―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

9.2-jadval 
Ko‗rsatgichi
Oltingugurtli 
neftni vakuumli 
distillyati
(350-500
o
C) 
Neftni vakuumli 
distillyati 
Oltingugurtli 
neftni 
gudronini 
kokslanish 
distillyati 
(200-450
o
C) 
Fraksiya 
200-450
o
C
II 
Fraksiya 
350-450
o
C
III 
Olindi, % (massasiga nisbatan)
Oltingugurt
Vodorod (100 %-li H
2
)
100,0 
0,9 
100,0 
0,9 
100,0 
0,9 
100,0 
0,9 
Jami
100,9 
100,9 
100,9 
100,9 
Olingan, % (massasiga niC)
Benzin (q.b.h-180
o
C)
Dizel yoqilg‗isi
(180-360
o
C)
Qoldiq > 360°C 
H
2
S
Ammiak
Uglevodorod gazi 
Yo‗qotilish 
2,8 
43,3 
49,0 
2,1 
0,2 
2,5 
1,0 
4,3 
73,3 
17,0 
2,3 
0,2 
2,8 
1,0 
3,2 
49,2 
41,4 
3,4 
0,2 
2,6 
1,0 
5,6 
70,7 
18,7 
2,0 
0,16 
3,24 
1,0 
Jami 
100,9 
100,9 
100,9 
100,9 
9.3-jadval 
Ko‗rsatgichlari
Kichik 
chuqurlik
konversiyasi 
Juda chuqur
Konversiyasi 
Olindi, % (massasiga nisbatan) 
Vakuum gazoyli
Vodorod reaksiyaga 
100,00 
2,12 
100,0 
2,60 
Jami 
102,12 
102,60 
Olingan, % (massasiga nisbatan)
C
4
gacha bo‗lgan gazlar 
Fraksiya C
5
—85
o
C 
Fraksiya 85— 193
o
C 
Yengil gazoyl‘ (193— 343°C) 
Og‗ir gazoyl‘ (343—565°C) 
4,30 
2,35 
13,77 
23,97 
57,73 
6,90 
4,90 
28,59 
32,53 
29,68 
Jami 
102,12 
102,60 
 
 
 

---

366 
 
 
 
 
 
9.4-jadval 
Ko‗rsatgichlar
I-chi xom-ashyo 
II chi xom-ashyo 
III chi xom-
ashyo 
Sirye IV 
benzin 
dizel 
yoqilg‗i 
benzin 
dizel 
yoqilg‗
i 
Ben-
zin 
dizel 
yoqilg‗i 
ben-
zin 
di-
zel‘ 
yoqi
lg‗i 
20
o
Cdagi zichligi, 
kg/m
3 
Fraksiya tarkibi, 
o
C
q.b.h..
q.t.h. (98 %)
Yod soni, g I/100 g
Sovush harorati, 
o
C
Tarkibi
oltingugurt, % 
(massasiga.n.)
haqiqiy smola, 
mg/100 ml
Kinematik 
qovushqoqlik, mm
2
/s
Oktan (m.m.) yoki 
setan soni 
783 
119 
181 
3,6 
— 
0,02 
<5 
— 
50 
861 
180 
354 
5,1 
—10 
0,12 
— 
5,6 
46 
777 
85 
186 
4,4 
— 
0,02 
<5 
— 
61,5 
841 
193 
355 
5,2 
-10 
0,17 
— 
5,9 
49 
781 
89 
181 
4,3 
— 
0,02 
<5 
— 
54 
861 
173 
355 
4,2 
—12 
0,05 
— 
4,8 
49 
769 
92 
184 
7,3 
— 
0,02 
— 
— 
55 
861 
181 
350 
4.6 
—10 
0,09 
— 
— 
45 
 
