Nəzakət səLİmova

 
4.3.Maliyyə və mühasibat uçotu sənədləri, 
onların əhəmiyyəti. 
 
Sənədləşdirmə mühasibat uçotu elementlərindən bi-
ri  sayılır.  Sənədləşdirmə  müəssisə  istehsal  və  təsərrüfat-
maliyyə fəaliyyəti ilə əlaqədar olan əməliyyatların  müha-

---

93 
 
sibat  uçotu  yazılışlarına  hüquqi  əsas  verən  yazılış  forma-
sıdır. 
        Sənədlər  müəssisədə  icra  olunan  təsərrüfat  əməliy-
yatlarının  baş  verməsinin  yazılı  sərəncam  verilməsini  ifa-
də  etməklə,  mühasibat  uçotu  hesabları  sistemində  yazılış 
aparılması sistemi uçotun etibarlı, düzgün olmasını təmin 
edir. O, eyni zamanda, cari və son nəzarətin təşkilinə, tə-
sərrüfat  əməliyyatlarının  məqsədəuyğun  və  qanunun  tə-
ləblərinə uyğun icra olunmasını təmin edir. 
        İlkin sənədlər təsərrüfat əməliyyatları və onların apa-
rılması  üçün  rəhbərliyin  (sahibkarın)  göstərişini  təs-
diq   edən  yazılı  şəhadətnamədir»  («Mühasibat  uçotu  haq-
qında» Qanun, maddə 3). 
Mühasibat  sənədi  icra  olunmuş  təsərrüfat  əməliy-
yatlarının  və  uçot  yazılışlarının  təsdiq  olunması  forması-
dır.  Sənədlər   əsasında  mühasibat   yazılışları  aparılır.  Sə-
nədsiz 
mühasibat
 yazılışı icra oluna bilməz. Hazırda uçot-
hesablama 
əməliyyatlarının  avtomatlaşması  sənədin 
əhəmiyyətini daha  da  artırmışdır.  Ona  görə  də  təsərrüfat-
maliyyə  fəaliyyətinin  idarə  olunmasında  və  ona  analitik 
nəzarət  edilməsində  sənədlərin  rolu  çox  böyükdür.  Onun 
köməyi  ilə  müəssisə  rəhbərinin  idarəetmə  qabiliyyəti  və 
maliyyə  nəticələrinin  formalaşması  vəzifələri  yerinə  yeti-
rilir.  Tərtib  olunmuş  sənədlər  əsasında  eyni  zamanda, 
material, əmək və maliyyə ehtiyatlarının hərəkəti üzərində 
daimi nəzarət təmin olunur. Qanunun tələbinə əsasən, hər 
bir sənədi imzalayan şəxs icra olunan əməliyyatın düzgün, 
qanunauyğun icrasına nəzarət etməklə, məsuliyyət daşıyır. 
İdarəciliyin  müxtəlif  cahələlri  üzrə  müvafiq  ctandartlar 
müəyyən  edilmişdir. 
Məsələn,Büdcə  Təşkilatları  üçün 

---

94 
 
aşağıdakı  Milli  Mühasibat  Uçotu  Standartları  müəyyən 
edilmişdir: 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  1  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu Standartı “Maliyyə Hesabatlarının Təqdimatı üzrə”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  ücün  2  №li  Milli  Mühasibat 
Uçotu  Standartı  “Pul  Vəsaitlərinin  hərəkəti  haqqında 
Hesabat”; 
-  Büdcə  Təşkilatlari  ücün  3  №li  Milli  Mühasibat 
Uçotu  Standartı  “Uçot  siyasəti,  uçot  qiymətləndirmə-
lərində dəyişikliklər və səhvlər”; 
 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  4  №-li  Milli  Mühasibat 
Uçotunun  Standartı  “Xarici  valyuta  məzənnələrində 
dəyişikliklərin təsiri”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  ücün  5  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu Standartı “Borclara aid edilən xərclər üzrə”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  6  №-li  Milli  Mühasibat 
Uçotunun Standartı “Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) və 
fərdi maliyyə hesabatları”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  ücün  7  №li  Milli  Mühasibat 
Uçotu  Standartı  “Asılı  təsərrüfat  cəmiyyətlərinə 
investisiyalarin uçotu üzrə”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  ücün  8  №li  Milli  Mühasibat 
Uçotu Standartı “Birgə müəssisələrdə iştirak payları”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  9  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu Standarti “Birja əməliyyatları üzrə gəlirlər” ; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  10  №-li  Milli  Mühasibat 
Uçotu  Standartı  “Hiperinflyasiya  Şəraitində  Maliyyə 
Hesabatlari üzrə”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  11  №-li  Milli  Mühasibat 
Uçotu Standartı “Tikinti müqavilələri”; 

