Nitridlar; Nitridlaw menen qayta islew menen tanıstırıw

Начало формы
AZIDLAR — ximiyalıq birikpeler, quramında bir yamasa bir neshe — N3 toparı bolǵan azid kislota tuwındıları. Anorganik Azidlarga azid kislota duzları [mas, natriy azid NaN3, qorǵasın azid (PbN3) 2], galogenazidlar (mas, xlor-azid C1 N3) hám b. kiredi. Kópshilik anorganik Azidlar jeńil zarblanish yamasa súykelisiw nátiyjesinde ızǵar halda bolıwına qaramay jarılıw ózgesheligine iye (mas, qorǵasın azid jarılıw ózgesheligin kúshaytiruvchi element retinde qollanıladı ). Azid kislota jáne onıń basqa duzların alıwda ádetde suyıqlantirilgan natriy amid arqalı azot (I)-oksid ótkeriw jolı menen alınatuǵın natriy azid sheki onim bolıp xızmet etedi. Barlıq organikalıq Azidlar, alkil hám aril (ulıwma formulası RN3) yamasa atsil málim dárejede portlaytuǵın elementlar ózgesheligine iye. Nitroguanilazid (HNqCNHNO2) N3 organikalıq Azidlarga mısal bóle aladı.


Azotli organikalıq birikpeler
Kislorod II valentlikka iye bolǵanı ushın ol 2 baslanǵısh yamasa bir qosbog' payda etiwi múmkin. Soǵan kóre, organikalıq molekulada ol vodorod hám uglerod menen birlesedi.
Kislorodtı óz ishine alǵan tiykarǵı funksional gruppalar :
1) -OH gidroksil toparı
2) >C=O karbonil toparı
3) karboksil toparı
Azotli elementlardı málim funksional gruppalardıń bar ekenligine kóre de sinfl arga bolıw múmkin.
• isenimler -NH
2,-NHR yamasa -NRR1 gruppaların óz ishine aladı ;
• nitrillar (-CN) toparı ;
• azotli geterotsiklik birikpeler.Ba’zi organik moddalar ham azot, ham kislorodni o‘z ichiga oladi. Bularga quyidagilar kiradi:
• nitro birikpeler -NO
2;
• amidlar -NH
2;
• aminokislotalar - karboksil toparı (-COOH) hám aminoguruh (-NH2) ni óz ishine alǵan bifunksional birikpeler.
Organikalıq birikpeler, sonıń menen birge, bir neshe birdey yamasa túrli funksional gruppalardı óz ishine alıwı múmkin.
Organikalıq ximiyanıń eń zárúrli túsiniklerinen biri gomologlar bolıp tabıladı.
Gomologlar gomologik qatar payda etedi, olardıń quramı bir ulıwma formula menen ańlatılıwı múmkin, mısalı : alkanlar C n H 2 n+2, alkenlar CnH2 n hám taǵı basqa. Gomologlarning fi zik ózgeshelikleri tábiy ózgeredi: uglerod atomları sanı artpaqtası menen elementlardıń suyıqlanıw hám qaynaw temperaturaları artadı, olardıń suwda eriwsheńligi bolsa pasayadi.
Azot oksidleri - azotning kislorod menen payda etgen birikpeleri. Azot oksidleri azot hám kislorod molekulalarınıń birigiwinen payda bolıp, reaksiya ıssılıq jutılıwı menen baradı. Geyparaları termodinamik tárepten biyqarar. Azotning tómendegi oksidleri málim:u88 okhhuu1)-oksid N2 O, azot (I)-oksid NO, azot (Sh)-oksid N2 O3, azot (GU)-oksid NO2, azot qos oksid N2 O4 hám azot (v)-oksid N2 O5. Azot (1)-oksid N2 O - reńsiz, xosh iyisli shıyrınlaw gaz, suwda az muǵdarda eriydi; kislota, silti hám suw menen birikpeler payda etmeydi; joqarı (900°) temperaturada azot menen kislorodqa ajra-ladi, hawa menen qospası medicinada narkoz retinde isletiledi. Azot (N)-oksid NO - reńsiz gaz, suwda kem eriy-di, hawa daǵı kislorod menen oksidlenip, azot (Iv)-oksidke aylanadı ; birigiw reaksiyalarına kirisiwedi; nitrat kis-lota óndiriste tiykarǵı aralıq ónim esaplanadı. Azot (P)-oksid ammiakni katalitik oksidlew yamasa azot menen kislorod qospasın Volta yoyidan ótkeriw arqalı alınadı. Azot (1 P)-oksid N2 O3 - gúńgirt tusli gaz, kán-densatlanganida kók reńli suyıqlıqqa aylanadı ; suw menen birikib, nitrit kis-lota (HNO2) payda etedi. Azot (II)- hám (1 Ol)-oksidler qospasın sovitish nátiyjesinde payda bola-di; biyqarar element. Azot (Iv)-oksid NO2 - gúńgirt reńli gaz, suw menen birikib, nitrat kislota (HNO3) hám nitrit kislota payda etedi. Ol kúshli oksidleytuǵın, raketanıń suyıq janılg'isini oksidlew, organikalıq elementlardı nitrolash ushın isletiledi. Azot qos oksid N2 O4 hám azot (Ol)-oksid N2 O5 - reńsiz kristall element. Ámelde derlik isletilmaydi. Azot oksidleri fiziologikalıq aktiv elementlar bolıp tabıladı.


Paydalanilǵan ádebiyatlar.

1. 
   I.R.ASQAROV, K.G‘OPIROV, N.X.TO‘XTABOYEV 8-sinf kimyo. TOSHKENT
   

«YANGIYUL POLIGRAPH SERVICE» 2019

2. 
   S.Masharipova, A.Mutalibov,E.Muradov,H.Ismoilova TOSHKENT 2018.