Nisa Surəsi 77-80

söz verməsi, aldatmacadan başqa bir şey deyil." Ayədən

qəbul etdiyimiz qədəriylə əvvəlki ayədə iştirak edən, "əlbətdə açıq-aşkar bir

ziyana ugramıştır." ifadəsi səbəbləndirilir. Gerçək xoşbəxtliyi

və mükəmməl yaradılışı boş vədlərlə və mövhum ümidlərlə dəyişdirən

insanın hüsranından daha böyük ziyan ola bilərmi? Uca Allah

bir ayədə belə buyurur: "Inkar edənlərə gəlincə; onların işləri,

kimsəsiz səhra/çöldəki ilğım kimidir. Susayan kimsə onu su zənn edər,

lakin yanına gəlincə heç bir şey tapa bilməz. Orada Allahı tapar və

Allah da onun hesabını tastamam görər. O hesabı tez görəndir."

(Nur, 39)

"Vədlər" isə, şeytanın bir vasitəs(n)i istifadə etmədən təlqin etdiyi

vəsvəsələr mənasında istifadə edilmişdir. "Ümidlər"ə gəlincə, onlar insanın

qorxu yoluyla qurun idilərdən zövq aldığı şeytanı vəsvəsələrin

bir detalı mövqesindədirlər. Buna görə, "halbuki şeytanın

onlara söz verməsi, aldatmacadan başqa bir şey degildir."

buyurularaq, vadin aldatma olduğu ifadə edilmiş, buna qarşı "ümid"

üçün belə bir xarakterizə etmədə ol/tapılılmamışdır. Bunun səbəbi isə açıqdır.

Sonra uca Allah, onların bu vəziyyətlərinin aqibətini açıqlayır:

"İşdə onların varacagı yer/yeyər cəhənnəmdir; ondan qaçıb xilas olacaq

bir yer də tapa bilməyəcəklər." Ayədə keçən "mahis" sözünün

keçmiş hərəkəti "hase"dir və bir yerdən dönmək, qaçınmaq mənasını verər.

Bu səbəbdən "mahis" qaçış və çevril yeri mənasını ifadə edər.

Ardından, şərhi tamamlamaq məqsədiylə qarşı tablo/cədvəldə

möminlərin vəziyyəti təsvir edilir: "Inanıp yaxşı işlər edənləri də,

altından çaylar axan cənnətlərə yerleştirecegiz. Orada davamlı

qalacaqlar..." Ayələrin axışı içində ["onu gittigi istiqamətdə icra edərik."

və "cəhənnəmdə yalvarıq." ifadələrindəki] üçüncü çoxluq şəxsdən,

["Allah, özünə ortaq qaçılmasını bagışlamaz." ifadə-

148 ........................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

siyle] gayıp sıygasına keçiş edilir.

Bu tətbiq, ümumisi etibarilə, mövzunun əhəmiyyətinə və böyüklüyünə

vurğu etmə məqsədinə istiqamətlidir. Belə ki, belə bir vurğunun

lazımlı olduğundan ötəri, əvvəl Allah ləfzi birinci çoxluq şəxs əvəzliyi

yerinə istifadə edilir, ardından məqsəd reallaşdırılınca, əsl olan

əvvəlki ifadə tərzinə [yəni, birinci çoxluq şəxs əvəzliyi istifadə etməyə]

geri dönülür. Bu da, "cənnətlərə yerleştirecegiz." ifadəsində

reallaşdırılır.

Burada bir başqa incəlik də vardır. O da budur ki: Uca Allah burada

çox yaxın olduğunu, mömin qullarıyla aralarında bir pərdə olmadığını,

onların vəlisinin özü olduğunu eyham edir.

"Bu, Allahın gerçək vədidir və Allahdan daha doğru şifahi/sözlü kim ola bilər?"

Burada şeytanın vədinə cavab verilir. Onun vədi bir aldatmacadır,

buna qarşılıq Allahın vədi haqqdır, sözü doğrudur.

"(İş) nə sizin qurun idilərinizlə, nə də Ehlikitabın qurun idiləriylə olmaz."

Yenidən ayələrin axışının başlanğıcına dönülür; amma şərhin

detalından çıxan öz bir nəticə olaraq. Belə ki: Bəzi

möminlərin izah edilən davranışlarından, sözlərindən və Peyğəmbərdən

(s. a. a) israrla özlərini güdməsini, başqalarına qarşı

özlərinə dəstək verib kömək etməsini, başqalarıyla aralarında

çıxan anlaşılmazlıqlarda tərəflərini tutmasını istəmələrindən aydın olur

ki onlar, iman etmiş olmaqla Allah qatında bir üstünlük və

Peyğəmbərin (s. a. a) üzərində bir haqq əldə etdiklərini düşünürdülər.