---

95 
 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  12  №-li  Milli  Mühasibat 
Uçotu Standartı “Ehtiyatlar”; 
-  Büdcə  Təşkilatlari  üçün  13  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu Standarti “İcarə” ; 
-  Büdcə  Təşkilatları  ücün  14  №-li  Milli  Mühasibat 
Uçotunun  Standartı  “Balans  hesabatı  tarixindən  sonrakı 
hadisələr” ; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  15  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu 
Standartı 
“Maliyyə 
Alətləri: 
Məlumatın 
Açıqlanması və Təqdim edilməsi”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  17  №-li  Milli  Mühasibat 
Uçotu Standartı “Torpaq, tikili və avadanlıqlar ” ; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  18  №-li  Mühasibat 
Uçotunun Beynəlxalq Standartı “Seqment Hesabatları” ; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  19  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu  Standartı  «Qiymətləndirilmiş  Öhdəliklər,  Şərti 
Öhdəliklər və Şərti Aktivlər»; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  20  №-li  Milli  Mühasibat 
Uçotunun Standartı “Əlaqəli tərəflər haqqında məlumatın 
açıqlanmasi”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  21  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu  Standartı  “Pul  vəsaitləri  yaratmayan  aktivlərin 
qiymətdən düşməsi”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  22  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu  Standartı  “Ümumi  Dövlət  Sektoru  haqqında 
Maliyyə Məlumatının Açıqlanması”; 
-  Büdcə  Təşkilatları  üçün  23  №  li  Milli  Mühasibat 
Uçotu  Standartı  “Qeyri-birja  əməliyyatları  üzrə  gəlirlər 
(Vergilər və Transferlər)” və c. 
        Mövcud  olan  qanunvericiliyə  görə  mühasibat  sənəd-
ləri,  bir  qayda  olaraq,  təsdiq  olunmuş  formalarda,  nəşr 

---

96 
 
olunmuş şəkildə istifadə olunur və belə  sənədlərin aşağı-
dakı özünəməxsus zəruri rekvizitləri olmalıdır: 
      
- sənədin adı, nömrəsi, kodu; 
      
-  sənədin  tərtib  olunduğu  müəssisənin  adı,  təsərrü-
fat  əməliyyatlarının  məzmunu  və  ölçüləri  (natural  və  pul 
ifadəsində); 
    
  -  təsərrüfat  əməliyyatlarının  baş  verməsi,  tamam-
lanması  və  onun  rəsmiləşdirilməsinin  düzgünlüyü  üçün 
məsul  şəxslərin  vəzifələri,  soyadı,  adı,  atasının  adı,  şəxsi 
imzaları və başqa əlamətləri. 
      
Əməliyyatların baş verdiyi vaxtda və ya əməliyyat-
lar bilavasitə qurtardıqdan sonra tərtib olunan ilkinsənəd-
lərə, həmin əməliyyatların xarakterindən və uçot məlumat-
larının  işlənməsi  texnologiyasından  aslı  olaraq,  əlavə 
rekvizitlər də daxil edilə bilər. Sənədlərin keyfiyyətli tərti-
batına,  onların  vaxtında  mühasibat  uçotunda  əks  etdiril-
məsi  üçün  müəyyən  edilmiş  müddətlərdə  təqdim  edilmə-
sinə, onlardakı məlumatların doğruluğuna həmin sənədləri 
hazırlamış və imza etmiş şəxslər məsuliyyət daşıyırlar. 
       
 Pul  və  hesablaşma  sənədlərini,  maliyyə  və  kredit 
öhdəliklərini  müvafiq  qaydada  səlahiyyət  verilmiş  ən  azı 
iki  nəfər  şəxs  imzalamalıdır.  Bu  zaman  birinci  imza 
müəssisəyə  ümumi  rəhbərlikfunksiyasını  həyata  kecirən 
şəxsə,  ikinci  imza  isə  mühasibata  rəhbərlik  funksiyasını 
icra edən şəxsə mənsub olur. 
         Pul vəsaitlərinin, maddi sərvətlərin və başqa əmlak-
ların təhvil-təslimi ilə əlaqədar əməliyyatlar ilkin sənədlər 
əsasında  həyata  keçirilən  zaman,  sənədləşmənin  bir 
nüsxəsi  həmin  əməliyyatlarda  iştirak  edən  hüquqi  şəxsin 
nümayəndələrinə  və  ya  fiziki  şəxslərə  verilir.  Sənədlərin 

---

97 
 
surətlərinin  həmin şəxslərə  verilməsi  vəzifəsi, bu əməliy-
yatı rəsmiləşdirən vəzifəli şəxsin üzərinə düşür. 
       
Mövcud  qaydalara  görə  mühasibat  uçotunda  əks 
etdirilməsi  zəruri  olan  uçota  qəbul  edilmiş  ilkin  sənədlər-
dəki  məlumatlar  ümumi  prinsiplərə  riayət  edilməklə 
işlənib  hazırlanmış  uçot  registrlərində  yığılır  və  sistem-
ləşdirilir.Bu zaman ilkin sənədlərdə və uçot registrlərində 
qeydsiz düzəlişlərə  yol verilmir. Səhvlərin düzəlişi həmin 
sənədi  imza  etmiş şəxslərin imzaları ilə düzəlişin tarixini 
göstərməklə təsdiq edilməlidir. Kassa və bank sənədlərinə 
heç bir düzəlişə yol verilmir. 
      
 İlkin sənədlər, uçot registləri, mühasibat hesabatla-
rı qanunla  müəyyən edilmiş  qaydada və  müddətə  saxlan-
malıdır  ki,  onun  təmin  edilməsinə  və  vaxtında  arxivə 
verilməsinə  baş  mühasib  məsuliyyət  daşıyır.İlkin  uçot 
sənədlərinə nəzarət isə Azərbaycan Respublikası Maliyyə 
Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir.