―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

13.2-rasm. Moy olish texnologiyasini sxemasi
 
13.2.Moy fraksiyalarini va qoldiq qismini tanlab erituvchilar bilan 
tozalash 
Neftning moylarini olish uchun uning fraksiyalarini moylarning sifatini 
pasaytiruvchi birikmalardan erituvchilar yordamida tanlab tozalash zarur. Bu 
jarayon uchun ko‗p erituvchilar sinab ko‗riladi. Ularning orasida eng yaxshisi 
fenol va furfurollardir. Ularning yordamida fraksiyalardan to‗yinmagan, 
oltingugurt va azot birikmalari, ko‗p halqali aromatik uglevodorodlar, yonida 
qisqa zanjiri bo‗lgan naften-aromatik birikmalar va smolasimon moddalar eritib 
olinadi. Buning natijasida olingan moylarning sifati yaxshilanadi: oksidlanishiga 
qarshi turg‗unligi ko‗tariladi, harorat ko‗tarilishi bilan uning qovushqoqligi kam 
o‗zgaradi. Zichligi kamayadi, koks hosil qilish miqdori ham kamayadi, qotish 
harorati ko‗tariladi, rangi yaxshilanadi. 
Furfuroldan ko‗ra fenol bilan tanlab eritilganda kerakmas birikmalar 
ko‗proq chiqib ketadi, ammo pastroq haroratda qaynovchi moy distillyatlarini va 
aromatik birikmalari ko‗p bo‗lgan fraksiyalarni furfurol bilan tozalash maqsadga 
muvofiqdir. Furfurol bilan tozalanayotganda jarayonning harorati 93
0
Сga, fenol 
bilan tozalanayotganda 65
0
Сga tengdir.

---

502 
13.3-rasm. Moy fraksiyalarini tanlab ta‘sir etuvchi erituvchilar yordasmida 
tozalash qurulmasini sxemasi: 
1- erituvchi kolonna; 2 va 5-pech; 3 va 4 /ustama-ust/ - rafinatdan erituvchini xaydash 
kolonnasi; 6 va 7- chiqindlar eritmasidan erituvchilarni xaydash kolonnasi; 8- suvdan 
erituvchini xaydash kolonnasi; 9- erituvchini yig‗uvchi 
 
Sxemaning izohi 
Xomashyo - moy fraksiyasi 1-kolonnada erituvchi (fenol) bilan aralashib 
ikkita qatlamga ajraladi. Kolonna tepa qismidan rafinat o‗zi bilan qisman 
erituvchini olib chiqib ketadi va 2-pechda isitilib 3-kolonnaga keladi. Bu yerda 
suvsiz erituvchi kolonnaning tepa qismidan chiqib ketadi. Aralashma 4-
kolonnaga (pastki qismiga o‗tadi). 4-kolonnadan erituvchi bilan suv aralashmasi 
haydaladi va 8-kolonnaga boradi. 
Rafinat esa kolonnaning pastki qismidan olinadi. Ekstrakt eritma 1-
kolonnaning ostki qismidan chiqib 5-pechda isitilib 6 va 7 kolonnalarda 
ekstraktdan erituvchi haydab olinadi. Chiqindilar 7 - kolonnaning pastki 
qismidan olinadi. Erituvchi esa, yana jarayonga qaytadi. 4 - va 7- kolonnalardan 
erituvchi bilan suv aralashmasi 8-kolonnaga keladi, bu yerda erituvchidan suv 
ajraladi. Erituvchi jarayonga qaytadi. Sanoatimizda rotor-diskali ekstraktorlar 
ishlatiladi. 

---

503 
Olingan rafinat deparafsizlash qurilmalariga beriladi, qattiq parafin 
uglevodorodlar 
ajratib 
olingandan 
keyin 
fraksiyalarni 
gidrotozalash 
qurilmalariga beriladi. Bu yerda yumshoq sharoitda katalizatorlar yordamida 
fraksiyalar qo‗shimcha ravishda tozalanadi. Shundan keyin ular moy 
komponentlari sifatida ishlatiladi. Chiqindi ekstraktlar kokslash jarayoniga 
beriladi.