Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 133 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
və  əgər  varsa  başqa  xristianları  Gilana  və  Mazandarana  dəvət  edərək  orada 
məskunlaşdırmalı,  müsəlmanların  sayını  isə  sakitcə,  özləri  də  bilmədən  mümkün 
qədər azaltmalı»  (kursiv bizimdir –  T.K.).  1724-cü ilin sentyabrında  isə  Đstanbula 
göndərilən  general  Rumyansevə  aşağıdakı  tapşırıq  verilmişdi:  «Nə  qədər 
mümkündürsə,  erməniləri  Gilana  və  oradakı  (Đran  –  T.K.)  digər  yerlərimizə 
köçməyə  təhrik  etmək  lazımdır.  Əgər  onlar  çox  olsalar,  farslar  başqa  yerlərə 
köçürüləcəklər 
və 
farslardan 
təmizlənmiş 
yerlər 
 
onlara-ermənilərə 
veriləcəkdir».(Kursiv bizimdir – T.K.) 
Erməni məlikləri siyasi səmti dəyişməkdə, satqınlıqda adətkar idilər. Yuxarıda 
qeyd olunduğu, 1722-ci ilin yayında I Pyotrun Xəzəryanı vilayətlərə  hərbi yürüşü 
başlamışdı.  I  Pyotrun  fikri şəxsən  Şamaxıya  gəlmək idi  və  o bu  haqda gürcü  çarı 
VI Vaxtanqı xəbərdar etmişdi. Erməni məlikləri VI Vaxtanqın silahlı qüvvələri ilə 
birlikdə Şamaxıya getməli və orada I Pyotrun qoşunları ilə birləşməli idilər.  
Lakin I Pyotr tezliklə Peterburqa qayıtmalı oldu.  
IV Vaxtanqın və erməni məliklərinin I Pyotrla Şamaxıda birləşmək planı puç 
oldu.  Vaxtanq  Tiflisə,  məliklər  isə  öz  yerlərinə  qayıtmalı  oldular.  Qansazar 
katolikosu  Đsay  Həsən  Cəlalyan  yazmışdı:  «Ümidlərimizdə  adlanmış  bizlər,  hər 
birimiz öz yerlərimizə qayıtdıq və çətinliklə gedilə bilən dağlarda möhkəmləndik.» 
1723-cü  ildə  osmanlılar  Tiflisi  tutdular.  «Ümidlərində  adlanmış»  Qarabağ 
məlikləri  tamamilə  təkləndilər  və  dərhal  yeni  siyasi  orientasiya  götürdülər.  Bu 
barədə    erməni  müəllifi  P.Arutinyan  belə  bir  sənəd  çap  etmişdir:  «Çiləbertdən 
Sərkis  qızılbaşların,  Gülüstandan  Đsay  osmanlıların  tərəfdarıdır.  Đsay  (Tiflisə) 
osmanlıların  yanına  getdi  ki,  onları  (Qarabağa)  gətirsin.  Məlik  Nağının  nəvəsi 
Məlik Bağır da qızılbaşlarn tərəfdarıdır».  
Bu fakt, Rusiya hökumətinin agenti Đvan Karapetin 1 fevral 1924-cü il tarixli 
məktubunda da etiraf edilib. Orada deyilir ki, patriarx Nerses, onun qardaşı Sərkis 
və  bir  neçə  yüzbaşı  türklərin  gəlməsini  istəyirlər  (Ezovun  yazdığına  görə,  Nerses 
Qansazar  katolikosu  Đsay  ilə  çəkişirdi  və  ondan  ayrılaraq  özünü  Üç  oğlan 
monastrının  müstəqil  patriarxı  elan  etmişdi).  Karapetin  məktubunda  belə  bir 

---