―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik



Yüklə 15,32 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə205/312
tarix14.12.2023
ölçüsü15,32 Mb.
#178130
1   ...   201   202   203   204   205   206   207   208   ...   312
Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi 1-qism

10.4-jadval 
Ksilol izomerlarining ba‘zi bir xossalari 
Izomer 
101 KPa, 
0
C da qaynash 
harorati 
Kristallanish harorati, 
0

Etilbenzol 
136,0 -95,0 
-95,0 
Paraksilol 
138,3 +13,2 
+13.2 
Metaksilol 
139,1 -47,9 
-47.9 
Ortoksilol 
144,3 -25,2 
25.2 
Ularning qaynash haroratlari juda yaqin. Asosan ekstraktiv rektifikatsiya 
yordamida ortoksilol aralashmasini oddiy ajratib olish mumkin. Qolgan 
aralashmadan etilbenzolni haydash uchun yuqori aniqlikdagi distillyatsiya talab 
etiladi, bunda rektifikatsion kolonnada likopchalar soni 200 – 220 gacha yetadi. 
Para- va metaizomerlarni rektifikatsiya yo‗li bilan ajratish imkonsiz. 
Paraksilolning kristallanish haroratining boshqa izomerlari uchun analogik 
parametrlaridan farqi bu moddalarni past haroratli kristallash usuli bilan 


408 
samarali ajratish usulini ishlab chiqishga imkon berdi. Bundan tashqari, katalitik 
izomerlash yo‗li bilan ksilolning istalgan izomerlash boshqasiga shu qatori 
paraksilolga aylanishi mumkin. 
O‗tgan asrning 80-yillari boshlarida paraksilol ishlab chiqarish 
texnologiyasida tubdan o‗zgarishlar yuz bergan. Ajratishning past haroratli 
kristallash usuli o‗rniga adsorbsion usul kirib keldi. Unda molekulyar-elak 
effektidan foydalanilgan. Paraksilol molekulalari boshqa izomerlariga nisbatan 
kichik diametrga, ammo VaX turidagi seolitlar adsorbsiya bo‗shliqlari kirish 
oynalari diametri bilan bir xil o‗lchamga ega. Shuning uchun izomerlar 
aralashmasidan faqatgina paraksilol molekulalari yuqorida aytilgan adsorbentlar 
bo‗shliqlariga kirishi va ularda adsorbsiyalanishi mumkin. Ishlab chiqarish 
masshtablarida UOP firmasining ―Parex‖ deb nom olgan suyuq fazali 
adsorbsion texnologiyalari keng tarqalgan. Hozircha ushbu texnologiya eng 
samaralisi hisoblanadi. 
Paraksilol ishlab chiqarishni toluol va aromatiklarni С
9
+ (texnologiya 
―Tatorey‖) transalkillash va disproporsionlash qurilmasi bloklari tarkibiga 
aromatik uglevodorodlar olish blokini qo‗shish bilan ko‗paytirish mumkin. Bu 
jarayonning mohiyati shundaki, aromatik uglevodorodlar С
9
+ va toluol yuqori 
harorat ta‘sirida katalizator va vodorod ishtirokida ksilol (ko‗proq paraksilolga) 
va benzolga aylanadi. Bundan tashqari ksilol chiqish ko‗rsatgichi 20-40% toluol 
va 60-80% С
9
+ dan tashkil topgan xomashyolarni qayta ishlashda maksimal 
(70%gacha) bo‗ladi. 
10.1-rasmda keltirilgan jarayonlar to‗plami paraksilol ishlab chiqarishda 
1980 - 1990 yillarda shakllangan va neftni qayta ishlash zavodlarinig ko‗pchiligi 
hozirgi vaqtda ham ulardan foydalanadi. 
Faqatgina oxirgi 2-3 yillarda ―Dji-Ti-Si‖ firmasi yangicha yondashuvdan 
foydalanib, 10.3 rasmda prinsipial blokli sxemasi keltirilgan, benzol va 
paraksilol olish majmuasining yanada optimal (istiqbolli) sxemasini taklif qildi. 
Bunda toluolni metanol bilan alkillash (GT-Tol Alk) qurilmasi va kristallash 
usuli bilan paraksilolni ajratishning yangi texnologiyasi (CrystPX) eng ko‗p 


409 
qiziqish uyg‗otadi. 
GT-TolAlk jarayonida toluolni metanol bilan alkillash reaksiyasi 
tarkibida seolit saqlovchi katalizatorda amalga oshiriladi. Bunda suv va ksilol, 
asosan, paraksilol hosil bo‗ladi. Qayd etish kerakki, bu jarayonda benzol deyarli 
hosil bo‗lmaydi. 
Paraksilolni past haroratda kristallash yangi texnologiyasida ishonchli va 
yuqori unumdor jihozlardan foydalanish, shuningdek issiqlik va material 
oqimlarini optimallashtirish hisobiga qurilma ishining samaradorligini 
oshirishga va paraksilolni adsorbsion chiqarish qurilmasining ba‘zi 
ko‗rsatgichlari bo‗yicha ustunlikka erishilgan. 
Paraksilol ishlab chiqarish istiqbolli majmuasining qo‗shimcha 
afzalliklari uning moslashuvchanligida va paraksilolda olinadigan barcha 
komponentlarni qayta ishlash imkoniyatidadir. 
Katalitik kreking majmuasi ishga tushgunga qadar yuqori oktanli benzin 
ishlab chiqarish uchun bosh komponent - riformat (riforming katalizati) bo‗lgan. 
Yevropa mamlakatlarida benzinlardagi aromatik uglevodorodlar (ayniqsa 
benzolga) miqdoriga cheklovlar sababli, katalitik kreking majmuasi 
ekspluatatsiyaga tushgach riforming katalizati bir qismini barqarorlashtirish 
kolonnasi yon haydash ko‗rinishida chiqarish va keyingi navbatda undan 
ekstraksiya haydash usuli bilan benzol ajratish imkoniyati paydo bo‗ldi. 
Aromatiklarni ajratib olish uchun yuqori ajratuvchan Solventlarni 
(ekstragentlar), aromatik halqani tashkil qiluvchi molekulalararo ta‘sir kuchi 
noaromatik birikmalar molekulalari ta‘sir kuchidan farq qiluvchi molekulalararo 
o‗zaro ta‘sir kuchini qo‗llash mumkin. Ajratishning ikki usuli qo‗llaniladi: 
- suyuq fazada suyuqlik ekstraksiyasi (J-J) va ekstraksiya distillyatsiya 
(ED) 
10.3- rasmda turli ko‗rinishdagi va molekulalar hajmi turli bo‗lgan 
uglevodorodlarni ajratishda Solventning qanday ta‘sir etishi ko‗rsatilgan. 


410 

Yüklə 15,32 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   201   202   203   204   205   206   207   208   ...   312




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin