Neft va gaz kimyosi

7.Neftdan turli yo’llar bilan olingan mahsulotlar.
Fraksiyalash yo’li bilan olingan mahsulotlar. Neft sanoati kimyoviy moddalarning asosiy ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Ayrim uglevodorodlarni ajratishda uning birinchi muvaffaqiyatlari tabiiy gaz va tabiiy benzinni fraksiyalashda erishildi. Shu tarzda ajratilgan birinchi komponentlar metan, etan, propan, oddiy butan, izobutan va pentinlar edi. Tegishli mo’ljallangan xaydash ustunlari kreking gazlaridan kimyoviy ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo bo’lib xizmat qiladigan tor qaynash nuqtasi bo’lgan kichik fraksiyalarni ajratish imkonini beradi, bular birdan beshgacha uglerod atomiga ega bo’lgan uglevodorodlardir (ham parafinlar, ham olefinlar).
Tabiiy gazning oksidlanishi natijasida olingan kimyoviy mahsulotlar tijorat maqsadlarida ishlab chiqariladi. Ularga metil (yog’och) spirti, etil (oziq-ovqat) spirti, propil spirti (uchta uglerod atomi bilan), formaldegid, aseton, metiletilketon, chumoli kislotasi, sirka kislotasi kiradi. Bu komponentlardan, birinchi navbatda, kislorodni o’z ichiga olganlari organik kimyoda yaxshi ma’lum bo’lgan ko’plab boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi.
Olefinlardan olingan kimyoviy mahsulotlar. Kreking gazlari va kam qaynaydigan neft fraksiyalari tarkibidagi olefinlar xlor, xlorid kislota, sulfat kislota va boshqa reagentlar bilan oson reaksiyaga kirishib, keyinchalik qayta ishlash va ko’plab kimyoviy mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun yangi boshlang’ich materiallarni hosil qiladi. Bu xomashyodan freonlar, glikollar, glitserin, kauchuk, plastmassalar, insektotsidlar, spirtlar, yuvish vositalari ishlab chiqariladi.
Boshqa jarayonlar bilan olingan kimyoviy mahsulotlar. Ammiak tabiiy gazni parchalash natijasida olingan vodorod va suyultirilgan havodan xaydash orqali olingan azotdan sintezlanadi. Oʻgʻitlar va portlovchi moddalar tayyorlash uchun ishlatiladigan nitrat kislota va ammiakli selitra ham ammiakdan tayyorlanadi.

XULOSA
Mavzuni o’rganishda quyidagi xulosalarni keltirdim.

1. 
   Tarixdan Markaziy Osiyoda neft mavjudligi eramizdan avvalgi IV asrda Iskandar Zulqarnayn bostirib kirgandayoq aniqlangan. Biroq ular qanday foydalanishni bilishmagan.
   
2. 
   Farg’onada esa 1885yildan Chimyon qishlog’i hududlarida neft quduqlari ochilgan va qazib olingan. Hozirda muzey qurilgan va neft quduqlari hamon faoliyat yuritmoqda.
   
3. 
   Neft yog’simon ochiq jigarrangdan (deyarli rangsiz) to’q jigarranggacha (deyarli qora) rangdagi suyuqlikdir (garchi hatto zumrad yashil moyining namunalari ham mavjud). O’rtacha molekulyar og’irligi 220-400 g / mol (kamdan-kam hollarda 450-470). Zichligi 0,65-1,05 (odatda 0,82-0,95) g/sm³; zichligi 0,83 dan past bo’lgan neft - yengil, 0,831-0,860 - o’rtacha, 0,860 dan yuqorisi - og’ir deb ataladi.
   
4. 
   Neft ko’p komponentli kolloid tizimdir, ya’ni mitsellalar to’xtatilgan suyuqlik - oddiy haroratlarda suyuq uglevodorodlarda erimaydigan yuqori molekulyar qatronlar, asfaltenlar va karbenlarning yarim qattiq aralash moddalar, shuningdek, uglerodli (karbenlar va karboidlar) birikmalar va mineral zarralar hamda suvdan iborat aralashma.
   
5. 
   Neft tarkibiga mingga yaqin individual moddalar kiradi, ularning aksariyati suyuq uglevodorodlar (500 dan ortiq moddalar, odatda neft massasining 80-90% ni tashkil qiladi) va organik birikmalar, shu jumladan boshqa elementlar (4-5%), asosan. oltingugurt (250 ga yaqin modda), azot (30 dan ortiq moddalar) va kislorod (85 ga yaqin moddalar), shuningdek organometall birikmalar (asosan vanadiy va nikel), erigan uglevodorod gazlari (C₁-C₄, 10-4% gacha), suv (izidan 10% gacha), mineral tuzlar (asosan xloridlar, 0,1-4000 mg/l va undan ortiq), organik kislotalar tuzlari va mexanik aralashmalar eritmalaridan iborat.
   
6. 
   Asosan neft tarkibida kerosin (odatda 30-35, kamroq 40-50% hajm) va naftenik (25-75%) birikmalari mavjud. Kamroq darajada - aromatik seriyali birikmalar (10-20, kamdan-kam hollarda 35%) va aralash yoki gibrid tuzilish (masalan, parafin-naftenik, naften-aromatik)dan iborat.
   
7. 
   Uglevodorodlar bilan bir qatorda neft tarkibida - H₂S, merkaptanlar, mono- va disulfidlar, tiofenlar va tiofanlar, shuningdek, polisiklik va boshqalar (70-90% qoldiq mahsulotlarda - mazut va smolada to’plangan); piridin, xinolin, indol, karbazol, pirrolning gomologlari, shuningdek porfirinlar (asosan og’ir fraksiyalar va qoldiqlarda to’plangan); naftenik kislotalar, fenollar, smola-asfalten va boshqa moddalar ham mavjud.
   
8. 
   Elementlar tarkibi (%): 82-87 C; 11-14,5 H; 0,01-6 S (kamdan-kam hollarda 8 gacha); 0,001-1,8 N; 0,005-0,35 O (kamdan-kam hollarda 1,2 gacha) va hokazolardan iborat. Neftda jami 50 dan ortiq element topilgan. Shunday qilib, yuqorida aytib o’tilganlar bilan bir qatorda, moy tarkibida V (10−5 - 10−2%), Ni (10−4−10−3%), Cl (izlardan 2⋅10−2% gacha) va boshqalar mavjud. Tarkibi turlicha bo’lgan konlarning xom - ashyo tarkibidagi bu birikmalar va aralashmalarning miqdori juda xilma-xildir, shuning uchun neftning o’rtacha kimyoviy tarkibi haqida faqat shartli ravishda gapirish mumkin.
   
9. 
   Neftdan mahsulotlar ajratib olishning rang-barang turlari mavjud. Masalan, piroliz, termik va katalitik kreking, gidrokreking, riforming, alkillash, izomerizatsiya, kokslash va hokazo usullar.