Neft va gaz kimyosi

Benzinning tasnifi. Benzinlar turli asoslarga ko’ra tasniflanadi, jumladan, qaynash nuqtasi diapazonlari, oktan darajasi va oltingugurt miqdori.
Qaynatish harorati diapazonlari. Ko’pgina benzinlar 30-200 °C oralig’ida qaynatiladi. 50%li nuqta, ya’ni, aralashma tarkibiy qismlarining yarmi qaynab ketadigan va dvigatelning isishi paytida va qisman avtomobilning tezlashishi paytida aralashmaning tarkibini aniqlaydigan harorat 98-104 °C oralig’ida bo’lishi kerak. Past darajadagi yuqori kontent - butan va pentan kabi tarkibiy qismlarning qaynashi issiq havoda juda yuqori bug’ bosimini keltirib chiqaradi, shuningdek, gaz pufakchalari dvigatellar va issiqlik moslamalarining tor quvurlari orqali yonilg’i oqimiga to’sqinlik qilganda bug’ pufakchalarining paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Shu bilan birga, kam qaynaydigan komponentlarning yetishmasligi qishda dvigatelni ishga tushirishda qiyinchiliklarga olib keladi. Benzinning 90% qaynash nuqtasi dvigatelni isitish vaqtini va yoqilg’i samaradorligini belgilaydi.
Oktan soni. Oktan soni benzinning eng muhim xususiyati hisoblanadi. Odatda turli xil taqillatishga moyil asboblari bilan jihozlangan bitta silindrli statsionar birlikda aniqlanadi. Oddiy geptan (chiziqli zanjirda yetti uglerodli) juda oson portlaydi; u nol oktanli reytingga ega. Izooktan (sakkiz tarvaqaylab ketgan uglerodli) ekstremal bosim, harorat va yuk sharoitlariga erishilmaguncha portlamaydi; u o’zicha 100 ga teng oktan darajasiga o’rnatiladi. Noma’lum taqillatish xususiyatlariga ega benzinni sinovdan o’tkazishda u sinov benzini bilan bir xil taqillatish qobiliyatiga ega bo’lgan geptan va izooktan aralashmasi bilan taqqoslanadi; benzinning oktan soni bunday aralashmadagi izooktanning ulushi hisoblanadi. Shu tarzda aniqlangan oktan soni har doim ham turli tezliklar, yuklar va tezlashuvlar ostida yo’l sharoitida ko’p silindrli dvigatelda ishlashga mos kelmaydi.
Neft sanoati ushbu taqqoslashni yanada realroq qilish uchun ikkita usuldan foydalanadi - motor usuli va tadqiqot usuli. Oktan soni ikkita bunday aniqlashning o’rtacha qiymati sifatida aniqlanadi.
Qo’shimchalar. Deyarli barcha benzinlar turli xil qo’shimchalarni o’z ichiga oladi, shu jumladan smolasimon ingibitorlar va oz miqdorda bo’yoqlar. Ko’pgina sanoati rivojlangan mamlakatlarning qonunchiligi benzin tarkibidagi qo’rg’oshin birikmalarining REM - ruxsat etilgan darajasini sezilarli darajada kamaytirdi (qo’rg’oshinli benzin, ya’ni benzinning oktan sonini oshiradigan tetraetil qo’rg’oshin qo’shimchalarini o’z ichiga olgan, AQShda ishlab chiqarilgan barcha benzinning 20% ​​dan kamrog’ini tashkil qiladi).
Kerosin. Kerosin eng yengil va eng uchuvchan suyuq isitish yoqilg’isi hisoblanadi. Avvaliga faqat yoritish uchun foydalanilgan kerosin hozir novvoyxonalarda, bug’li isitish va isitish moslamalarida, qishloq xo’jaligi texnikalarida yoqilg’i sifatida hamda motor yoqilg’isi komponenti sifatida ishlatiladi. Yaxshi kerosin o’ziga xos rangga ega bo’lishi kerak (neft mahsulotlari uchun Shtammer shkalasi bo’yicha taxminan 250-300 mm), fitilning barqaror va bir xil singdirilishini ta’minlash uchun yetarli yopishqoqlikka ega bo’lishi kerak, fitilda tiniq, kuchli olovda kuyiksiz yoki qattiq uglerod birikmalarisiz mo’rida va chiroq oynasida yonishi kerak. Yoritish lampalarida ishlatilganda kerosinning xavfsizligi standart flesh-test bilan aniqlanadi. Kerosin kichik shisha yoki metall chashka ichida sekin isitiladi va olov nuqtasiga mos keladigan oz miqdorda tutun paydo bo’lguncha sirtiga vaqti-vaqti bilan olov bilan tegizib turiladi.