9.3. Mavhum suyultirilgan qatlamli katalizatorni gidrokreking qurilmasi
Mavhum suyultirilgan qatlamli katalizatorni uch fazali gidrokreking 
jarayoni yuqori smola, oltingugurtli va metallorganik birikmali neftning 
qoldiqlaridan kam oltingugurtli neft mahsulotlarini olish uchun mo‗ljallangan: 
benzin, reaktiv, dizel va qozon yoqilg‗isi. Xomashyo sifatida mazut, gudron, 
og‗ir vakuum gazoyllari, kokslash gazoyli, kreking-qoldiqlari, bitumli tog‗ 
jinslaridan olingan yuqori qovushqoqli neft va boshqalar [5]. 
Kreking mahsulotlarining chiqishi qayta ishlanadigan xomashyoning 
sifatiga va jarayonning chuqurligiga bog‗liq holda keng oraliqda almashadi. Bir 
va shu miqdordagi katalizatorni mavhum suyultirilish rejimida chuqur yoyilishi 
barqaror rejimga nisbatan o‗rtacha 20-30% yuqori ya‘ni, olinadigan 

---

367 
mahsulotning sifatiga yaqin bo‗ladi. Xomashyoni bir xil chuqurlikda yoyilishi 
mavhum suyultirilgan qatlam unumdorligi barqaror unumdorlikka nisbatan uch 
marta yuqori bo‗ladi. Xomashyo distillyatining gidrokrekinggi oddiy qoldiq 
xomashyoni qayta ishlashga nisbatan yaxshiroq sifatli mahsulot olish 
imkoniyatini beradi [6]. 
Gidrokrekingga kirib keladigan xomashyoni oldindan qamrab olish neftni 
qayta ishlash amaliyotida iqisodiy jihatdan maqsadga muvofiq ekanligini 
ko‗rsatadi: deasfaltizatsiya, termokontaktli kreking, destruktiv-vakuumli qayta 
haydash va boshqalar. Sanoat gidrokreking qurilmasining tarkibiga (9.3-rasm) 
qizdiruvchi-reaksion seksiya (pechlar, reaktorlar), tozalash tizimi va vodorod 
tarkibli gazning sirkulyatsiyasi (yuqori bosimli gaz ajratgich, quritish va 
tozalash kolonnalari, vodorod kompressori), gaz va pogon ajratish bloki (past 
bosimli ajratgich, gidrogenizat rektifikatsiya kolonnasi).
Xomashyo qurilmada sirkulyatsiya bilan aralashadi va yangi vodorod 
tarkibli gaz va gaz xomashyosi aralashmasi bilan issiqlik almashtirgichda va 
zmeyeviklardagi qizdirish pechlarida ketma-ket qizdiriladi. Qizdirilgan 
aralashma reaktorning pastki qismida (2 va 3) taqsimlash panjarasi orqali kirib 
keladi, reaktorning ko‗ndalang kesimida suyuqlik va gazni bir taqsimlanishini 
ta‘minlaydi. Mavhum suyuqlik qatlamini hosil qilish uchun reaktorning pastki 
qismida retsirkulyat kiritiladi. 
Bug‗ suyuqlik aralashmasi reaktorning II-chi pog‗onasidan keyin issiqlik 
almashtirgichda (6) va kondensator-sovutgichda (7) sovitiladi va yuqori bosimli 
ajratgichga (8) beriladi. Suyuqlik fazasidan ajralgan vodorod tarkibli gaz 
absorberda (11) vodorod sul‘fiddan tozalashga o‗tadi, quritiladi va xomashyo 
bilan aralashadi. Gidrirovka reaksiyasiga sarflangan vodorodni o‗rnini to‗ldirib 
borish uchun tizimga doimiy ravishda yangi vodorod tarkibli gaz kiritiladi.
Reduksion klapan (10 ) orqali past bosimli ajratgichga (13) kirib kelgan 
gidrogenizat 
suyuqligini 
bosimi 
atmosfera 
bosimigacha 
pasaytiriladi. 
Ajratgichda (13) gazsimon uglevodorodlar ajratilgandan keyin va qisman 
vodorod sul‘fit katalizati zmeyeviklardagi qizdirish pechlarida (15) qizdirilib 

---

368 
fraksiyalash kolonnasiga (17) rektifikatsiyaga yo‗naltiriladi. Yoqilg‗i gazi 
ajratgichning yuqori qismiga (19) olib ketiladi. Bug‗lantirish kolonnasining (20 
va 21) og‗ir benzin va o‗rta distillyat fraksiyalari olinadi. Vakuum kolonnasi 
(22) og‗ir gazoylni va smola qoldiqlarini olish imkoniyatini beradi.