Навоий кон-металлургия комбинати

Ish vaqtida tokar:
Himoya ko‘zoynagini taqishi, ekran va to‘siqlardan foydalanishi lozim;
zagotovkani o‘rnatish, detalni yechib olish, uning sirtini o‘lchash va asbobni almashtirish ishlarini stanok to‘xtatilgandan keyin bajarishi kerak;
detallardagi, stanok va supportning yunaltirgichlaridagi qirindilarni faqat ilmoq (yaxlit qirindini) yoki chutka bilan (siniq yoki parchalangan qirindini) olib tashlashi mumkin;
shpindelni aylantirishdan avval patrondan kalitni olib qo‘yishi zarur;
yaroqsiz asbobdan foydalanmasligi kerak; stanokning ishini di^at bilan kuzatib borishi lozim; keskichni chetlatish yoki supportni tuxtatish yuli bilan k,irindining uzluksiz tasma shaklida chiqishiga, qirindilarning chigallashuviga va stanokning qismlariga uralib qolishiga yul k,uymasligi kerak;
ish tugagach stanokni tuxtatib k;uyishi lozim.
Ish vaqtida k,uyidagilar k;at’iy man etiladi:
patronni qul bilan tuxtatish;
detallar, asbob va boshk;a narsalarni stanokka quyish;
tezliklar yoki surishlar k^utisini ishlab turganda almashtirish.
Elektr tokining inson organizmiga ta’siri.
Elektr toki urganda kishi organizmida bir kancha murakkab o‘zgarishlar sodir buladi, jumladan, kishi xushidan ketishi, nafas ololmay kolishi, upka kafasi ogrishi va asab sistemasi yomonlashuvi mumkin. Odamni katta kuchlanishdagi tok urganda ion tarkibi bo‘zilib, teri jizganak bulishi xam mumkin. Kishi tanasining tokni ta’siriga qarshiligi tokning turiga (o‘zgaruvchan va o‘zgarmas), o‘zgaruvchan tokning tegib turgan kismiga, organizmdagi tokning utish yo‘liga boglik. Odam organizmi uchun o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok bir xilda xavfli, ammo o‘zgaruvchan tok 3-5 marta xavflirok o‘zgarmasga nisbatan. 0,05 A tok organizm uchun xavfli 0,1 A esa xaloqatlidir. Elektr toki urishining 80% ni 1000 V gacha bulgan kuchlanishli elektr jixozlar bilan ishlashda elektr xavfsizligiga rioya kilmaslik okibatida ruy beradi.
Tok urishining 4 xil turi buladi:
I – tok urgan kishi xushidan ketmaydi, ammo organizm bushashadi.
II – xushidan ketadi, ammo yuragi urishdan tuxtamaydi, nafas olib turadi
III – xushidan ketadi, yurak faoliyatiga ta’sir kiladi yoki nafas olmaydi.
IV – Klinik o‘lim.
Elektr tokidan saqlanish va shaxsiy himoya choralari.
Korxonadagi elektr yordamida ishlatiladigan mashina va mexanizmlar, elektr jixozlari, transformatorlar, projektorlar, metalldan tayyorlangan vagon-uychalar, xammasi yerga ulanishi lozim. Yerga ulangichlarning qarshiligi MS-08 yoki M-416 va M-417 markali asboblari bilan tekshirish mumkin. Tekshirish natijasiga kura akt to‘zilib, kilingan ishlar xujjatlashtiriladi. Elektr asboblari bilan ishlayotgan ishchi albatta rezinali kulkop hamda dielektrik kalish kiyib olishi zarur. Barcha elektr jixozlari va elektr toki ta’sir etishi mumkin bulgan joylarga ogoxlantiruvchi belgilar kuyiladi.
Elektr tokidan himoya qilish vositalari.
Elektr tokidan himoya kiladigan vositalar asosiy va kushimcha vositalariga bulinadi:
Asosiy vositalarga: 1000 V dan ortik kuchlanishli elektr moslamalarga xizmat ko‘rsatishda foydalanadigan izolyatsiyali shtangalar, tok ulchovchi kleshlar, narvonlar, maydoncha, ushlagichlar, 1000 v gacha bulganlarga xizmat kiladigan dastlabki asboblar: otvyorka, ombir va tishlagichlar, dielektrik kulkoplar hamda izolyatsiyalangan kleshlar.
Kushimcha vositalari: dielektrik etiklar, kalishlar, izolyatsiyalangan takliklar va dielektrik tashamalar kiradi. Bulardan tashqari yuqorida ishlayotganda montyor belbog‘lari, bog‘ichli montyor kovushi, muhofaza arkonlari kiradi.
(135225 kg 5 minut).
Elektr toki urgan kishiga birinchi yordam ko‘rsatish.
