Neft va gaz kimyosi

6.Benzin ishlab chiqarishning boshqa jarayonlari.
Benzin ishlab chiqarishda krekingdan tashqari yana bir qancha muhim jarayonlar mavjud. Ulardan birinchisi, iqtisodiy bo’ldi.[6]
Gidrokreking
Yuqori bosimli gidrogenatsiyalash yo’li bilan ko’mirdan suyuq yoqilg’i ishlab chiqarish bo’yicha dastlabki ishlar (Bergus jarayoni) asosan Germaniyada oltingugurt mavjudligiga sezgir bo’lmagan yoki o’z faolligini saqlab qolgan molibden oksidlari kabi juda kuchli katalizatorlar yordamida amalga oshirildi. Oxirgi sulfatlanishdan keyin katta darajada, buning uchun quyidagi parametrlar kerak edi: 280 atm.gacha bosim, taxminan harorat - 450⁰C va katalizator.

5-rasm. Zamonaviy zavodning ko’rinishi.
Zamonaviy gidrokreking jarayonlarida qo’llaniladigan bosim neft xom - ashyosini suyultirilgan neft gaziga (LP-gaz) aylantirish uchun taxminan 70 atm.dan to’liq kokslanganda va bug’ neftining benzin va reaktiv yoqilg’iga yuqori rentabellikdagi konversiyasi sodir bo’lganda 175 atm.dan oshadi. Jarayonlar katalizatorning qattiq qatlamlari (kamdan-kam hollarda suyuq qatlamda) bilan amalga oshiriladi. Suyultirilgan qatlam jarayoni faqat neft qoldiqlari - mazut, smola uchun ishlatiladi. Boshqa jarayonlarda qoldiq yoqilg’ilar ham ishlatilgan, lekin asosan yuqori qaynaydigan neft fraksiyalari, shuningdek, yengil qaynaydigan va o’rta distillangan to’g’ri ishlaydigan fraksiyalar. Bu jarayonlarda katalizatorlar sulfidlangan nikel-alyuminiy, kobalt-molibden-alyuminiy, volfram materiallari va aluminosilikat asosidagi platina va palladiy kabi asil metallardir.
Gidrokreking katalitik kreking va kokslash bilan birlashtirilgan joylarda xom -ashyoning kamida 75-80%i benzin va reaktiv yoqilg’iga aylanadi. Benzin va samolyot yoqilg’isi ishlab chiqarish mavsumiy ehtiyojlarga qarab osongina o’zgarishi mumkin. Vodorodning yuqori iste’moli bilan mahsulot unumdorligi zavodga yuklangan xom - ashyo miqdoridan 20-30% ga yuqori. Ba’zi katalizatorlar bilan jihoz ikki-uch yil davomida regeneratsiyasiz samarali ishlaydi.
Amerika Qo’shma Shtatlari, G’arbiy Yevropa va Yaponiyaning sanoat hududlarida havo ifloslanishini kamaytirish zarurati distillatlar va qoldiq yoqilg’ilarni desulfatlash uchun gidrogenlash jarayonlaridan foydalanishning sezilarli darajada oshishiga olib keladi. Asosan unumdorligi past bo’lgan oltingugurtni olib tashlash uchun mo’ljallangan gidrokreking jarayonlari "gidrotreating" deb nomlanadi.
Gazsimon yorug’lik uchlari avval vakuumli suyultirish moslamasidan o’tadi, so’ngra hosil bo’lgan gaz moyi neft xom - ashyosining ba’zi vakuum qoldiqlari va boshqa past oltingugurtli yorug’lik uchlari bilan qayta aralashtirishdan oldin gidrotozalash desulfurizatsiyadan o’tadi.