NƏSİHƏTLƏR (on dörd mə`sumun (Ə) buyurduqlari və Mİn bir hiKMƏTLİ SÖZ)

Yeddinci fəsil

İmam Sadiqdən (ə) olan şiə hədisləri

◘İmam Cə’fər Sadiq (ə) buyurur: “İki bacarıqsız (zəif) məxluq barəsində Allahdan qorxun! Onlardan biri yetimlər, digəri isə qadınlardır.”
◘İki qız övladını, yaxud iki bibini, yaxud da iki xalanı dolandıran şəxs atəşdən amanda olar.
◘Atası İmam Baqirdən (ə) nəql edir ki, buyurur: “Allah-təala Musaya (ə) vəhy etdi: “Mal-dövlətin çoxluğuna sevinmə və Məni heç bir halda yadından çıxarma. Mal-dövlət çoxluğu günahları insanların yadından çıxarar. Allahdan qafil olmaq isə qəlbi qaraldıb möhkəmlədər.”
◘Yenə İmam Cə’fər Sadiq (ə) buyurur: “Hər cümə günü dırnaq tutub, bığları düzəltmək insanın xora (cüzam) xəstəliyindən amanda qalmasına səbəb olar.”
◘Musa ibn Əkil deyir: “İmam Cə’fər Sadiq (ə) buyurdu: “Fəqahətə yalnız o kəslər çatar ki, geyimdən iki köhnə paltardan birinə və yeməkdən qarının aclığını aparacaq hər hansı bir şeyə qane olsun (və bütün sə`y və himmətini dini elmləri öyrənməyə sərf etsin.)
◘Yenə buyurub: “Dünyanın iki kəsdən başqa heç kəsə xeyri yoxdur. Biri odur ki, hər gün öz ehsan və yaxşı işlərini artırmaqla məşğuldur, digəri isə keçmiş günahlarından tövbə etəklə onların əvəzini yaxşı işlərlə bərpa etsin. Amma, nə tövbə? And olsun Allaha! Səcdəni tövbə məqsədilə boynu sınana qədər uzatmağına baxmayaraq bizim vilayətimizi qəbul etməsə, Allah onun tövbəsini qəbul etməz.
◘Hər hansı bir ticarətçi barəsində onun satdığı şeyin pis və yaxşı olmasından asılı olaraq camaat iki dua edər. Əgər malı keyfiyyətli olsa deyərlər: “Allah sənin və bunu sənə satanın bərəkətini artırsın!” Yox, əgər, malı keyfiyyətsiz olsa deyərlər: “Allah sənin və bu malı sənə satanın malından bərəkətini çəksin!”
◘Əgər müsəlman papağını qarşısına qoyub Allahın haqqına nə dərəcədə əməl edib-etməməsi barəsində fikirləşib müəyyən etsə, Allah ona bunun müqabilində iki mükafat verər. Biri qane olduğu miqdarda ruzi və hidayətinə səbəb olacaq rizayət (razılıq).
◘Elə ki, Həzrət Nuh (ə) gəmidən düşdü, şeytan ona yaxınlaşıb dedi: “Yer üzərində mənim boynumda sənin qədər minnəti olan yoxdur. Bircə nifrin etməklə məni bütün fasiq və facirlərin əlindən azad etdin. Bunun müqabilində sənə iki nəsihət edirəm. Biri budur ki, həsəddən çəkin, çünki mənim başıma nə gəldi, həsəddən gəldi. İkincisi isə budur ki, hərislik və tamahdan çəkin, çünki, Adəmin də başına nə gəldi, bundan gəldi.
◘Müfəzzəl ibn Yəzidə buyurub: “Səni insanları həlakətə sürükləyən iki xasiyyətdən çəkindirirəm; batili öz dininə daxil etmə, bilmədiyin hökm barəsində fətva vermə.
◘İki ac heç vaxt doymaz; elm acı, var-dövlət acı.
◘İki şey həqiqi imandan irəli gəlir; hər yerdə və hər zaman haqqı batildən üstün tutmaq; baxmayaraq ki, haqq sənin zərərinə, batil isə xeyrinədir; bir də danışığının biliyindən təcavüz etməməsi.
◘Qabları yumaq və evin qapısını süpürmək ruzini artırar.
◘Atalarınıza yaxşılıq edin ki, övladlarınız da sizə yaxşılıq etsin və camaatın namusuna xəyanət etməyin ki, sizin də namusunuza xəyanət olunmasın.

