Nashrga tayyorlash markazi k. B. Us mo nov

8. 1-jadval
Kesish jarayonini boshqarish masalalari uchun EHM dan foydalanish

Masala turi

O‘zga- ruvchan- lar soni (masala- ning o‘l- chamli- ligi)

Operativ xotirahajmi. Kbayt Davom,

mikro EHM

mini EHM

ES EHM

32

56

32

64

124

248

512

512

1024

1024 dan ortiq

Rejimlaming normativlar bo'yicha liisobi

Chiziqli program- malashtir- ish

2 gacha

>

10 gacha

30 gacha

Chiziqli bokma- gan prog­ramma- lashtirish

2 gacha

10 gacha

30 gacha

Real vaqt rejimida diagnos qilish

2

2 dan ortiq

Optimal boshqaruv	2 gacha faza koordina- talari va 10 ta o'zgaruv- chanlar
	2 tadan ortiq faza koordina- talari va 10 ta o‘zgaruv- chanlar
Stoxastik prog ram- malashti- rish	5 gacha
	5 dan ortiq
Stoxastik optimal bosh­qaruv	2 tagacha faza koordina- talari va 5 ta o‘zgaruv- chanlar
	2 tadan ortiq faza koordina- talari va 5 ta o‘zgaruv- chanlar

Optimallovchi parametrlar sonining ortishi va kesish jarayonini optimallashtirishning oddiy modellaridan ancha murakkab model- lariga o'tish adekvatlikiing ortishi bilan bir qatorda EHM ga magnitli tashuvchilardagi operativ tashqi xotira hajmi, ular orasidagi axborot almashinuv, vaqt birligidagi operatsiyalar soni bo‘yicha tobora yuqori talablar qo‘yadi.
8 — K.B.Usmonov
Operativ xotirasi 65 Kbayt gacha bodgan shaxsiy foydalanish uchun chiqarilgan mikro EHM larda kesish rejimini tayinlash me'yoriy materiallardan, ya'ni, formulalar bo'yicha hisoblashlar- dan hamda ehiziqli programmalashtirish modellari bo‘yicha, tarkibida uchtadan ortiq o‘zgaruvchi bodmagan optimal kesish rejimlarini tanlashdan foydalangan holda amalga oshiriladi.
Kesish jarayonini optimallashning ehiziqli boimagan program­malashtirish masalalari singari yechiluvchi (o‘zgaruvchilar soni oditadan ortiq bo'lmagan) masalalari hamda real vaqt rejimida hal etiluvchi diagnostikalash masalalari operativ xotirasi hajmi 512 Kbaytdan kam boimagan mini EHM larda yechilishi mumkin.
Kesish jarayonini optimal boshqarish masalalari yoki boshqa- riluvchi o‘zgaruvchanlar soni ohitadan ortiq bodgan ehiziqli programmalashtirish masalalari hamda stoxastik programmalash va stoxastik optimal boshqaruv masalalarini bir turkumdagi, operativ xotirasi hajmi kamida 512 Kbayt bodgan, faoliyat tezligi yuqori mashinalarda yechish maqsadga muvofiqdir.

9. 
   BOB | Parmalash
   
   1. 
      Parmalarning vazifasi va asosiy turlari
      

Parmalash - mashinasozlikda teshiklarga ishlov berishda asosiy va keng tarqalgan texnologik jarayondir. Ishlov berilayotgan zagotovkaning yaxlit materialida ochiq yoki oxiri berk teshiklar hosil qilishda parmalashdan foydalaniladi. Parmalangan teshiklar, odatda, mutlaq to^ghä silindrik shaklga ega boJnnaydi. Ko‘ndalang kesimda ular oval shaklga, bo ‘ ylama kesimda esa ozgina konussi- monlikka ega boiadi.
Hosil qilingan teshiklar diametrlari hamma vaqt shu teshiklarni ochgan parma diametridan katta bodadi. Parmalar diametri bilan ular hosil qilgan teshiklar diametri odlasidagi farq parma dia- metrining 1 % ini tashkil etadi va teshik razbivkasi deb ataladi. Raz- bivka bodishiga sabab parmalarni nosimmetrik charxlash ham parma va parmalash dastgohi shpindeli o'qlarining noo‘qdoshligidir.
Parmalashdan soiig ishlov berish ko'zda tutilmaganda ochilgan teshiklar boltli birikmalar va keyinchalik rezba kesish ko'zda tutilgan hollar uchun qoldiriladj.
Konstruktiv belgilariga ko‘ra: parmalar patsimon tigdi (9.1-rasm), vintsimon yoki spiral (9.2-rasm), chuqur parmalash uchun (9.3-rasm), markazlovchi (9.4-rasm) va maxsus (9.5-rasm) parmalarga boliinadi.


