Nazariy mexanika. Statika. Kuchlar sistemasi

2 . Ip (qayish, zanjir, arqon, tros). Agar bog`lanish cho`zil-maydigan ipdan iborat bo’lsa, ip jismning osilish nuqtasidan ip bo`ylab harakatlanishiga chek qo`yadi.Ipning taranglik kuchi ip bo`ylab osilish nuqtasiga tomon yo`naladi (9-shakl).
3. Silindrik sharnir (zoldirli g’ildirak-podshipnik).
Bolt 1 va kiygizilgan vtulka 2 dan iborat qo`zg`almas silindrik sharnir jism bilan mahkam biriktirilgan vtulkaning ichki diametri bilan barobar (10-a shakl). Jism shakl tekisligiga perpendikulyar bo`lgan sharnir o`qi atrofida aylanishi mumkin.Ammo sharnir o`qiga perpendikulyar yo`nalish bo`yicha harakatlana olmaydi.Shuning uchun silindrik sharnirda reaksiya kuchi, sharnir o`qiga perpendikulyar bo`lgan tekislikda yotib, sharnir o`qini kesib o`tadi.



Кo’pinchatexnikadamustahkamvaqo’zg’aluvchansharnirlitayanchlaruchraydi 10 shakldaAmustahkamsharnirlitayanchdir. ButayanchdaR_Areaksiyakuchisharniro’qidano’tibvaungaperpendikulyartekislikdayotib, ixtiyoriyyo’nalishdabo’ladi. Btayanchsharnirliqo’zg’aluvchantayanchdir. BundaR_Breaksiyakuchi


4._Sterjen. Bog’lanish uchlari sharnirlar bilan biriktirilgan AB va CD

11-shakl

sterjenlar vositasida bajariladi.

Sterjen og`irliklarini e’tiborga olmay, u sterjenning A va B (C va D) sharnirlariga qo`yilgan ikki kuch ta’sirida muvozanatda bo`ladi. Binobarin reaksiya kuchlari sterjenlarning uchlaridagi, sharnirlardan o`tuvchi o`qlar bo`ylab yo`nalgan bo`ladi (11-shakl).
5._Zoldirli sharnir va tagtovon (podpyatnik). Bu holda jism har qanday harakat qilishi mumkin, faqat sferik sharnirning markazi qo`zg`almas bo`lib qoladi (12- a shakl).

Xuddishundaybog`lanishnisiqibtiralibturganpodshipnik (zoldirlig`ildirak) vositasidabajarilganliginiko`rishmumkin, odatdabutagtovon (podpyatnik) deyiladi (12-bshakl). Fotoapparatlarningshtatividagizoldirlitutqich, insonvahayvonlarningko`pginasuyaklariningbirlashganjoylarizoldirlisharnirgamisolbo`laoladi. Zoldirli (sferik) sharnirvatagtovon (podpyatnik)lardabog`lanishreaksiyakuchlariningyo`nalishifazodaixtiyoriyyo`nalishniolishimumkin.
Statika qismida quyidagi ikki masala hal qilinadi:

1. 
   Jismga ta’sir qilayotgan kuchlar sistemasi unga ekvivalent bo`lgan soddaroq kuchlar sistemasi bilan almashtiriladi.
   
2. 
   Кuchlar sistemasi ta`siridagi absolyut qattiq jismning muvozanat shartlarining zarur va yetarliligi
   tekshiriladi. Bog`lanishdagi jism bog`lanishdan xalos qilinganda erkin jism deb qaraladi. Jism unga ta`sir qilayotgan kuchlar sistemasi va reaksiya kuchlari ta`siridan muvozanatda bo`ladi. Muvozanat tenglamalaridan no`malum reaksiya kuchlari aniqlanadi. Кeyinchalik jismga har xil kuchlar sistemasi ta`sir etayotganda statikaning ikki asosiy masalasi.
   

Jismning A₁, A₂, … , A_n nuqtalariga kuchlar ta’sir etsin va ularning ta’sir chiziqlari O nuqtada kesishsin.
Ta’sir chiziqlari bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasi kesishuvchi kuchlar sistemasi deb aytiladi (13-a shakl).
Кesishuvchi kuchlar sistemasi tekislik (fazo)dagi kesishuvchi kuchlar deyiladi, agar ularning ta’sir chiziqlari bir tekislikda joylashgan (joylashmagan) bo`lsa.
Ularni ta’sir chiziqlari bo`ylab O nuqtaga ko`chirish mumkin bo`lganligi tufayli, kesishuvchi kuchlar sistemasini bir nuqtaga qo`yilgan kuchlar sistemasi bilan almashtiramiz (13- b shakl).