Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti maxmutazimova yulduz raxmatovna

2. Robototexnika. Maktabgacha yoshdagi bolalarda mantiq va
algoritmik fikrlashni rivojlanritish. Dasturlash, rejalashtirish va
modellashtirish qobiliyatlarini rivojlantirish.
Robototexnika (robot va texnologiyadan; inglizcha robototexnika- 
avtomatlashtirilgan texnik tizimlami ishlab chiqadigan amaliy fan 
b o iib , ishlab chiqarishni rivojlantirishning eng muhim texnik asosi 
hisoblanadi.
Robototexnika elektronika, mexanika, kibemetika, masofadan 
boshqarish, 
mexatronika, 
informatika, 
shuningdek, 
radio 
va 
elektrotexnika kabi fanlarga asoslanadi. Qurilish, sanoat, maishiy, tibbiy, 
aviatsiya va ekstremal (harbiy, kosmik, suv osti) robototexnika mavjud.
"Robotexnika" (yoki "robotexnika") so'zini birinchi marta Isaak 
Asimov 
1941 
yilda nashr etilgan 
"Yolg'onchi" 
ilmiy-fantastik 
hikoyasida ishlatgan.
"Robotika" so’zi 1920 yilda chex yozuvchisi Karel Kapek va uning 
ukasi Y ozef tomonidan Karel Capekning
"R.V.R. ("Rossum's Universal Robots") birinchi marta 1921 yilda 
sahnalashtirilgan va tomoshabinlar bilan muvaffaqiyat qozongan. Unda 
zavod egasi dastlab dam olmasdan ishlaydigan ko'plab androidlami 
ishlab chiqarishni tashkil qiladi, lekin keyin isyon ko'taradi va 
yaratuvchilami yo'q qiladi.
85

---

Robotlami 
tasniflash 
uchun 
bir 
nechta 
yondashuvlardan 
foydalanishingiz mumkin - masalan, ko'lami bo'yicha, maqsadi bo'yicha, 
harakat qilish usuli bo'yicha va hokazo.Asosiy qo'llash doirasi bo'yicha 
sanoat robotlari, tadqiqot robotlari, ta'limda qo'llaniladigan robotlar, 
maxsus robotlami ajratish mumkin.
Umumiy maqsadli robotlaming eng muhim sinflari manipulyativ va 
mobil robotlardir.M anipulyatsiya roboti - bu bir necha darajadagi 
harakatchanlikka ega manipulyator ko'rinishidagi aktuator va ishlab 
chiqarish jarayonida vosita va boshqaruv funktsiyalarini bajarish uchun 
xizmat qiluvchi dastumi boshqarish moslamasidan iborat avtomatik 
mashina (statsionar yoki mobil). Bunday robotlar pol, osma va portal 
versiyalarida 
ishlab 
chiqariladi. 
Mashinasozlik 
va 
asbobsozlik 
tarmoqlarida eng ko'p tarqaldi.
Mobil robot - bu avtomatik boshqariladigan drayvlar bilan 
harakatlanuvchi shassisi bo'lgan avtomatik mashina. Bunday robotlar 
g'ildirakli, yuradigan bo'lishi mumkin (shuningdek, sudralib yuruvchi, 
suzuvchi va uchuvchi mobil robot tizimlari mavjud. Yuradigan 
robotlami yaratishning nazariy va amaliy masalalariga bag'ishlangan 
birinchi nashrlar 1970-1980 yillarga to'g'ri keladi.
Robotni "oyoqlari" yordamida harakatlantirish murakkab dinamik 
muammodir. Ikki oyoqda harakatlanadigan bir qancha robotlar 
allaqachon yaratilgan, ammo bu robotlar odamlarga xos bo'lgan bunday 
barqaror harakatga hali erisha olmaydi. Ikki oyoqdan ko'proq 
harakatlanadigan 
ko'plab 
mexanizmlar 
ham 
yaratilgan. 
Bunday 
tuzilmalarga e'tibor ulami loyihalashda qulayligi bilan bog'liq. Gibrid 
variantlar ham taklif etiladi (masalan, “Men, robot” filmidagi robotlar 
yurish paytida ikki oyoqda, yugurishda esa to ‘rt oyoqda harakatlana 
oladigan robotlar).
Ikki oyoqdan foydalanadigan robotlar odatda polda yaxshi 
harakatlanadi va ba'zi dizaynlar zinapoyaga ko'tarilishi mumkin. Bu 
turdagi robotlar uchun qo'pol erlarda harakatlanish qiyin ishdir. 
Yuradigan robotlaming harakatlanishiga imkon beruvchi bir qator 
texnologiyalar mavjud.
1960-yillarda General Electric tomonidan ishlab chiqarilgan bir 
qator eksperimental robot modellarida amalga oshirilgan yurish 
robotlarini 
loyihalashning 
dastlabki 
texnologiyasidir. 
Ushbu 
texnologiyadan foydalangan holda metallda amalga oshirilgan birinchi 
GE loyihasi va, ehtimol, dunyodagi birinchi harbiy maqsadlarda 
yuradigan robot "to'rt oyoqli tashuvchi" Yuradigan yuk mashinasi edi.
86

---

(mashinada robot oyoq-qo'llari bor, boshqaruvni bevosita odam 
tomonidan amalga oshiriladi. kabina).
Maktabgacha yoshdagi bolalarda mantiq va algoritmik fikrlashni 
rivojlanritish, dasturlash, rejalashtirish va modellashtirish qobiliyatlarini 
rivojlantirishda bugungi kunda maktabgacha ta ’lim tashkilotlarida, 
oilada ota-onalar, tarbiyachilaming kreativ yondashuvi talab etilmoqda.
STEAM ta ’lim jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalar o ‘zlarini 
erkin his etib, yaxshi bilim olishga harakat qilishadi va uni darhol 
amalda qo‘llashadi. STEAM ta ’limning asosiy maqsadi bilimlami 
egallash va bu bilimlardan haqiqiy amaliy k o ‘nikmalar bilan 
birlashtirishdir.Bu esa maktabgacha yoshdagi bolalarga nafaqat yangi 
g ‘oyalar asosida ilk loyihalar yaratish, balki ulami tajribada sinab 
ko‘rish va amalga oshirish imkoniyatini beradi.
Shuningdek, maktabgacha yoshdagi bolalami STEAM ta’lim 
jarayonida 
ilk 
kommunikativ 
kompetensiyalarini 
shakllantirishda 
Scratch dasturi bolalarga ijodiy va tanqidiy fikrlashni, birgalikda 
ishlashni o ‘rganishga yordam beradi bu esa ulami XXI asrda mustaqil 
hayot uchun ilk kommunikativ ko‘nikmalarni shakllantiradi. Scratch 
dasturi bu bolalar uchun dasturlashni sodda, tushunarli va qiziqarli 
bo‘lgan Massachusets Texnologiya instituti (MIT) qoshidagi 
Media 
Laboratoriyasi tomonidan yaratilgan grafik interfeysga ega vizual 
dasturiy muhit.