P



atsimon tigki parmalar konstruksiyasiga ko‘ra oddiy, biroq ish unumi, hosil qilingan teshiklaming aniqligi pastligi, qirindi qaytarish sharoitlarining yomonligi sababli juda kam qo||lanadi.
Markaziovchi parmalardan detallar markazida diametri 1 dan 10 nun gacha bolgan teshiklar hosil qilishda foydalaniladi.
Chuqur parmalash uchun (/>10D) maxsus parmalardan foydalaniladi. 0‘qi to‘g‘ri chiziqdan ozgina chetga chiqqan chuqur teshiklar bir qirrali va u o‘qqa nisbatan siljitilgan cho‘qqili kesish tishli parmalar yordamida hosil qilinadi (miltiq parmasi) (9.3- rasm, a). Bunday surilish parmalash jaravonida duch keladigan konusni hosil qiladi. Mana shu hoi hamda parma o‘zining yo‘naltinivchi plastinkalari bilan teshikning yon yuzasiga tayanib turishi uning o‘qining to‘g"ri chiziqdan kichik og‘ishini ta'minlaydj. Chuqur bo‘ylab parmaning ish qismiga moylash-sovitish texnologik muhiti uzatiladi, mazkur muhit qa>tish yo‘lida parmaning tashqi
a

riqchalari bo‘ylab qirindini olib ketadi. Bir qirrali va ikki qirrali pamialar ham qoillaniladi, ularda qirindi markaziy teshik orqali olib ketiladi (9.3-rasm, b).
Diametri 80...200 mm va undan ortiq bo'lgan ochiq teshiklar halqasimon parmalar bilan ochiladi (9.5-rasm). Bunday parma bilan faqat halqa qismi qirqiladi, teshik markazida esa zagotovka sifatida foydalanishga yaroqli sterjen qoladi.
Parmalarning eng ko‘p tarqalgan turi spiraisimon (vintsimon) parmalardir. 9.2-rasmda konussimon quyruqli spiral parma konstruksiyasi ko‘rsatilgan. Parma ish qism /,, bo'yincha l₂ va panja /₄ li quyruq /_} dan tashkil topgan. Ish qismi ikki qismga bo^inad!: kesuvchi /. va yo'naltiruvchi l₆. Kesuvchi qismda parmaning kesuvchi tig4ari joylashgan. Yo'iialtiruvchi qismda ikkita yo‘naitiruvchi faskalar (tasma- chalar) bo'lib, ular yordamida parma teshikka markazlashadi. Bundan tash- qari, yo'naltiruvchi qismda qirindini teshikdan olib chiqish uchun xizmat qiladigan ikkita spiral qirindi ariqchalar ham bor.
9 .6-rasmda parma kesuvchi qismi­ning yCiialtii^nvchi qismga o'tish joyi ko'rsatilgan. Old yuza 7, qirindi ariqcha- sining ish bajarmaydigan qismining egri