Buna görə [bunların nəzərində] Allahın və Rəsulunun onları

güdmələri, onları başqalarına qalib gətirmələri, haqlı və ya haqsız

olmalarına baxmadan üstün tutmaları bir zərurət idi. Hökmün

ədalətlicə və ya zalımca olması əhəmiyyətli deyildi. Əhəmiyyətli olan onların lehinə

olması idi. Eynilə pozğunluq öndərlərinin rəhbərliklərində olduğu

kimi. Bunlar zorba liderlərin maiyetlerinin, sirdaşlarının və cinayət/günah ortaqlarının

tələb edə biləcəkləri şeylər idi. Zorba öndərlərin yardakçıları,

boyun əydiyi və təbii/tabe olduğu liderlərinə itaət etmənin, təslimiyyət

göstərmənin yanında minnət də edərlər, bağlılıqlarını başına

Nisa Surəsi 105-126 ............................................ 149

qaxarlar; qatında bir möhtərəmlik və imtiyaz layiq olduqlarını düşünərək

öndərlərinin zorbalıqla da olsa özlərini dəstəkləmələrinin,

güdmələrinin və başqalarına seçmələrinin lazımlı olduğunu

sanarlar.

Yenə, uca Allahın ifadə etdiyi kimi, Ehlikitap da özü üçün belə

bir imtiyaz nəzərdə tuturdu. "Yəhudilər və Xristianlar; 'Biz Allahın

ogulları və sevgililəriyik' dedilər." (Maidə, 18) "Yəhudi və ya Xristian

olun ki, dogru yolu tapasınız, dedilər." (Bəqərə, 135) "Bu, onların;

'Ümmiler mövzusunda bizə bir günah yoxdur.' demələrindəndir."

(Al/götürü Imran, 75)

Beləcə uca Allah, möminlərin içindəki bu qrupun bu tərz

əsassız iddialarını geri çevirir. Onları Ehlikitapla eyni xəttdə

qiymətləndirir və bu cür iddiaları istiareli bir ifadə tərziylə qurun idi

deyə xarakterizə edir. Çünki bu iddialar, eynilə qurun idilər kimi zövq verən

xəyali təsəvvürlərdən başqa bir məna ifadə etməzlər; reallıqlar

dünyasında bir fəaliyyətləri, həqiqətləri olmaz. Deyir ki ulu Allah:

"Ey Müsəlmanlar birliyi və ya ey Müsəlmanların içindəki müəyyən

qrup, bu iş sizin qurun idinizlə olmaz. Ehlikitabın qurun idiləriylə də

olacaq deyil. Əksinə, işin oxunda əməl yatar; xeyrsə əməl

qarşılığı da xeyrdir, əgər şərsə qarşılığı da şərdir."

Ayədə yaxşılıqdan əvvəl pislikdən danışılmasının səbəbi, yanılmalarının

əksəriyyətinin pislik xüsusiyyətli olmasıdır.

"Kim bir pislik etsə, onunla cəzalandırılar və özü üçün Allahdan

başqa nə bir dost, nə də bir köməkçi tapar." Sözün axışına detal

gətirilir, detal qazandırılır; amma arada bir bağlayıcı

istifadə edilmir və yeni bir cümləymiş kimi ifadə edilir [cümləni bir

əvvəlinə bağlayan vavı atifə istifadə edilmir]. Çünki bu ifadə, zehinlərdə

oyana biləcək təqdiri bir problemin cavabı xüsusiyyətindədir. Təqdiri

belədir: Madam ki İslamın sahəsinə və imanın mövzusuna girmək,

insan üçün hər cür xeyiri celp etməyə, həyat üçün lazımlı olan hər

müxtəlif mənfəəti qorumağa çatmır və madam ki Yəhudilik və

Xristianlıq üçün də eyni vəziyyət etibarlıdır, yaxşı bunun [xeyiri əldə

faktorun/etmənin] yolu nədir? Insanın halı nə qədər olacaq? Işte bu təqdiri

suala bu cavab verilir: "Kim bir pislik etsə, onunla

150 ................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

bu cavab verilir: "Kim bir pislik etsə, onunla cəzalandırılar

və özü üçün Allahdan başqa nə bir dost, nə də bir köməkçi tapar...

hər kim də yaxşı işlər etsə..."

"Kim bir pislik etsə, onunla cəzalandırılar." ifadəsi

mütləq bir ifadədir. Həm adam öldürənə qisas tətbiq olunması, oğurluq

edənin əlinin kəsilməsi, zina edənin [evli olmaması halında]

qırmanclanması və ya [evli olması halında] recmedilmesi kimi şəriətin

qoyduğu siyasi hökmlər növündən dünyəvi cəzanı, həm də

uca Allahın kitabında və Peyğəmbərinin diliylə vəd etdiyi ührəvi

cəzanı əhatə etməkdədir.

