Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

“Siyosiy iqtisod va soliq 
solishning boshlanishi” (1817) 
asaridagi mohirona mulohazalar, 
ilmiylik tamoyillari D.Rikardoni bugungi kunda ham hurmatga sazovor 
o‘ziga xos olim sifatida ko‘rsatib turadi. 
Quyida biz D.Rikardoning nazariy qarashlarini ko‘rib chiqamiz. 
Rikardo uslubiyoti
132
 
D.Rikardogacha Adam Smit siyosiy 
iqtisodni tahlil qilishda ikki yo‘nalishda: (1) o‘z davrining iqtisodiyotini 
deduktiv nazariya tahlili orqali va (2) zamonaviy va tarixiy institutlar 
to‘g‘risidagi tasvir orqali amalga oshirgan. Smitning bu usuli “tarixiy 
tavsiflovchi materiallar” nazariyasi sifatida tan olinadi. Rikardo, 
aksincha, o‘z ishida sof nazariy yondashuvga asoslandi. U o‘z davrining 
iqtisodiyotini o‘rganishda abstraksiyalash va deduktiv usulni qo‘llash 
bilan amalga oshirdi. Rikardoning usuli, yuzaki va sof nazariy bo‘lsa 
ham, amaliy iqtisod, siyosiy iqtisodiyot uning kuchli tomonlari bo‘lgan. 
Jumladan, uning eng ko‘tarilgan savollardan biri don masalasi 
Angliyada bug‘doy importi va undan olinadigan daromadni 
taqsimlashda o‘z ta’sirini o‘rgangan. Keyinchalik bu nazariya unga real 
dunyo siyosati masalalarini aniq tahlil qilish uchun zamin bo‘ldi. 
Rikardo va iqtisodiy siyosat
133
 
Rikardo o‘z davridagi iqtisodiy 
muammolarni yechishga harakat qildi, bug‘doyni narxini tushirishi, ijara 
narxlarining ko‘tarilishi, Angliyadagi ishlab chiqarish va qishloq 
xo‘jalik o‘rtasidagi nisbiylikni asoslab berishni tarafdori bo‘ldi. Uning 
o‘zgaruvchan iqtisodiy tuzilma ishlab chiqarish va qishloq xo‘jaligida 
siyosiy kuch hamda ochiq-oydin oqibatlariga ega. Ushu holatda eng 
asosiy savol bu xalqaro savdoni nazorat qilishda siyosiy manfaatdor 
taraflarni taqqoslashga ham yordam berdi. Yer egalari erkin savdo, 
132
Д.Джумонов, З.Аллаберганов. Иқтисодий таълимотлар тарихи. –Т.: “IQTISOD-MOLIYA”, 
2017. 122-б. 
133
Д.Джумонов, З.Аллаберганов. Иқтисодий таълимотлар тарихи. Т.: “IQTISOD-MOLIYA”, 
2017. 122–123-б. 

---

191 
unda xarajatlarni erkinligi tarafdori bo‘lgan bo‘lsa, Britaniya sanoat 
vakillari esa ko‘plab qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va/yoki arzon 
xomashyoni import qilish tarafdori bo‘ldi. 
Rikardo siyosati keyinchalik faqatgina sog‘lom iqtisodiy 
rivojlanishgagina 
emas, 
balki 
qator 
iqtisodchilarning 
siyosiy 
qarashlarining shakllanishiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Rikardo 
modelini o‘ziga o‘rnak qilib olganlar tuzilmalar o‘rtasidagi sabab- oqibat 
bog‘lanishlarni yuqori nazariy modelini qurishida yaxshi amaliyot 
bo‘ldi. Kuchli nazariy xulosalarga erishish uchun u abstrakt darajada 
bo‘lsada nazariy natijalarni chiqardi. 
Rikardo uslubi (yuqori abstrakt darajadagi) va uning siyosatga 
nisbatan yondashuvlari oxir-oqibatda keingi iqtisodchilar dasturulamal 
vazifani o‘tadi. Ular qatorida XX asr boshlarigacha bo‘lgan D.S.Mill, 
Alfred Marshal kabi olimlarning abstrakt uslubiyotini ko‘rsatish 
mumkin. 
Rikardoning g‘oyalari bo‘lgan tobora yuqorilashib borayotgan 
don narxi, ijara, sanoat va qishloq xo‘jaligida nisbiy pasayishni qo‘llash 
xalqaro miqyosda savdo – bular hammasi Angliya iqtisodiyoti uchun 
o‘zgartirish lozim davrida vujudga keldi. 
Uning siyosati tavsiyaviy xarakterda bo‘lib, shunchaki ortiq 
nazariy xulosalar bilan bog‘liq bo‘lmasdan, balki o‘sha davrdagi 
zamonaviy institutsional tuzilmalarni tubdan rivojlanishiga sabab 
bo‘ldi
134
.