Məntiqi vurğunun müəyyənləşdirilməsi üçün bir sıra qaydalar (ölçülər) vardır ki, həmin qaydalara müvafiq gələn sözlər istər ayrıca götürülmüş cümlələrdə, istərsə də rabitəli mətndə həmişə məntiqi vurğu ilə tələffüz olunur. Bu qaydalar, əsasən, aşağıdakılardır:
1. Müqayisə edilən sözlər vurğulu olur. Məsələn:
Taxıl zəmiləri dəniz kimi dalğalanırdı. (M.Ə.)
Burda süd kimidir dağların qarı,
Sallanır qayadan buz salxımları.
(S.Vurğun)
Bu nümunələrdəki «taxıl», «dəniz» (birinci cümlədə), «süd» və «qar» (ikinci cümlədə) sözləri məntiqi vurğu ilə deyilir.
2. Qarşılaşdırılan zidd mənalı sözlər:
Məsələn:
Mən yaşıd qardaşam
Qocayla,
Gənclə,
Sirli bir aləməm Bütün aləmdə.
Nifrət məhəbbətlə Kədər sevinclə
Baş - başa uyuyur mənim sinəmdə. (Nəbi Xəzri)
Bu cümlələrdəki zidd mənaları ifadə edən sözlər (qocayla - gənclə, nifrət - məhəbbətlə, kədər - sevinclə) məntiqi vurğu ilə tələffüz olunur. Qarşılaşdırılan sözlər arasında müəyyən qədər fasilə edilir.
3. Cümlədə daha çox parlaqlıq, emosionallıq ifadə edən sözlər vurğulu olur.
- Bakı bizim olacaqdır. Bakı qızıl Bakı olacaqdır! (Qılman Musayev)
Eyni vəziyyəti cümlənin həmcins üzvləri haqqında danışarkən qeyd etmişik.
9. Nidalar müxtəlif hiss və həyəcanla bağlı olmaqla danışanın ətraf mühitə, cisim və hadisələrə olan emosional münasibətini ifadə edir. Nidalar inam, heyrət, təəccüb, şübhə, istehza, nifrət, qorxu, vahimə, dəhşət, qəzəb, kin, sevinc, mərhəmət, qəm, kədər, qüvvə və s. kimi hisi halları ifadə edə bilmək kimi keyfiyyətə yalnız o zaman tam şəkildə malik ola bilər ki, onlar qüvətli vurğu ilə deyilsin.