Səkkizinci fəsil

Hikmət sahibləri, zahidlər və abidlərin nəsihətləri

◘Bir abiddən soruşdular: “Nə haldasan?” Cavab verdi: “İki ne`mətin arasındayam; bol ruzi və örtülmüş günahlar.”

◘Başqa birisi deyir: “Ağıllı adamın gərək iki güzgüsü olsun. Biri ilə öz pis işlərini görüb özünü kiçik hiss etsin və bacardığı qədər özünü islah etsin. Digəri ilə isə başqalarının yaxşılıqlarını görüb bacardığı qədər yaxşı iş əldə etməklə özünü bəzəsin.
◘İki şey var ki, var olduqca qədrini bilmirlər; biri sağlamlıq, digəri cavanlıq.
◘Bir həkimdən (hikmət sahibindən) soruşdular ki, “Sahibinə paxıllıq edilməyən ne`mət və sahibinə ürək yanmayan bir bəla tanıyırsanmı?” Dedi: “Bəli. Həmin ne`mət təvazökarlıq və həmin bəla isə təkəbbürdür.”
◘Əbdüllah Cə`fər bir dirhəmdən ötrü alverçi ilə çənə-boğaz olmuşdu. (Yə`ni, ondan satdığı şeydən bir dirhəm də düşməsini istəyirdi.) Ona dedilər: “Sən bu qədər səxavət və bəxşişinlə bir dirhəmdən ötrü çənə-boğaz olursan?!” Dedi: “Orda malımdan bağışlayıram, burda ağlıma simiclik edirəm ki, aldanmayam.
◘Bir zahiddən soruşdular: “(Allahın təqdirinə) razı kimdir?” Dedi: “Əlinə gələn şeydən ötrü şad olmayan və əlinə gəlməyən şeydən ötrü qəm çəkməyən.”
◘Başqasından soruşdular: “Zahid kimdir?” Dedi: “Az vasitəsi ilə özü üçün qüvvət əldə etsin (yə`ni, qüvvətlənəcəyi miqdarda olan aza qane olsun) və ölümə hazır olsun.”
◘İmam Zeynəlabidindən (ə) soruşdular: Zahid kimdir? Buyurdu: Lazım olan miqdardan azı ilə keçinsin və ölümə hazır olsun.
◘İmam Məhəmməd Baqir (ə) buyurur: “Yaxşı əməl sahibi və xoşxasiyyət olmaq şəhərləri abad, ömürləri uzun edər.”
◘Yəhya ibn Məaz deyir: “Təvazökarlıq hər şeydən yaxşıdır, lakin varlı-dövlətlilərdə olmağı daha yaxşıdır. Təkəbbür hər şeydən pisdir, lakin fəqirlərdə olmağı daha pis.”
◘Hədisi-qüdsidə buyurulur: “Mənim yanımda oruc və (boş-boş danışıqdan) sükut etməkdən də gözəl ibadət yoxdur. Oruc tutub sükuta riayət etməyən kəs namaz qılıb namazında heç bir şey oxumayan şəxsə bənzəyir. Belə şəxs də təkcə ayaq üstə durmağın əvəzini alacaq, nəinki ibadətin.”
◘Başqa bir hədisi-qüdsidə buyurulur: “And olsun izzət və cəlalıma! İbadətin əvvəli sükut və orucdur. Bəndə gərək boş-boş danışıqdan (lazımsız sözlərdən) çəkinsin. Mən saleh və sükut edənlərin qəlblərini abad, boş-boş, mə`nasız danışanlarınsa qəlblərini viran edərəm.”
◘Başqa bir hədisdə Allah buyurur: “Elə ki, bəndə qarnını boş, dilini isə (lazımsız, yersiz və günah) danışıqdan qıfıllayır Mən ona hikmət öyrədirəm.”
◘İbn Əbi deyir: “Hind oğlu Davud ailəsinin də xəbəri olmadan qırx il oruc tutmuşdu. O, xəz dəri satmaqla məşğul idi. Gündüzlər evdən özü ilə yemək götürür, yolda onu fəqir və yoxsullara verirdi. Axşam iftar vaxtı isə qayıdır, öz ailəsi ilə yemək yeyirdi.
