Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 122 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Dağlıq  Qarabağın  Ermənistana  verilməsi  haqqında  təklifi  və  sözügedən  prinsipi 
rədd  etdi.  Eyni  zamanda  həmin  gün  Tiflisə  telefonla  Nərimanovun  belə  bir  fikri 
çatdırıldı  ki,  Dağlıq  Qarabağ  məsələsi  başqa  şəkildə  həll  olunsa,  «Xalq 
Komissarları Soveti məsuliyyəti üzərindən götürür». 
Həmin gün Nərimanov Orconikidzeyə və Ermənistan XKS sədri Myasnikova 
teleqram  göndərdi:  «Dağlıq  Qarabağ  haqqında  məsələ  yalnız  Ermənistan  Đnqilab 
komitəsi  tərəfindən  həll  edilmişdir.  Ancaq  həmin  məsələyə  Azərbaycan  Xalq 
Komissarları Sovetində hələ baxılmamışdır və baxılmır». 
Nərimanov  Ermənistanın  fəvqəladə  müvəkkili  təyin  edib,  Dağlıq  Qarabağa 
göndərməsini  «böyük  siyasi  və  taktiki  səhv»  adlandırdı  və  Mravyanın  «dərhal 
geri»  çağırılmasını tələb etdi. Bu tələbə dərhal əməl olundu.  
Nərimanovun prinsipial mövqeyi Orconikidzeni cin atına mindirdi. Đyulun 4-
də Stalinin iştirakı ilə Qafqaz bürosu «Qarabağ məsələsi»ni müzakirə etdi. Qərara 
alındı: «Dağlıq Qarabağ Ermənistan SSR-nin tərkibinə daxil edilsin». 
Nərimanov  susmadı,  siyasi  iradə  nümayiş  etdirərək,  tələb  etdi:  «Qarabağ 
məsələsinin  Azərbaycan  üçün  əhəmiyyətini  nəzərə  alaraq,  məsələ  RKP  MK-nın 
qəti  həllinə  verilsin».  Bu  tələb  nəticəsində  ertəsi  gün  Qafqaz  bürosu  məsələyə 
yenidən  baxaraq  qərara  aldı:  «…Dağlıq  Qarabağ  Azərbaycan  SSR  hüdudlarında 
saxlanılsın», Dağlıq Qarabağa «geniş muxtariyyət verilsin». 
ABŞ  müəllifi  Odri  L.  Olstadt  yazıb:  «DQMV  yaradılması  uğrunda  hərəkat 
Naxçıvanı Azərbaycan hökumətinin rəhbərliyi altında saxlamaq haqqında qərardan 
dərhal  sonra  başladı.  Bu  hərəkatı  «erməni  hisslərinə»  kompensasiya  kimi  izah 
etmək olar». 
Burada  müəyyən  həqiqət  var.  Həqiqətin  böyüyü  isə  ondan  ibarətdir  ki, 
Rusiya-Türkiyə  müqaviləsilə Naxçıvan barəsində arzusu ürəyində qalan və həmin 
mərhələdə Naxçıvan uğrunda mübarizəni davam etdirməyin perspektvsizliyini başa 
düşən Ermənistan rəhbərliyi arıq bütün səylərini, Azərbaycan Kommunist partiyası 
rəhbərliyindəki  antinərimanovçularla  əlaqələrini  Dağlıq  Qarabağı  Azərbaycandan 
qoparmağa yönəltmişdi. Həm də  Ermənistan rəhbərliyi Orconikidzenin dəstəyinə 

---