Dizel yoqilg’isi. Kerosindan yuqori, lekin surkov moylaridan past haroratlarda qaynaydigan oraliq neft distillatlari o’rta va yuqori tezlikda ishlaydigan dizel dvigatellari uchun yoqilg’i hisoblanadi.
Setan soni. Dizel yoqilg’isi o’zlarining setan soni bo’yicha baholanadi, ya’ni, yonish qobiliyati emas, balki harorat va bosim ostida yonuvchanlikning haqiqiy o’lchovida. Bunda yoqilg’i setan – bosim ostida oson alangalanuvchi 16 uglerod atomli parafin uglevodorod va yonmaydigan o-metilnaftalin aralashmasi bilan solishtiriladi. Standart sinov sharoitida dizel yoqilg’isi bilan bir xil yonuvchanlikni ko’rsatadigan aralashmadagi setanning foizi setan soni deb ataladi. Parafin yoqilg’isi dizel dvigatellari uchun ko’proq mos keladi, chunki ular qo’shimcha uchqunsiz bosim ostida osongina yonadi. Biroq, dizeldan tashqari maqsadlar uchun to’g’ridan-to’g’ri distillatlarga bo’lgan talab ortib borayotganligi sababli, katalitik krekingdan pastroq setanli og’ir distillatlardan foydalanish ortib bormoqda. Past sifatli dizel yoqilg’ilarining yonish ishonchliligini oshirish, setan sonini oshirish deb nomlanuvchi yonuvchanlikni yaxshilashga maxsus yog’larni qo’shish orqali erishiladi. Ular organik oksidlar va peroksidlar kabi komponentlarni o’z ichiga oladi. Amil nitratning kichik qo’shimchalari yoqilg’i sifatini qoniqarli darajada yaxshilaydi.
Reaktiv yoqilg’i. Reaktiv yoqilg’i kerosin yoki naftenik bo’lishi mumkin. Ular asosan to’g’ridan-to’g’ri ishlaydigan benzin yoki kerosin tipidagi yoqilg’ida kerosin yoki naftenik turdagi 1-sonli yoqilg’idan iborat.
Binolarni isitish uchun yoqilg’i. Mahalliy yoqilg’i sifatida yengil distillatlardan foydalanish doimiy ravishda ortib bormoqda, chunki ular, masalan, ko’mirdan ko’ra qulayroq va toza. Ular tabiiy gaz va elektr energiyasi bilan raqobatlashadi.
Mazut. Ko’pgina sanoat qozonlari va issiqlik elektr stantsiyalarida yoqilg’i sifatida neftni qayta ishlashning qora yopishqoq qoldiqlari - mazut ishlatiladi. Ko’pgina hollarda, bu kreking mahsulotlaridir, ba’zan to’g’ridan-to’g’ri xaydash mahsulotlari ham mavjud.
Parafin mumlari uskunalarni suvdan himoya qilishning asosiy vositasidir. Ularning barchasi shaffof oq rangga ega va erish nuqtasi 50-95 °C gacha yetadi. Mikrokristalli mumlar elektr va aloqa sanoati kabi turli sohalarda, shuningdek, bosmaxona, gravirovka (o’yma) va hokazolarda izolyatsiya sifatida ishlatiladi. Og’ir yog’ qoldiqlari va kerosin mumlaridan tashkil topgan vazelin silindrli distillatlarni filtrlash yo’li bilan ishlab chiqariladi va texnikada korroziyaga qarshi moylash vositasi sifatida hamda tibbiyotda (asosan malham ishlab chiqarish uchun) ishlatiladi.