◘Harisin oğlu Bişr deyirdi: “Moizə (ibrət almaqdan) ötrü bu kifayətdir ki, bir qrup insan dünyadan gedib, lakin onları anmaq qəlblərə ruh verir və eyni zamanda, bir qrup insan da var ki, diridirlər, lakin onların xatirəsi qəlbləri öldürür.” O, belə bir məzmunda şe`r də oxuyurdu: “And olsun Allaha! Xurma tumunun ununu yeyib dərin quyuların şor suyunu içmək simiclikdən və qaş-qabaqlı və tutqun üzlərdən bir şey istəməkdən qat-qat əfzəldir. Allaha təvəkkül et! Həqiqətən bu iş, sözün həqiqi mə`nasında, ehtiyacsızlıq və faydalı bir ticarətdir. Tamahı boğmaq izzətə səbəb olar. Tamah isə insanı rüsvay və zəlil edər.”
◘Yenə də Bişr deyir: “İki xüsusiyyət insanları həlak etdi: “Qeybət və özünübəyənmək.”
◘Pluton deyir: “Aclıq buluddur, elm və helm isə yağış. Toxluq da buluddur, cəhl və axmaqlıq yağış. Nadan öz-özünün düşmənidir. Necə başqalarına dost olsun?! Himmət və sə`yi qarnı olan şəxsin mükafatı qarnının boşaltdığıdır.”
◘Bir hikmət sahibindən soruşdular: “Hansı xüsusiyyətin nəticəsi yaxşıdır?” Dedi: “Allaha iman və ata-anaya yaxşılıq etməyin.”
◘Hippokrat deyir: “Bir şəxsin axmaqlığı iki şeydən mə`lum olar. Biri yersiz söz deməkdən və soruşmamış cavab verməkdən.”
◘Hikmət sahibləri deyiblər: “Faydasız sözlərdən çəkin. Bu iş gizlin eyibləri aşkar edər və yatmış düşmənçilikləri oyadar.”
◘Çox danışan adamın səhvi də çox olar. Başqalarına da həqarətlə baxanlar kor olar.
◘Ağlın əlaməti az danışmaq, fəzilətin nişanəsi helm və böyük hövsələdir.
◘İsa (ə) buyurur: “Dünyanı üzü üstə yıxıb arxasına minən mənəm! Nə övladım var ki, ölsün və nə də evim var ki, xarab olsun.
◘Əbuzər deyir: “İki məclisdən başqa məclisdə oturma. Biri odur ki, orada Allahdan halal ruzi dilənir, digəri isə axirətdən ötrü təşkil olunub. Başqa məclislərdə oturma, çünki heç bir faydası yoxdur. Sözünü (danışığını) iki yerə böl. Bir hissəsini axirət işlərinə, digərini isə halal ruzi tələb etməyə sərf et. Bu ikisindən başqa heç bir sözün faydası yoxdur. Malını da iki yerə böl. Bir hissəsini dolanışığın, digərini isə axirətin üçün sərf et. Başqa heç bir xərcin faydası yoxdur. Dünyanı keçmiş və gələcək arasında olan bir zaman hesab et. Keçmiş sənin əlindən çıxıb, gələcək də mə`lum deyil ki, əlinə gələcək, ya yox. İş görmə anı, elə əlində olan andır. İndi özün üçün qazan, əldə et və günahdan qorun. Əgər belə etməsən həlak olacaqsan.”
◘İmam Məhəmməd Baqir (ə) buyurur: “And olsun Allaha! Allah camaatdan iki şey istəyib. Biri odur ki, Onun ne`mətlərini iqrar etsinlər, O da həmin ne`mətləri artırsın və öz günahlarını e`tiraf etsinlər və O da bağışlasın.”
◘Loğman oğluna buyurdu: “Oğul, sinəndə iki ürəyin olsun. Biri heç bir təqsirin olmadığın halda da olsa Allah qorxusu ilə dolu, digəri, səni məğrur edib əməldən saxlamayacaq ümidlə dolu.”