chiziqli vint yuzasi bilan ohista qo‘shilib ketuvchi, chiziqli vintsimon yuzasidan iborat. Orqa yuza 2 konussimon, chiziqli vintsimon yuzali yoki tekis bo‘lishi mumkin. Orqa yuzasi o‘q bilan muayyan burchak ostida kesishuvchi konussimon yuzaning bir qismini tashkil etuvchi parmalar keng tarqalgan parmalardir. Yordamchi orqa yuza 3 (faska), o‘qi parma o‘qiga mos, konusligi kichik bo‘lgan konussimon yuzaning bir qismini tashkil etadi. Ishqalanishni kamaytirish uchun parma va teshik devori o‘rtasida parma suyanchig‘i 7balandligi faskaga nis- batan pastlatilgan. Parmaning asosiy tig'i 4 ni aniq to‘g‘ri chiziq deb hisoblash mumkin. Orqa yuzalaming kesishuvi natijasida ko‘ndalang tig‘ yoki (peremichka) deb ataluvchi tig‘ 5hosil bo‘ladi. Agar parmaning orqa yuzalari konussimon shaklda bo Isa, ko‘ndalang tig‘ ikkilangan qiyshiq chiziqdan iborat. Yordamchi t..ig‘ 6 kichik konuslikka ega konussimon vint chiziqdir. Shunday qilib, parma ikkitadan old, orqa va yordamchi orqa yuzalarga, ikkita asosiy va yordamchi hamda ko'ndalang tiglarga ega.
9.7-rasmda spiralsimon parmaning parametrlari ko‘rsatilgan. Asosiy tig'lar plandagi ikkilangan burchak deb ataluvchi burchak ostida kesishadi. Plandagi ikkilangan burchak asosiy tiglarga parma o‘qi orqali parallel o‘tuvchi tekislikda asosiy tig'larning proyek- siyalari o‘rtasidagi burchakdir. Standart parmalarda plandagi ikkilangan burchakning kattaligi 120° ga teng. Muayyan operatsiya- M

lar uchun loyihalashtirilgan maxsus parmalarda 2cp burchakning kattaligi ishlov berilayotgan detal materialining qattiqligi va mustahkamligiga bog'liq. Bunday hollarda 2q> burchak 90...J40“ oralighda b^ladi.
Parmaning teshikda siqilib qolishining oldini olish uchun, uning yo‘naltiruvchi qismi 100 mm parma uzunligining 0,04...0,1 mm ni tashkil etuvchi teskari konus shaklida yasaladi.
Burchak | kashak (peremichka) ning qiyalik burchagi deyiladi. Bu burchak asosiy tig' va parma o‘qiga perpendikular tekislikdagi kashaklar proyeksiyalari o'rtasida joylashgan. Burchak j kattaligi 50...55°.
Burchak tn vint ariqchasining qiyalik burchagi deyiladi. Bu bur­chak ariqchaning vint chizighga o'tkazilgan urinma bilan parma o'qi oirtasida joylashgan. Vint yuzasining ma’lum xossalari tufayli vint ariqchasining qiyalik burchagi asosiy tig'ning turli nuqtalarida o'zgartirilgan. 9.8-rasmda tekislikda yoyilgan vint chiziqlari tasvir- langan, ular asosiy tig‘ning R radiusli eng chekka nuqtasiga va p radiusli silindrda joylashgan asosiy tig' nuqtasiga mos keladi. Mazkur ariqcha vint chiziqlarining qadami Hga teng. Jkkita uchburchakni vechib, quyidagilarga ega bolh^miz:


B

u formuladan shunday xulosaga kelish mumkin, vint ariq- chasining qiyalik burchagi singari parmaning old burchagi ham asosiy tig' uzunligi bo‘vlab o'zgaruvchandir va u tig‘ning kashakka yaqiniashuvchi nuqtalarida kichrayadi. Parmalarning chizmalarida old burchak belgilanmaydi, chunki old yuzaning shakli N qadam va vint ariqchasining qiya burchagi bilan toiiq xarakterlanadi.
Burchak a parmaning orqa burchagidir (9.7-rasm). Orqa vuzaga urinma tekislik bilan parma o'qiga perpendikular tekislik oirtasidagi burchak orqa burchak deyiladi. Parmaning orqa burchaklari ham o zgaruvchandir. Ammo, agar old burchak kashakka yaqinlashgan sari kichraysa, orqa burchak esa, aksincha, kattalashadi. Panna chizmasida orqa burchak asosiy tig’ning chekka nuqtasida beriladi, chunki mazkur nuqtada uni ol|chash oson.
Kesish jarayonida parmaning aylanma va ilgarilanma harakati natijasida kesishning vint yuzasi hosil boiJadi. Shu sababli haqiqiy (kinematik) burchaklar y, a o‘zgaradi (9.9-rasm). Old burchak kattalashadi, orqa burchak esa kichrayadi va ular tenglashadi: