Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 64 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
onların üzü tökülmüşdü, buna görə də bütün daşları yenidən yonmaq lazım gəldi». 
Kalankutlunun dediyi kilsə Qars vilayətindəki həmin kilsə olub. 
Akademik  Ziya  Bünyadovun  yazdığına  görə,  Azərbaycan  Naxçıvanında 
aparılan  qazıntılarda  heç  bir  vaxt  kilsə  və  başqa  xristian  tikililərin  xarabalıqları 
tapılmamışdır.
46 
  
Bir  anlığa  fərz  edək  ki,  Naxçıvan  eramızdan  əvvəl,  yaxud  sonra  nə  vaxtsa 
hansısa  müddət  «erməni  dövlətinin»  tərkibində  olub.  Lakin  belə  amil  bu  gün  bir 
dövlətin  başqasına  ərazi  iddiası  irəli  sürməsi  üçün  əsas  ola  bilərmi?  Belə  amil 
beynəlxalq münasibətlərdə dəstəklənsə müasir dünyada nələr baş verməz? 
  IX  əsrin  sonlarından  Naxçıvan  banisi  mənşəcə  turk  Məhəmməd  Đbn  Əbu-s 
Sac  olan  Sacilər  dövlətinin  (879-930),  sonra  Salarilər  dövlətinin  (941-981) 
tərkibində olub. X əsrin sonlarından Naxçıvanşahlıq adlanan dövlət mövcud olub. 
Onu Naxçıvanşah titulu olan Əbu Düləf idarə edirdi.
47 
 
Azərbaycan  Atabəyləri  dövləti  dövrü  bir  çox  baxımdan  Naxçıvan  tarixində 
mühüm hadisələrlə əlamətdardır. Naxçıvan bir müddət bu böyük dövlətin paytaxtı 
olur.  Memar  Əcəmi  Naxçıvan    şəhərində  Yusif  Đbn  Qasir  mavzoleyi  (Naxçıvan 
şeyxlərinin başçısı olub), 1186-cı ildə Möminə Xatun mavzoleyi kimi sənət inciləri 
yaradır  (Möminə  Xatun  Atabəylər  dövlətinin  banisi  Şəmsəddin  Eldənizin  arvadı 
idi. Möminə xatun Naxçıvanda vəfat etmişdi). 
Naxçıvanda  istedadlı  memarlar  nəsli  yetişir.  XII-XIV  əsrlərdə  Naxçıvan 
memarları  Naxçıvanın  Qarabağlar  kəndində  gözəl  memorial  kompleks  və 
minarələr  ucaldırlar.  Naxçıvan  memarlıq  məktəbinin  nümayəndəsi  Əhməd  Đbn 
Eyyub  Naxçıvani  1322-ci  ildə  Qarabağın  Bərdə    şəhərində  əzəmətli  mavzoley 
yaradır…
48 
 
Orta əsr müəllifləri Əl-Kufi (X əsr), Əl-Həməvi (XII-XIII) və b. Naxçıvanın 
məhz  «Azərbaycan  şəhəri»  olmasını  vurğulamışlar.  Həmdullah  Qəzvini  (XIII-
XIV)  Naxçıvanın  «nəqşi-cahan»  adlanması,  naxçıvanlıların  müsəlman  olmaları 
haqqında  yazmışdır.  Əl-Bakuvi  (XIV-XV)  Təbrizin  «Azərbaycan  ölkəsinin 
paytaxtı», Naxçıvanın isə «Azərbaycanın gözəl şəhəri» olmasını qeyd etmişdir.  

---