Tavsiya etilgan so‘zlar: „
Unsiya“, istiqomat, oshyon, botin, ash’or, xayrixoh, „Bog‘i Eram“, muanbar, saodatgoh, „Musallo“, shukronalikda, qo‘llagay. Hazrat Alisher Navoiy abadiy qo‘nim topgan „Musallo“ maydoni va Toshkent-
dagi „Milliy bog‘ “da tashkil qilingan „Adiblar xiyoboni“ o‘rtasida qanday bog‘liqlikni
ko‘ryapsiz? Fikringizni she’r misralariga tayanib izohlang.
1.2- mashq. Ikki guruhga bo‘lining va: a) talaffuzidagi tovush o‘z garishi imloda
aks etmaydigan; b) yozilganidek aytilmaydi gan (o‘qilmaydigan) so‘zlarni aniqlang.
Nazariy matn Nutqda ikki xil so‘z tovush o‘zgarishiga uchrashi mumkin:
- o‘zlashma so‘zlar;
- o‘z tilimizdagi qo‘shimcha qo‘shilgan so‘zlar.
Ko‘pgina o‘zlashma so‘zlar asos holatida talaffuzi va imlosi jihatdan
farq lanadi:
kitob – kitop ,
vaqt – vaxt ,
futbol – fudbol ,
iqtisod – ixtisod ,
baland – balant ,
go‘sht – go‘sh . Bu tovush o‘zgarishi o‘zbek tili imlo qoidalariga ko‘ra
yozuvda aks ettirilmaydi.
O‘z tilimizdagi ayrim so‘zlarda esa qo‘shimcha qo‘shilishi bilan to
-
vush o‘zgarishi sodir bo‘ladi. Bu o‘zgarishlarning ayrimlari yozuvda aks eta
-
di (
yosh – yasha ,
ong – angla ), ba’zilari esa talaffuz qilinganiday yozilmay
-
di (
bog‘ – boqqa – bog‘ga, bor – boripti – boribdi ).
Demak, o‘zlashma so‘zlardagi tovush o‘zgarishlarida ham, o‘z qatlam
so‘zlaridagi qo‘shimcha qo‘shilganda yuz beradigan tovush o‘zgarishlarida
ham imloda yozuvda aks etadigan va yozuvda aks etmaydigan holatlar mavjud.
O‘z qatlam so‘zlarining asos holatida tovush o‘zgarishi yuz bermaydi.
1.3- mashq. Testlarni yeching va javobingizni izohlang.