Bu ümumilik, ayələrin mövzusuna uyğundur, atmosferiylə üst-üstə düşmək-

tedir. Ayələrin eniş səbəbi çərçivəsində köçürülən bir rəvayətdə,

bunların oğurluq edən, sonra bu cinayət/günahı bir Yəhudinin və bir

Müsəlmanın üzərinə atan, ardından günahlandırılan kimsəni cəzalandırması

üçün Hz. Peyğəmbərə (s. a. a) nəşr/təzyiq edən kəslər haqqında

endiyi ifadə edilməkdədir.

"və özü üçün Allahdan başqa nə bir dost, nə də bir köməkçi

tapar." ifadəsində dost və köməkçi ifadələri ümumidir; həm dünyadakı

dost və köməkçiləri əhatə etməkdədir. Bu səbəbdən adamın

dünyada qarşılaşacağı pis cəzanı sovacaq olan Peyğəmbəri

(s. a. a) və ya əmr sahibini (günahsız imamı) yaxud bu ikisinə yaxın

olma vəziyyətini ya da Islam və dinin möhtərəmliyi kimi köməkçiləri

əhatəsinə al/götürməkdədir. Bu halda uca Allahın nəzərdə tutduğu mənfi

cəzanı heç kim, heç bir faktor pislik edən adamdan sova bilməz.

Həm də, bir sonrakı ayədə işarə edilən xüsuslar xaric, axirətdəki

cəzanı sovma nöqtəsindəki dost və köməkçini əhatə etməkdədir.

"Kişi olsun, qadın olsun, hər kim də mömin olaraq (bəzi) yaxşı

işlər etsə, işdə onlar cənnətə girərlər və onlara nüvə qırıntısı qədər

belə zülm edilməz." Bu ayə, yaxşı işlər edən kimsənin al/götürəcəyi qarşılığı

(cənnəti) ehtiva edən ikinci qəşəngdir. [Əvvəlki ayədə birinci şıkka yəni,

pis iş edənlərin vəziyyətinə toxunuldu, burada isə ikinci şıkkın yəni,

yaxşı iş edənlərin vəziyyətinə toxunulur.] Ancaq uca Allah burada

bir şərt qaçır ki, mükafatın realizə edilişini, reallaşdırılma-

Nisa Surəsi 105-126 ............................................ 151

sinin ətrafını daraldır; bir başqa baxımdan da genişliyi tələb edəcək

şəkildə ifadəni ümumiləşdirir.

Buna görə, mükafat olaraq cənnəti qazanmanın şərti, saleh əməl

işləyən kimsənin mömin olmasıdır. Çünki gözəl qarşılıq ancaq

saleh əməldən ötəri söz mövzusu ola bilər. Kafirinsə əməli yoxdur.

Uca Allah bu barədə belə buyurur: "Eger onlar da Allaha ortaq

qaçsadılar, etdikləri əməllər əlbət boşa xərc idi." (Ən'am, 88)

"Işte onlar, Rəblərinin ayələrini və ONA qovuşmağı inkar edən,

buna görə əməlləri boşa çıxan kəslərdir, ki biz onlar üçün qiyamət

günündə heç bir ölçü tutmayacagız." (Kəhf, 105)

"...hər kim də bəzi yaxşı işlər etsə," ifadəsinin orijinalında,

bütündən bir parçanı ifadə etmək üçün istifadə edilən "min" (baziyet

bildirən) ədatına yer verilmişdir. Bununla da cənnət vədinə bağlı

bir genişlətmə söz mövzusu edilir. Əgər "min" ədatı olmadan

"kim yaxşı işlər etsə" deyilsəydi -cəza vermədə diqqəti tələb edən

beləsinə həssas bir nöqtədə- bu mənas(n)ı ifadə edəcəkdi: "Cənnət,

inanan və bütün saleh əməlləri işləyən kəslər üçündür." Ancaq ilahi

lütf, gözəl mükafatı inanıb bəzi saleh əməlləri işləyən hər kəsi əhatə edəcək

şəkildə ümumiləşdirir.

Bu səbəbdən işləyə bilmədiyi digər sahil əməlləri və ya işlədiyi günahları

tövbə ya da şəfaətlə kompensasiya edir. Necə ki uca Allah belə

buyurmuşdur: "Çünki Allah, özünə ortaq qaçılmasını

bagışlamaz; bundan başqasını diledigi kimsə üçün bagışlar." (Nisa,

116) Bu mövzuyla əlaqədar şərhə, "Allah'ın qəbulunu üzərinə aldıgı

tövbə, ancaq məlumatsızlıqla pislik edənlər... üçündür..." (Nisa, 17)

ayəsini araşdırarkən və yenə orada "tövbə" anlayışı haqqında etdiyimiz

qiymətləndirmədə yer/yeyər verdik. 1 Necə ki təfsirimizin birinci dərisində

də, "Elə bir gündən qorxun ki, o gün heç kim başqasının

yerinə bir şey ödəyə bilməz." (Bəqərə, 48) ayəsini təfsir edərkən "şəfaət"

le əlaqədar detallı məlumatlar təqdim etdik.

