m a’lumotlariga ko‘ra, 4 yoshli bolalaming 90 foizi sumkada topilgan
geometrik figurani his qilgan va unga nom bergan bo‘lsa, m ashg‘ulotdan
oldin 3-4 yoshli bolalaming atigi 47 foizigina bu vazifani bajargan va
faqat 7,5% bolalar geometrik figurani nomlay oladilar.
Shuning uchun 3-4 yoshli bolalarni o'qitishning birinchi bosqi-
chining vazifasi - bu narsalarning shakli va geometrik figuralami hissiy
idrok etish. 5-6 yoshli bolalarni o'qitishning
ikkinchi bosqichi geometrik
shakllar haqida tizimli bilimlami shakllantirishga va ulaming "geometrik
fikrlash" ning dastlabki texnikasi va usullarini ishlab chiqishga
bag'ishlanishi kerak.
Birinchi daraja shal; bolalar tomonidan bir butun sifatida idrok
etilishi, bola undagi alohida elementlami qanday ajratishni hali
bilmasligi, figuralar orasidagi o'xshashlik va farqlami sezmasligi,
ulaming har birini alohida idrok etishi bilan tavsiflanadi.Ikkinchi
darajada, bola allaqachon rasmdagi elementlami aniqlaydi va ular
o'rtasida ham, alohida figuralar o'rtasida ham munosabatlar o'matadi,
lekin hali raqamlar o'rtasidagi hamjamiyatni bilmaydi.
Uchinchi darajada, bola raqamlaming xususiyatlari va tuzilishi
o'rtasidagi
aloqalami,
xususiyatlaming
o'zlari
o'rtasidagi aloqalami o'm atishga qodir. Bir darajadan
ikkinchi darajaga o'tish o'z-o'zidan emas, insonning
biologik rivojlanishiga parallel va yoshga bog'liq.
Geometrik shakllami analitik idrok etish, undagi
aniq va aniq idrok qilinadigan elementlar va
xususiyatlami ajratib ko'rsatish qobiliyati uning
strukturaviy elementlarini
yanada chuqurroq bilish, figuraning o'zida
ham, bir qator figuralar orasidagi muhim xususiyatlami ochish uchun
sharoit yaratadi. Shunday qilib, ob'yektlardagi eng muhim narsalami
ajratib ko'rsatish asosida tushunchalar shakllanadi deb ta ’kidlaydi
S.L.Rubinshteyn.
Bolalar "oddiy" va "murakkab" geometrik shakllar o'rtasidagi
aloqalami tobora aniqroq o'zlashtiradilar, ularda nafaqat farqlami
ko'rishadi, balki ulaming qurilishida umumiylikni, "oddiy" va tobora
ko'proq "murakkab" shakllar o'rtasidagi munosabatlar izlab topadilar.
Shuningdek
bolalar tomonlar soni, burchaklar va shakllaming
nomlari va ular o ‘rtasidagi munosabatni o ‘rganadilar (“Uchburchak uch
burchakli b o ig an i uchun shunday deyiladi”; “To‘rtburchak shunday
deyiladi, chunki uning barcha burchaklari to ‘g ‘ri bo ‘ladi”). Burchaklami
sanab, bolalar shakllami to'g'ri nomlashadi: "Bu olti burchakli, bu besh-
67
burchak,
ko'pburchak,
chunki
uning ko'p burchaklari bor - 3, 4,
5, 6, 8 va ehtimol undan ko'p,
keyin aylanaga o'xshay-di.
Shakllami so'z bilan belgi-
lash tamoyilini o'zlashtirish bola
larda
har qanday yangi raqamga
umumiy
yondashuvni,
uni
ma'lum bir raqamlar guruhiga
kiritish qobiliyatini shakllantiradi.
Bolalaming bilimlari tizim-
lashtirilgan, ular xususiyatini umumiylik bilan bog'lash imkoniyatiga
ega. Mantiqiy fikrlash maktabgacha yoshdagi bolalarda kelgusidagi
oladigan bilimlarga qiziqishni shakllantiradi, aqliy faoliyatni faolligini
ta'minlaydi.
Geometrik
shakllar, ulaming xossalari va munosabatlarini bilish
bolalaming dunyoqarashini kengaytiradi,
ularga tevarak-atrofdagi
predmetlaming shaklini aniqroq va har tomonlama idrok etish imkonini
beradi, bu esa ulam ing ishlab chiqarish faoliyatiga ijobiy ta ’sir qiladi
(masalan, rasm chizish, modellashtirish). Katta ahamiyatga ega geo
metrik fikrlash va fazoviy tasavvurlami rivojlantirishda
ular raqamlami
o'zgartirish uchun harakatlarga ega (ikkita uchburchakdan kvadrat
yasash yoki beshta tayoqdan ikkita uchburchak qo'shish).
Ushbu
turdagi
m ashqlaming
barchasi
bolalaming
fazoviy
tasaw urlarini va geometrik tafakkurining boshlanishini rivojlantiradi,
ulaming kuzatish, tahlil qilish, umumlashtirish, asosiy, muhim narsalami
ajratib ko'rsatish qobiliyatini shakllantiradi va shu bilan birga
maqsadlilik, qat'iyatlilik kabi shaxsiy fazilatlami tarbiyalaydi.
Bolalarda "geometrik bilimlami" rivojlantirishda bir necha xil
darajalami kuzatish mumkin.Birinchi daraja shakl
bolalar tomonidan bir
butun sifatida idrok etilishi, bola undagi alohida elementlami qanday
ajratishni hali bilmasligi, shakllar orasidagi o'xshashlik va farqlami
sezmasligi, ulaming har birini alohida idrok etishi bilan tavsiflanadi.
Ikkinchi darajada, bola allaqachon rasmdagi elementlami ajratib
ko'rsatadi va ular o'rtasida ham, alohida shakllar o'rtasida ham
munosabatlar o'matadi, lekin u raqamlar orasidagi bog’liqlikni hali
bilmaydi.
Dostları ilə paylaş: