üsulların həssaslıq həddini kəskin artırmağa köməklik edir, onu hüceyrəyə qədər və yaxud subhüceyrə səviyyəsinə çatdırır, nəticə kimi, xəstəliyin ilkin mərhələsində təyinidir. Beləliklə, qana maqnitli dəmir nanohissəciyi daxil edilir, hansı ki, öz ölçüsü nəticəsində damarlarda və limfa sistemlərində sətbəst hərəkət edir, maqnit rezonansın köməyi ilə qan axınının pozulması sahəsini təyin etmək olar, məsələn metastazı.

Bu üsulun mahiyyəti belədir: orqanizmdə venadaxilinə dəmir nanohissəciyi daxil edilir, orqanizm onlara yad cisim kimi reaksiya verir və makrofaqlar (immon sistemləri hüceyrələri) onu “yeməyə” çalışırlar. Bu halda, mahiyyətcə makrofaqlarda dəmirlə işarələmə baş verir. Sonra makrofaqlar lifmatik sistemə görə dövr etdirilir, boyun venasında qan axınına düşür, oradan isə - metastaza (şəkil 7), burada da aşkar edilir. Üsulun çatışmamazlığı odur ki, o spesifik deyil, madam ki, makrofaqlar orqanizmin mühavizə vasitəsi kimi təkcə metastaz və şişlərdə yox, həm də ixtiyari iltihab mənbələrində də toplana bilər.
Digər hissəciklər, məsələn kvant nöqtələri, bəd xassəli şişlərdə toplanmaq xüsusiyyətlərinə malikdurlər. Kvant nöqtələri şüalanmada işıqlanmağa başlayırlar – fluoressiruyut, onları hətta çox az qatılıqda belə təyin etmək olar. Kvant nöqtələrinin geniş tətbiqinə onların zəhərliliyi mane olur, lakin, axırıncı illər alimlər onlara çühafizə örtükləri çəkməyi öyrənmişlər, fluoressiruyut xassəsini itirmədən.

Terapiya sahəsində daha nanotibbin perspektivi dərman pereparatının daşınmasıdır. Birinci növbədə, şişəqarşı pereparatlara aiddir. Artıq bəzi növ xərçənklər üçün artıq ənənəvi dərmanların nanokapsullarda birbaşa şiş hüceyrələrinə daşınması texnologiyası yaradılıb. Hazırkı dövrdə işlənmiş yeni nəsl dərman pereparatları birbaşa zədələnmiş hüceyrələrin daxilinə keçəcək və onları məhv edəcək. Nanotibbin nailiyyətləri hələ bir o qədər böyük deyil. Ancaq, bu perspektivli sahəyə ayrılmış böyük invistisya yaxın bir neçə 10 illərdə tibbi nanotexnologiyasız mümkünsüzlüyünü qaçılmaz edəcək, necə ki, indiki dövrdə - qaz analizi və yaxud rentgen aparatları olmadığı kimi.