1- [baxın. c. 4, s. 342 və 350.]

152 ........................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

"Kişi olsun, qadın olsun" ifadəsində də hökmün kişi-qadın

hər kəsi əhatə etdiyi, təməldə heç bir fərq güdülmədiyi vurğulanır.

Bu rəftar, qadınlar üçün hər hansı bir əməlin, bu səbəbdən işlədikləri

gözəlliklərə mükafat verilməsinin söz mövzusu olmadığını irəli sürən

Hind və Misir kimi köhnə bütpərəst cəmiyyətlərin inanclarından tamamilə

fərqlidir. Üstünlük və qürurun kişilərə aid olduğu, qadınların

Allah qatında zəlil, yaradılışda nöqsan, əcr və mükafatda hüsrana uğrayan

olduğu aydın olan Yəhudilik və Xristianlıq anlayışıyla da

uyğun gəlmirdi. Cahiliyyə Ərəblərinin qadınlara bağlı inancları da

bunlarınkından çox fərqli deyildi. Beləcə uca Allah, "Kişi olsun,

qadın olsun" buyuraraq iki cinsin bərabərliyini vurğulamışdır.

"İşdə onlar cənnətə girərlər" ifadəsindən dərhal sonra, "onlara

nüvə qırıntısı qədər belə zülm edilməz." ifadəsinə yer verilmiş

olması da buna görə olsa lazımdır. Buna görə, birinci cümlə,

qadınların da eynilə kişilər kimi savabda pay sahibi olduqlarına; ikinci

cümlə də çoxluq və ya əskiklik baxımından aralarında hər hansı

bir fərqin olmadığına dəlalət etməkdədir. Necə ki uca Allah

bir ayədə belə buyurmuşdur: "Rəbləri onlara cavab verdi ki: Mən,

kişi olsun, qadın olsun, içinizdən işlə/çalışan heç bir kimsənin yaptıgını

boşa çıxarmam. Bəziniz bəzinizdən meydana gəlmədiyər." (Al/götürü İmran,

195)

"Yaxşılıq edərək özünü Allaha təslim edən... kimsədən din baxımından

daha yaxşı kim vardır?..." Bu ifadə, ağla gələ biləcək bu növ bir

qiymətləndirməyi aradan qaldırmağa istiqamətli kimidir: Müsəlmanın Islamının

və ya Ehlikitabın imanının xeyiri celp etmədə və ümumiyyətlə

mənfəətlərini qorumada bir fəaliyyəti ol/tapılmırsa, Allaha və ayələrinə

inanmaq bir şey dəyişdirmirsə, bu məzmunda belə bir

imanın varlığı ilə yoxluğu arasında hər hansı bir fərq yoxsa, o zaman

İslamın möhtərəmliyi haradadır? Imanın imtiyazı nədir?

Işte bu ayədə belə bir qiymətləndirməyə bu cavab verilir: Dinin

möhtərəmliyi şübhə aparmayan bir faktdır. Ağıl sahibi heç kim

bunun gözəlliyindən şübhə etməz. "din baxımından... daha yaxşı

kim vardır?" ifadəsi, işdə bunu vurğulamağa istiqamətlidir. Beləcə

Nisa Surəsi 105-126 ......................... 153

şübhə aparmaz bir gerçək olduğu qəbul edilərək təqdim edilən bir sualla,

insanın qətiliklə dinsiz ola bilməyəcəyi, ən gözəl dininsə göylərdə

və yerdə olan hər şeyin sahibi olan Allaha təslim olmaq

olduğu, ONA qulluq təqdim edilərək boyun əymənin, fitrət dini olan Ibrahimin

hanif dini istiqamətində əməl faktorun/etmənin bir zərurət olduğu

vurğulanır. Bu çərçivədə [bu səbəblə] uca Allahın, yaxşılıq

edərək özünü ilk adam olaraq Allaha təslim edən, hanif dininə

təbii/tabe olan İbrahimi dost əldə etdiyi ifadə edilir.

Lakin ilahi dostluğu, insanlar arasında etibarlı olan dostluq kimi

qəbul etməmək lazımdır. Insanlar arasındakı dostluq haqq və qərblin

hər cürünün üstündə tutular. Bu da onlar üçün ölçüsüzlüyün və

zorbalığın, tahakkümün qapısını açar. Yoxsa uca Allah hər şeyin

sahibidir və heç bir şeyin ONun üzərində sahibliyi söz mövzusu deyil.

