Plan 3:Ümumi məlumat Üzvi süxurlar bitki və heyvan aləminin üzvlərinin tələf olduqdan sonra sülb halında olan qalıqlarının küllü miqdarda toplanması nəticəsində yaranan süxurlardır. Subakval şəraitdə heyvan və bitki aləmi (biosferin) üzvlərinin tələf olduqdan sonra yaranan üzvi mənşəli qalıqlara üzvi maddələr deyilir. Üzvi maddələr yanma qabiliyyətlərinə görə iki qrupa ayrılır:
kaustobiolitlər;
akaustobiolitlər
Üzvi maddələrin yanma qabiliyyətinə malik olan qrupuna kaustobiolitlər deyilir. Kaustobiolit yunanca "kaustos"- yanan, "bios"- üzvi "litos"- daş sözlərindən əmələ gəlmiş və "yanan üzvi daş" deməkdir. Yanmayan üzvi maddələr qrupu isə akaustobiolitlər adlanır. Məsələn, mərcan ı və s.Kimyanın əsasını üzvi maddələr təşkil edir
Humuslarla zəngin olan yanar qazıntılardan torfu və daş kömürü göstərmək olar.
Torf - kövrək, açıq qonur və qaraya çalan rəngdə olub, müxtəlif bitki qalıqlarının oksigenli mühitdə çürüməsi nəticəsində əmələ gəlmiş yanar maddədir.
Torf, humus qrupunun başlanğıc, yəni nisbətən zəif ilkin metamorfızmə uğradığı mərhələdə əmələ gəlir. Torfun əmələ gəlməsində quruda və suda bitən bitkilər iştirak edirlər. Kökləri rütubətli torpaqda inkişaf edən göl (bataqlıq) bitki-ləri torfun yaranmasında mühüm rol oynayırlar. Humusları əmələ gətirən materiallar bataqlıqlarda və göllərdə toplanır.
Torfda azot da iştirak edir, onun orta miqdarı 2,08%-ə çatır.
Təbii kaustobiolitlər humus, sapropel və neft bitumlarına ayrılır:
Humus tipli Kaustobiolitlər - torf, boz və daş kömür
Sapropel Kaustobiolitlər - sapropellər, sapropel kömürü və yanar şistlər
Neft bitumlu kaustobiolitlərə - qaz, neft, parafinli bitumlar, asfalt və pirobitumlar
İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı Neftçıxarmanın texnika və texnologiyası. AzNSETLİ, Bakı, 1999. 311 Səh.