◘Həzrət Davud (ə) Bəni-İsrailə buyurdu: “Qarnınıza pakdan başqa bir şey salmayın və ağzınızdan pakdan başqa bir şey çıxartmayın. (Birincisi halal yemək, ikincisi isə ləyaqətli sözə işarədir.)
◘İmam Riza (ə) buyurur: “Əli (ə) buyurub: “Həya və din əql ilə yanaşıdır. Əql hara getsə onlar da onu tə`qib edərlər.”
◘İshaq ibn Əmmar deyir: “Həmişə İmam Sadiqin (ə) məhzərinə gedəndə bizə tapşırırdı: “Düz danışın və əmanəti sahibinə qaytarın. Yaxşı, yaxud pis iş gördünüz bilin ki, bunların hər biri ruzinin açarıdır.”
◘Altıncı imam (ə) Səfvan Suriyə buyurdu: “Səfvan! İki xüsusiyyət var ki, hər kəsdə olsa o, behişt əhlidir. Biri odur ki, özünün xoşlamadığı işi Allahın xoşu gəldiyi üçün yerinə yetirir, digəri isə budur ki, özünün xoşladığı işi Allahın xoşuna gəlmədiyi üçün tərk edir. Sən bu iki halı əlindən buraxma. Mən də səninlə şərikəm.”
◘Bir nəfər İmamdan (ə) ona moizə etməsini istədi. İmam (ə) buyurdu: “İki fikri başınızdan çıxarın; fəqirlik və uzun ömürlüyü. (Yoxsulluqdan qorxmaq insanın fikri dağınıqlığına və fəaliyyət süstlüyünə səbəb olar. Ömrün uzunluğuna olan ümid isə əməlin tə`xirə düşməsinə və uzun-uzadı arzulara səbəb olar.)”
◘İmam Səccad (ə) buyurur: “Dünya yuxu, axirət isə oyaqlıqdır. Bu iki şeyin arasında insan rö`ya və dağınıq yuxulara bənzəyir.”
◘İmam Cə’fər Sadiq (ə) buyurur: “Böyüklərə hörmət, kiçiklərə mərhəmət etməyənlər bizdən deyil.”
◘İmam Məhəmməd Baqir (ə) buyurur: “İki mö`min görüşən zaman elə ki, bir-birinə əl verirlər, Allah da öz (rəhmət) əlini onların əllərinin arasına daxil edir. Onlardan hansı daha istiqanlılıq və məhəbbətlə əl tutarsa Allahın da rəhməti ona daha çox şamil olar.”
◘Həsən Bəsri deyir: “Bu iki daş (qızıl və gümüş) keçib gedənləri həlak etdi. Sizi də həlak edəcək. Ayılın! Nə edirsiniz?”
◘O, yenə də deyir: “Öz dünyanı axirətə sat ki, hər ikisindən bəhrələnəsən. Əgər axirəti dünyaya satsan hər ikisində zərər çəkərsən.”
◘Hazim ibn Xüzeymə xütbə əsnasında deyib: “Yaxşılıqları (çətinliyin şiddətindən) məst edən, az yaşlıları isə qocaldan gün elə ağır və çətin bir gündür ki, şəri hamını bürüyəcək. (Yə`ni qiyamət günü.)”
◘Başqa birisi deyib: “Tamah ürəyə bitişmiş ipdir. Hərislik ayağa bağlanmış zəncirdir. Həmin ipi qəlbindən qıran şəxs bu zəncirdən də xilas olar.”
◘Başqa birisi də deyib: “Doğru danışmaq izzət, yalançılıq isə zillətdir.”
◘Başqa birisi deyib: “Alicənab insanlar mülayim xasiyyətli, xahiş və üzr qəbul edən, alçaqlar isə daşürəkli və kobuddurlar.”
◘Altıncı imam (ə) buyurur: “İki iş var ki, hər bir imanlı şəxsə vacibdir; elm öyrənmək və ruzi üçün çalışmaq. Elm dinin islahı, qazanc isə dünya dolanışığı üçündür. Elm axtarıb qazanc əldə etməyə sə`y göstərməyənlər Qiyamət səhnəsinə müflis və əliboş halda daxil olarlar.”
◘İbn Abbas yoxsulluğun məzəmməti və ehtiyacsızlığın mədhi barədə deyir: “Camaat imkanlı şəxslərin ardınca daha çox gedib onlara daha çox e`timad və itaət edir. Sanki, günəş nurunun arxasınca gedirlər, hətta, bəlkə, ondan da artıq! Varlı adam onların nəzərində sudan təravətli, səmadan uca, baldan şirin, güldən pakizədir. Onun səhvi düzgün, danışığı qəbul, məclisi əzəmətli, sözləri ürəyəyatandır. Lakin onların nəzərində yoxsul, biçarə, fəqir və miskinlər suya bənzər ilğımdan daha aldadıcı, qurğuşundan ağırdır. Daxil olanda salamını almazlar, görünməsə onu heç kəsdən soruşmaz, axtarıb-aramazlar, dalınca qeybət, üz-üzə gəldikdə məzəmmət edərlər, qəzəbini vecə almazlar, onunla əl verib görüşməyi dəstəmazın, həmd-surə oxumasını namazın batil olması hesab edərlər.”
◘İmam Sadiqdən (ə) rəvayətdir: “Dünyada “həsənə” (mə`nası “yaxşı”, “gözəl”dir və Qur`anda “rəbbəna atina fid-dünya həsənəh və fil-axirəti həsənəh” (Pərvərdigara, bizə dünyada da, axirətdə də yaxşılıq əta et) şəklində təkrarlanıb) iki şeydir; pak ruzi və gözəl xasiyyət. Axirətdə də “həsənə” iki şeydir; Allahın razılığı və behişt.”
◘İmam Həsən Müctəba (ə) buyurur: «“Həsənə” dünyada elm və ibadət, axirətdə isə behiştdən ibarətdir.»
◘Əli (ə) buyurur: «“Həsənə” dünyada ləyaqətli qadın, axirətdə isə behiştdən ibarətdir.»
◘Əli (ə) buyurur: «Dünyanı ona görə belə adlandırıblar ki, hər şeydən alçaqdır.» (“Dənaət” ərəb dilində alçaqlıq mə`nasındadır və “dünya” sözünün kökü də həmin sözdəndir.) O biri dünyanı da ona görə axirət adlandırıblar ki, “axırda” gəlir. (Yə`ni, bu aləmdən sonra gəlir.)
◘Dünyadan özünü dolandıracaq miqdarla qane olan şəxsə ən sadə yaşayış tərzi kifayət edər. Artıq istəyəni bütün dünya doydurmaz.
◘Biçarə Adəm övladının bir qarnı var ki, ona deyir: “Məni doldur, yoxsa səni rüsvay edərəm!” Elə ki, dolur, deyir: “Məni boşalt, yoxsa abrını bərbad edərəm!” Zavallı Adəm övladı ömrünü bu iki təhlükə arasında keçirir.
◘Əbu Hazimdən soruşdular: “Var-dövlətin nədən ibarətdir?” Cavab verdi: “İki şeydən; Allahdan razılıq və camaatdan ehtiyacsızlıqdan.”
◘Bax gör, axirətdə səninlə olmağını istədiyin şeyi elə bu gün də göndər; o şeyi də ki, istəmirsən axirətdə səninlə olsun, elə bu gün də tərk et.
◘Dünyanı tanıyan hər kəs nə onun vüs`ət və rifahından xoşhal olar, nə də bəla və kiriftarçılıqlarına üzülər.
◘Bu aləmdə olan bütün xoşluqların yanında bir xoşagəlməzlik var.
◘Etdiyin yaxşı işləri pis işlərindən daha artıq gizlət.
◘Mö`mindən gözlənilən ən üstün xüsusiyyət budur ki, özündən daha artıq qorxub, camaata daha artıq ümidvar olsun (yə`ni, özünü pis, başqalarını isə yaxşı bilsin.)
◘Bir hikmət sahibi deyir: “Dünyadan öz yaxşı əməllərinin bəhrəsini götürə bilməyən kəs axirətdən götürəcək.”