Hər şeyi əhatə etmişdir, əhatə edilməsi söz mövzusu olmaz.

Bu baxımdan insanlar arasındakı əfəndilərə, başçılara və

krallara bənzəməz. Çünki əfəndilər, başçılar və krallar kölələrinə

və yurddaşlarına bir şey vermədikcə onlardan bir şey al/götürə bilməzlər.

Bəzilərini digər bəzilərinin vasitəsilə əzərlər. Bir qrupa başqa bir

qrupun dəstəyiylə suveren olarlar. Bu səbəblədir ki, iradələri hər kəsin

iradəsiylə ziddiyyət təşkil etdiyi zaman yerlərində qala bilməzlər. Əksinə mövqelərindən

alaşağı olarlar və zəiflikləri ortaya çıxar.

Buradan hərəkətlə, "din baxımından daha yaxşı kim vardır?"

ifadəsinin ardından, "Göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı

Allahındır və Allah hər şeyi əhatə etmişdir." ifadəsinə yer/yeyər

verilməsinin səbəbi açıqlıq qazanmış olar.

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

Təfsir-ul Qummuda belə deyilir: "Allahın sənə gösterdigi şəkildə...

sənə kitabı haqq ilə endirdik..." ayəsinin eniş səbəbi haqqında

belə deyilir: "Ubeyrikoğullarından Xristian bir birliyə

mənsub üç qardaş vardı və bunlar münafiq idilər. Isimleri Bəşir, Bişr

və Mübeş-şir idi. Bunlar, Bədir Döyüşünə qatılmış biri olan Numan

154 ........................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

oğulu Katadenin əmisinin evinin divarını deşərək içəri girmiş,

onun ailəsi üçün yığdığı bəzi yeməkləri, bir qılıncı və bir zirehi

çal/oğurlamışlar idi."

"Katade bu vəziyyəti Rəsulullaha (s. a. a) şikayət etdi və dedi ki:

'Ya Rəsulullah, bir qrup insan, əmimin evinin divarını deşərək içəri

girdilər və onun ailəsi üçün yığdığı yeməkləri, bir qılınc və bir

zireh çal/oğurladılar. Bunu edənlər pis bir ailəyə mənsubdurlar.' Bunların

[ümumiyyətlə] görüş baxımından birlikdə olduqları mömin biri vardı,

adı Lebid b. Sehl idi. Ubeyrikoğulları Katadeyə dedilər ki: 'Bu,

Lebid b. Sehlin işidir.' Lebid bunu eşidincə qılıncını al/götürdü və onlara

qarşı meydan oxudu. Dedi ki: 'Ey Ubeyrikoğulları, məni oğurluqla

mı günahlandırırsınız? Halbuki, siz məndən daha çox oğurluğa yaraşarsınız?

Qaldı ki, sizlər Rəsulullahı (s. a. a) hicveden və bu həcvlərinizi

Qureyşlilərin üzərinə atan, onlara mal edən münafiqlərsiniz. Ya

bunu açıqlayacaqsınız ya da qılıncımı bədənlərinizə salacağam.'

Bunun üzərinə ona qarşı yumşaldılar və 'Evinə dön. Allah sənə

mərhəmət etsin. Sən bu cinayət/günahdan bərisən.' dedilər."

"Daha sonra Ubeyrikoğulları qəbilələrinə mənsub Useyd b.

Urve adlı birinin yanına getdilər. Adam məntiqli və təsir edici danışmalar

edən bir kimsə idi. Qalxıb Rəsulullahın (s. a. a) yanına

getdi və dedi ki: 'Ya Rəsulullah (s. a. a), Katade b. Numan, bizim qəbiləyə

mənsub şərəfli, soylu, soplu bir ailəyə müsəllət olmuş, onları

oğurluqla günahlandırır, işləmədikləri bir cinayət/günahı üzərlərinə yıxır.'

Rəsulullah (s. a. a) bundan ötəri kədərləndi. Sonra Katade yanına gəldi.

Rəsulullah (s. a. a) ona döndü və bunları söylədi: 'Şərəfli, soylusoplu

bir ailənin yaxasına yapışmış, onları oğurluqla günahlandırmısan,

eləmi?' Sərt bir dillə onu danlayardı. Katade bundan ötəri çox kədərləndi,

əmisinin yanına çataraq ona belə dedi: 'Kaş ki ölsəydim

də Rəsulullahla danışmasaydım. Mənə heç də xoşlanmadığım

şeylər söylədi.' Əmisi, 'Kömək Allahdandır.' dedi."

"Bunun üzərinə uca Allah, bu hadisə üzərinə bu ayələri endirdi:

"Allahın sənə gösterdigi şəkildə... sənə kitabı haqq ilə endirdik...