Elektr toki urgan kishini zudlik bilan tok ta’siridan kutkarib, unga o‘z vaktida 1-meditsina yordami ko‘rsatiladi. Tok urgan kishining tok ta’siridan tezrok kutkarish uchun darxol tokni manbadan uchirish kerak. Buning iloji bulmasa shikastlangan kishini tok utayotgan simdan ajratib, xolirok joyga olib boriladi. Tok urgan kishini tokning ta’siridan kutkarib olingach, u xushida bulsa, tekisrok yerga oxista yotkizib toza xavo bilan ta’minlash va to vrach kelguncha uni tinch kuyish kerak. Agar tok urgan kishi bexush bulsa, vrach kelguncha sun’iy nafas oldiriladi va yuragi massaj kilinadi. Sun’iy nafas oldirayotganda jaroxatlangan kishi zax yerda, beton polda yotmasligi, uning ostiga biron-bir material tushalishi zarur. Sovuk paytlarda tok urgan kishini issikrok urash, badani soviyotgan bulsa, isitish kerak. Bu kabi yordam ko‘rsatish usullarini ishlab chikishda ishlayotgan xar bir kishi bilishi va uddalashi lozim.
Yong‘inni oldini olishga karatilgan chora-tadbirlar.
Yong‘inlar sanoat korxonalari, xalk xujaligining xamma tarmoklari, kishlok xujaligi va turar joy massivlarida yuz berishi mumkin bulgan, yetkazadigan zarari jixatdan tabiiy ofatlarga tenglashishi mumkin bulgan xodisa xisoblanadi. Yong‘inlar katta moddiy zarar keltirishi bilan birga ogir baxtsiz xodisalar zaxarlanish, kuyish hamda kishilar hayotini olib ketgan xollar kuplab uchraydi.
Shuning uchun xam Yong‘inga qarshi barcha fukarolarning umumiy burchi xisoblanadi va bu ishlar davlat mikiyosida amalga oshiriladi.
Umuman Yong‘in chikmasligini ta’minlash, Yong‘in chikkan takdirda xam uning rivojlanib, tarkalib ketmasligi chora-tadbirlarini kurish, birinchidan moddiy boyliklarni saklab kolishga karatilgan chora-tadbirlar bulsa, ikkinchi tomondan esa, inson salomatligi va uning hayotini saklab kolish chora-tadbirlari amalga oshirilishi, bu masalalar hayot faoliyati xavfsizligining tarkibiy kismi ekanligidan dalolat beradi.
Bizning vazifamiz Yong‘in xakida asosiy tushunchalar berish bilan birga, unga qarshi samarali kurash olib borish, Yong‘inni uchirishda kullaniladigan birlamchi vositalar, hamda Yong‘inga qarshi kullaniladigan xar xil tadbirlar bilan talabalarni tanishtirishga karatilgan.
Yong‘inga qarshi kurash xizmatini tashkil qilish.
Sanoat korxonalarida Yong‘inga qarshi ishlarini shu korxonalarning Yong‘inga xavflilik darajasiga karab, korxona ma’muriyati belgilaydi. Agar sanoat korxonasi Yong‘inga xavfli bulsa, unda Yong‘inga qarshi kurash bo‘limi tashkil kilinadi. Bunday bo‘lim o‘zining maxsus Yong‘inga qarshi komandalarini tashkil kiladi.
Agar sanoat korxonasining Yong‘inga xavflilik darajasi past bulsa, unda Yong‘indan muhofaza qilish ishlarining asosiy yunalishi Yong‘in chikmasligini va chikkan takdirda xam kattalashib ketmasligini ta’minlashga karatilgan extiyot chora-tadbirlari xisoblanadi.
Xozirgi vaqtda davlat Yong‘inga qarshi kurash nazoratini, ichki ishlar vazirligining Yong‘indan muhofaza qilish bosh boshkarmasi amalga oshiradi.
Uning asosiy vazifasi sanoat korxonalarida Yong‘in va portlashga olib keladigan sabablarni yukotishga karatilgan tashkiliy va texnik chora-tadbirlarni ishlab chikish va ularni amalga oshirishdan iborat. Bu ishlarni Yong‘inga qarshi kurash inspektorlari amalga oshiradi. Ular xoxlagan vaktda sanoat korxonalarini, omborlarni bino va kurilmalarni ko‘zdan kechirishi, xoxlagan sanoat korxonasi yoki ayrim shaxslardan Yong‘in xavfsizligiga taalukli xujjatlar va ma’lumotlarni talab qilishi, binolarda Yong‘in bulgan takdirda uni tezda bartaraf qilish imkoniyatlarini beradigan Yong‘inga qarshi kurashning birlamchi vositalarining tayyorligini va shuningdek majburiy karorlar, koida va normalar bajarilayotganligini tekshirishi mumkin.
Davlat Yong‘inga qarshi kurash nazorati organlari Yong‘inga qarshi kurashning birlamchi vositalari hamda Yong‘inga qarshi kurashda kerak buladigan asbob-anjomlarni noto‘g‘ri saklagan va boshka maksadlarda foydalangani uchun sanoat korxonasi raxbar xodimlariga, sex boshliklari va boshka javobgar shaxslarga jarima solish huquqiga ega.
Sanoat korxonasi xududini zonalarga ajratish.