◘İmam Cə’fər Sadiq (ə) buyurub: “Bə`zən bir bəndə özünün Allah yanındakı yüksək məqamına var-dövlətinin tələf olması və bədəninin xəstəliyi vasitəsi ilə çatmalı olur.”
◘Peyğəmbərin (s) yanında biri hər namazından sonra oturub camaata dinin hökmlərini öyrədən, digəri isə gecə-gündüz namazla məşğul olan iki nəfərdən söz düşdü. Peyğəmbər (s) buyurdu: “Bunlardan birincisinin digərindən üstünlüyü, mənim sizin aranızda ən aşağı həddə olanınızdan üstünlüyüm kimidir.”
◘Yenə də buyurub: “Elm iki cürdür. Biri əməl donu geyinməyən dildə olan elm. Belə elm öz sahibindən ötrü höccətdir. (Yə`ni, nəyə görə bilirdin, amma əməl etmirdin?) Digəri isə qəlbə aid olan elmdir. Faydası olan elm də məhz budur ki, arxasınca əməl gəlir.”
◘Ariflərdən biri deyir: “İki sifət var ki, ondan da üstün sifət yoxdur: Allaha iman və müsəlmanlara fayda yetirmək. İki sifət də var ki, daha ondan alçaq sifət yoxdur; Allaha şərik qoşmaq və müsəlmanlara zərər yetirmək.
◘Peyğəmbər (s) buyurub: “Behişt kimi xoş bir şey görmədim ki, arxasınca olanlar (onun şövqündən) yuxuya dalmış olsunlar. Cəhənnəm kimi də qorxulu bir şey görmədim ki, ondan qaçanlar (onun qorxusundan) yatmış olsunlar.”
◘Bir arif deyir: “Asimandan aşağı gələn ən nəfis şey tövfiqdir (müvəfəqiyyət). Asimana gedən ən nəfis şey isə ixlasdır.”
◘Digəri deyir: “Üzü qara olsun dünyanın! Hər kimə ehtiram göstərsə başqalarının yaxşılıqlarını ona mənsub edər, hər kimdən də üz döndərsə yaxşılıqlarını ondan alar.”
◘Pluton deyir: “Güzgüyə bax. Əgər üzün gözəldirsə, öz surətinə uyğun işlər gör. Yox, əgər üzün qeyri-mütənasibdirsə nalayiq işlərlə üzünü daha da eybəcərləşdirmə.”
◘Bir filosofdan soruşdular: “Hal və mal cəhətdən hamıdan pis vəziyyətdə olan kəs kimdir?” Dedi: “Bədgümanlığı ucbatından heç kəsə e`tibar etməyən və bədrəftarlığı ucbatından ona e`tibar olunmayan kəs.”
◘Nuh (ə) buyurur: “Dünyanı iki qapılı ev kimi tanıdım; birindən gəldim, digərindən gedirəm.”
◘Sə`ləbi öz təfsirində nəql edir: “Bəxtişu” Harun ər-Rəşidin nəsranilərdən olan xüsusi məharətli təbibi idi. Bir gün Harun ər-Rəşidin hüzurunda Əli ibn Vaqidə dedi:

“Sizin Qur`anınızda tibb elmi barəsində heç bir söz yoxdur. Halbuki, elm iki qismə ayrılır: 1. Din elmi. 2. Bədən elmi.”

Vaqid dedi:

− Allah-taala bütün tibb elmini yarım dənə Qur`an ayəsində xülasələndirib və buyurub:

Yeyin, için, israf etməyin.

Təbib dedi:

− Peyğəmbərinizdən tibb barəsində hədis varınızdır?

− Əlbəttə! Peyğəmbər (s) bütün tibb elmini bir neçə qısa cümlə ilə bəyan edib: “Mə`də bütün xəstəliklərin evidir. Pərhiz isə bütün sağlamlıqların başı. Hər bir bədənə adət etdirdiyinizi çatdırın!”

Həmin nəsrani təbib dedi:

− Sizin Qur`an və Peyğəmbəriniz, daha Calyənus üçün tibb qoymayıb.