ONun razı olmadıgı sözü düşünüb qurarlarkən... (Qummu deyər ki:)

Nisa Surəsi 105-126 ............................................ 155

Ayədə keçən 'söz', hərəkət mənasındadır. [Yəni, Allahın razı olmadığı hərəkət,

iş.] Beləcə söz, hərəkət yerinə keçmişdir. Haydı siz dünya həyatında

onlara tərəf çıxıb müdafiə etdiniz... Kim bir səhv və ya günah işlər də

sonra onu bir günahsızın üzərinə təyin etsə... Yəni, Lebid b. Sehlin üzərinə

təyin etsə, şübhəsiz ki, böyük bir böhtan və açıq-aşkar bir günah

yüklənmiş olar."

Yenə Təfsir-ul Qummuda Əbu Caruddan İmam Misin (ə.s)

belə buyurduğu nəql edilər: "Bişrin yaxın qohumlarından bəziləri

belə dedi: 'Ən yaxşısı biz qalxıb Rəsulullahın (s. a. a) yanına gedək,

dostumuz haqqında vasitəçilik edək, onun günahsız, bu işdən bəri

olduğunu söyləyək.' Ancaq uca Allah, 'Insanlardan gizlənirlər

(utanırlar) da Allahdan gizlənmirlər (utanmırlar)... yaxud

onlara kim vəkil olacaq?' ayəsini endirdiyində, bunlar Bişrə dönərək;

'Ey Bişr! Allahdan üzr istə və günahlarından tövbə et/ət.' dedilər.

Amma Bişr cavablarında dedi ki: 'Hər vaxt özünə and içdiyimə

and olsun ki, onları Lebiddən başqası çal/oğurlamamışdır.' Bunun

üzərinə, 'Kim bir səhv və ya günah işlər də sonra onu bir günahsızın

üzərinə təyin etsə, şübhəsiz ki, böyük bir böhtan və açıq-aşkar bir günah

yüklənmiş olar.' ayəs(n)i endi."

"Daha sonra Bişr küfrə sapdı və Məkkəyə yerləşdi. Bunun üzərinə

uca Allah, Bişri müdafiə edən və Rəsulullaha (s. a. a) gələrək onu

təmizə çıxarmağa çalışan qrup haqqında, 'Allahın sənə lütf və

rəhməti olmasaydı, onlardan bir qrup, səni çaşdırıb saptırmaga

cürət etmişdi... Allahın lütfü sənə həqiqətən böyükdür.' ayəsini endirdi."

et-Dürr-ül Mensur təfsirində, Tirmizi, Ibni Cərir, Ibni Münzir,

Ibni Əbu Xatəm, Əbu Şeyx, Hakim -səhih olduğunu ifadə edərək-

Katade b. Numandan belə rəvayət edərlər: "Içimizde

Ubeyrikoğulları adı verilən bir ailə vardı. Bunlar Bişr, Bəşir və

Mubeşşir adlı üç qardaş idi. Bişr bir münafiq idi. Şeirlər söyləyər,

Rəsulullahın (s. a. a) səhabələrini hicvederdi. Bu, bunları bəzi Ərəblərə

mal edərək, 'Filan filan adamlar söylədi.' dərdi/deyərdi. Rəsulullahın səhabələri

bu şeirləri duy/eşitdiklərində, 'Vallah bunu o murdar adamdan başqa-

156 ........................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

sı söyləməmişdir.' deyərdilər. Buna görə o da belə demişdi: Hər kim

bir əzələsidə söyləsə, onu / mənə mal edərək, 'Ubeyrikin oğulu söylədi'

mi deyəcəklər?"

"Bunlar həm cahiliyyədə, həm də Islam dövründə möhtac və

yoxsul bir ailə idi. Xalqın Mədinədəki yeməyi xurma və arpadan

ibarət idi. Bir adamın imkanı olsa və Şamdan ağ un yüklü bir

dəvə gəlsəydi, ondan satın alardı; amma yalnız özü yer idi, ailənin

digər fərdləri xurma və arpa yeməyə davam edərdilər."

"Bir gün Şam tərəfindən bir karvan gəldi. Əmim Rifaa b.

Zeyd bir çuval ağ un al/götürdü və onu evinin içmə salonuna qoydu.

Içme salonunda silahları da vardı. Iki zireh, iki qılınc və digər təchizatlar.

Gecənin bir vaxtında divar delinir, yemək və silah aparılar.

Səhər olunca əmim Rifaa yanıma gəldi və belə dedi: Qardaş(bacı) oğlum

bilirsənmi, bu gecə evimizə hücum edildi. Içme salonumuzun

divarı dəlin idi, yeməyimiz və silahımız aparıldı!"