Korxonalarni loyixalash va kurish jarayonida Yong‘inga qarshi chora-tadbirlar belgilanadi. Bu chora-tadbirlar sanoat korxonasi bosh rejasiga kiritiladi. Bu chora-tadbirlarning eng muximlaridan biri sanoat korxonasi komplekslarini va binolarini bir-biriga bajariladigan ishi va Yong‘inga xavfliligini xisobga olgan xolda joylashtirishdir. Bunda uta Yong‘inga xavfli komplekslar albatta territoriyaning shamol yunalishiga karama-qarshi tomonda joylashtirish tavsiya etiladi.
Sanoat korxonalarini zonalashtirishda, korxona joylashgan joyning baland pastligi, shamolning asosiy yunalish va kuchi xisobga olinadi. Bunda yengil alangalanuvchi suyukliklarni joylashtirganda ularni xududning kuyirok uchastkalariga joylashtirish tavsiya etiladi. Chunki aks xolda Yong‘in bulgan takdirda yengil alangalanuvchi suyuklik past bulgan tomonga okib, alanganing umuman xamma maydonlarga tarkalib ketish imkoniyatini yaratadi.
Sanoat korxonalarini isitish vositalari, kozon kurilmalari odatda ochik alanga yordamida ishlatiladi va ulardan chikishi mumkin bulgan uchkunlar Yong‘in xavfini tugdiruvchi asosiy vositalardan biri xisoblanadi. Shuning uchun xam bunday vositalar shamol yunalishiga karama-qarshi tomonda yengil alangalanuvchi suyukliklar va suyultirilgan va sikilgan gazlarni joylashini xisobga olgan xolda joylashtiriladi.
Yong‘in xavfsizligini ta’minlashda zavod xududidagi avtomobil xarakatlanish yo‘llarini to‘g‘ri ta’minlash katta axamiyatga ega. Chunki Yong‘in vaktida ut uchirish mashinasi xech kanday tusiksiz istalgan joygacha bora olishi muximdir. Shuningdek korxona xududidagi Yong‘inga qarshi deponi joylashtirish xam muxim ahamiyatga egadir.
Sanoat korxonasining bir tomonidan kirish yo‘li albatta umumiy foydalanish uchun muljallangan kuchaga chikadigan bulishi kerak.
Evakuatsiya yo‘llari.
Xar bir sanoat korxonasi uchun muljallangan bino loyixalanayotgan vaktda albatta Yong‘in bulgan takdirdi kishilarni u yerdan o‘z vaktida chikarib yuborish imkoniyatini yaratadigan evakuatsiya yo‘llari bilan ta’minlanadi. Evakuatsiya yo‘llari xar kanday sanoat korxonasi uchun albatta eng kamida 2 ta bulishi kerak. Yong‘in bulgan takdirda ishchilar sanoat korxonasi xonasidan eng kiska yo‘l orqali ma’lum belgilangan vakt ichida chikib ketishlari zarur.
SNiP II-2-95 ga asosan sanoat korxonalaridan tashkariga chikib ketish yo‘llari, koridorlari va kavatlaridan tushish yo‘llari xisoblab chikiladi. Evakuatsiya yo‘llarining eni 1m dan, eshiklarning eni 0,8 buyi 2 m dan kam bulmasligi kerak. Evakuatsiya yo‘llari bulgan koridorlar, zinapoyalar odamlar soniga karab xisoblanadi.
Evakuatsiya yo‘llarining xisobi, shu joydagi umumiy ishchilarning chikib ketishi uchun kerak buladigan vaktni belgilash bilan amalga oshiriladi.
Yong‘in bulgan takdirda xonalardagi tutunni chikarib yuborish vositalari.
Ma’lumki Yong‘in bulgan vaktda undan xosil buladigan tutun nixoyatda katta xajmni tashkil kiladi. Shuni aytish kerakki Yong‘inning inson uchun eng zararli omili xam mana shu tutun ta’siridan bugilishi va zaxarlanish ayniksa kuprok uchraydi. Tutunning tarkalishi va buguvchi ta’siri natijasida binodagi odamlarni evakuatsiya qilish kiyinlashadi va alangalanayotgan yerga yetib borishning kiyinlashishi utni uchirishda kiyinchiliklar tugdiradi. Tutun ayniksa kup kavatli binolarda kuplab kiyinchiliklar tugdiradi.
Yengil kulaydigan devorlar konstruksiyalari oldindan xisoblab urnatilgan buladi va Yong‘in natijasida xosil bulgan gazlar bosimi xavfli vaziyat vujudga keltirsa, bu konstruksiyalar kulab, binoning asosiy konstruksiyalariga zarar yetkazmaslikni ta’minlaydi. Yengil kulovchi konstruksiyalar asosan binoning tashkariga chikib turgan devorlariga yoki tusiklariga urnatilgan buladi. Bular bosim, ma’lum mikdordan oshib ketganda bu gazlarni chikarib yuborish imkoniyatini beradi. Bundan tashkari bosim oshib ketganda ochilib ketishi mumkin bulgan panel klapanlardan ham foydalaniladi.

VI. EKOLOGIK QISM