"Ev haqqında bir az araşdırma etdik və ətrafı araşdırdıq. Bizə

deyildi ki: 'Ubeyrikoğullarını bu gecə yanvar/ocaq yandırdıqlarını və yanvar/ocaqda

isə sizə aid bəzi yeməklərin bişməkdə olduğunu gördük.' Biz ətrafı

araşdırarkən Ubeyrikoğulları, 'Allaha and olsun ki, biz yoldaşınız

Lebid b. Sehldən başqasını o ətraflarda görmədik.' dedilər. Lebid

isə bizim birlikdən, quruluşçu və Islamı gözəl yaşayan bir insan idi.

Lebid bunları eşidincə qılıncını çəkdi və Ubeyrikoğullarının ol/tapıldığı

yerə gəldi. Belə səsləndi: 'Mən oğruymuşum eləmi? Allaha

and olsun ki, ya bu oğurluq hadisəsini açıqlayarsınız ya da bu qılıncla aranıza

dalacağam.' Dedilər ki: 'Bizdən uzaq dayan adam. Allaha

and olsun ki, bu işi edən sən deyilsən.' Beləcə biz evdə araşdırma

etdik, sonunda oğurluğu edənlərin onlar olduqlarından şübhəmiz

qalmadı. Bunun üzərinə əmim mənə, 'Ey qardaşımın oğulu,

Rəsulullahın (s. a. a) yanına getsənsə və bu hadisəs(n)i ona izah etsənsə daha

yaxşı olmazmı?' dedi."

Katade deyir ki: "Rəsulullahın (s. a. a) yanına getdim və belə

dedim: 'Ya Rəsulullah, bizim qəbilədən insanlara əziyyət edən bir

ailə var. Əmim Rifaa b. Zeydin evinin içmə salonunun divarını

Nisa Surəsi 105-126 ......................... 157

deşərək içəri girmiş, silahını və yeməklərini al/götürmüşlər. Silahlarımızı

geri versinlər. Yeməklərə gəlincə, onlara ehtiyacımız yoxdur.'

Rəsulullah (s. a. a), 'Bu məsələyə baxacağam.' dedi. Bunu duy/eşidən

Ubeyrikoğulları Useyr b. Urve adlı bir adama gedib danışdılar. O ailədən

başqa kəslər də adamın başında toplandılar və birlikdə

gedib Rəsulullaha (s. a. a) belə dedilər: Ya Rəsulullah, Katade b.

Numan və əmisi, içimizdə Islam və islah əhli bir ailəni töhmət

altında buraxdılar, bir dəlil və sənəd olmadan onları oğurluqla

günahlandırdılar."

Katade deyər ki: "Rəsulullahın (s. a. a) yanına gedib onunla danışdım.

Mənə dedi ki: Islamı gözəl yaşayışları və islah əhli oluşlarıyla

xatırlanan bir ailəni töhmət altındamı buraxdın? Bir dəlil və sənəd olmadan

onları oğurluqlamı günahlandırdın?"

"Geri döndüm və 'kaş ki bir qisim malım əlimdən çıxsaydı da

bu mövzuda Rəsulullah (s. a. a) ilə danışmamış olsaydım.' deyə düşündüm.

Sonra əmim Rifaa yanıma gəldi və 'Ey qardaşımın oğulu

nə etdin?' dedi. Rəsulullahın (s. a. a) mənə söylədiklərini xəbər verincə,

'Allahdan kömək diləyərik.' dedi."

"Çox keçmədən bu ayələr endi: 'Allahın sənə gösterdigi şəkildə

insanlar arasında hökm edəsin deyə sənə kitabı haqq ilə endirdik;

xainlərin -Ubeyrikoğullarının- müdafiəçisi olma! -Və

Qət edəyə söylədiklərindən ötəri- Allahdan magfiret istə. Şübhəsiz

Allah, çox bagışlayıcı və əsirgəyicidir. Özlərinə xainlik edənlərdən

yana ugraşmaya qalxma (onları müdafiə etmə)... sonra Allahdan

bagışlanma diləsə, Allahı çox bagışlayıcı və əsirgəyici

tapar. -Yəni, onlar Allahdan bağışlanma diləsədilər, Allah onları

bağışlayardı.- Kim bir səhv və ya günah işlər... -Lebidə atdıqları böhtandan

ötəri- böyük bir böhtan və açıq-aşkar bir günah yüklənmiş olar. Allahın

sənə lütf və rəhməti olmasaydı, onlardan bir qrup -Useyr

b. Urve və yoldaşları- səni çaşdırıb saptırmaga cürət etmişdi. ...biz

ona yaxında böyük bir mükafat verecegiz.' Bu ayələr enincə,

Rəsulullah (s. a. a) silahı oğrudan al/götürərək gətirdi və Rifaaya geri

verdi."

158 ..... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Katade deyər ki: "Silahı əmimə gətirdim. Yaşlı bir adam idi və

cahiliyyə meyli vardı. Mən onun Müsəlmanlığının qarışıq olduğunu

düşünərdim. Silahı verdiyimdə, 'Ey qardaşımın oğulu, mən bu silahımı

Allahın yolunda (sədəqə olaraq) verdim.' dedi. O zaman əmimin

Müsəlmanlığının səhih olduğunu anladım."

"Bu ayələrin enişi üzərinə Bişr qaçıb müşriklərə qatıldı. Sa'd'ın

qızı Selafenin evinə qonaq oldu. Bundan sonra bu ayə endi: 'Kim

də özünə dogru yol müəyyən olduqdan sonra Peyğəmbərə qarşı

çıxar və möminlərin yolundan başqa bir yola xəbərdar etsə, onu gittigi

istiqamətdə icra edərik... həqiqətən tünd bir sapıklıga düşmüşdür." Bişr,

Selafenin evinə qonaq olunca Xüsusiyyətin b. Sabit Salafenin əleyhinə

bir neçə beyt söylədi. Bunun üzərinə Selafe Bişrin dəvəsinin palanını

və digər əşyalarını al/götürərək dərəyə atdı və 'Hədiyyə olaraq mənə

Xüsusiyyətin şeirinimi gətirdin?' dedi."

Bu mənas(n)ı ehtiva edən rəvayətlər başqa kanallardan da köçürülmüşdür.

Eyni əsərdə, üzərində dayandığımız ayələ əlaqədar olaraq Ibni

Cərir, Ibni Zeyddən belə rəvayət edər: "Adamın biri, Rəsulullah

(s. a. a) zamanında bir dəmir zireh çal/oğurladı. Sonra cinayət/günahı bir Yəhudinin

üzərinə yıxdı. Yəhudi dedi ki: 'Allaha and olsun ki ey Əbul Noyabr

(Məhəmməd), mən onu çal/oğurlamadım. Lakin mənə böhtan atılır.' Zirehi

çal/oğurlayan isə qonşuları tərəfindən təmizə çıxarılır və cinayət/günahı Yəhudi'-

nin üzərinə yıxılırdı. Deyirdilər ki: 'Ya Rəsulullah, bu Yəhudi murdar

bir adamdır. Allahı və sənin gətirdiyin dini inkar edər.' Belə ki

Rəsulullah (s. a. a) da bu sözlərin bir parça təsirində qaldı."

"Bunun üzərinə uca Allah, bu təsirlənmədən ötəri onu bu sözlərlə

danladı: 'Allahın sənə gösterdigi şəkildə insanlar arasında

hökm edəsin deyə sənə kitabı haqq ilə endirdik; xainlərin müdafiəçisi

olma! -Yəhudiyə söylədiyin sözlərdən ötəri- Allahdan magfiret

istə. Şübhəsiz Allah, çox bagışlayıcı və əsirgəyicidir.' Sonra

adamın qonşularına xitab olaraq, 'Haydı siz dünya həyatında onlara

tərəf çıxıb müdafiə etdiniz... onlara kim vəkil olacaq?' buyurdu. Sonra

tövbə etmələrini təklif etdi: 'Kim bir pislik edər yaxud nəfsinə

zülm edər də sonra Allahdan bagışlanma diləsə, Allahı çox ba-

Nisa Surəsi 105-126 ......................... 159

gışlayıcı və əsirgəyici tapar. Kim də bir günah qazansa, onu ancaq

öz əleyhinə qazanmış olar.' Ey insanlar, siz nə deyə bu adamın

günahına müdaxilə edir, onun haqqında danışırsınız?

'Kim bir səhv və ya günah işlər də sonra onu bir günahsızın

üzərinə təyin etsə, -bu günahsız adam müşrik belə olsa- şübhəsiz ki, böyük

bir böhtan və açıq-aşkar bir günah yüklənmiş olar... Kim də özünə

dogru yol müəyyən olduqdan sonra Peyğəmbərə qarşı çıxar...'

Ibni Zeyd davamla belə deyər: "Amma adam uca Allahın özünə

təqdim etdiyi tövbə yolunu seçməyi qəbul etmədi və qaçıb Məkkə

müşriklərinə qatıldı. Orada soyma üçün bir evin divarını deşməyə

işlə/çalışarkən Allah divarı üzərinə yıxdı, belə ölüb getdi."

Mən deyərəm ki: Bu mənas(n)ı ehtiva edən başqa rəvayətlər də, az bir ixtilafla

birlikdə başqa kanallar tərəfindən də köçürülmüşdür.

Təfsir-ul Ayyaşidə Rəsulullahın (s. a. a) belə buyurduğu rəvayət

edilər: "Bir günah işlədikdən sonra qalxıb dəstəmaz alan/sahə, bu günahından

ötəri Allaha tövbə edən heç bir qul yoxdur ki, Allahın onu bağışlaması