Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti norposhshaxon voxidova

O’quvchilarning aqliy rivojlanishini diagnostika qilish. S.A.Rubinshteyn,
B.G.Ananev birinchilar qatorida o’quvchilarning umumiy aqliy rivojlanishini,
umumiy intellektini tadqiq qilish bilan shug’ullanishdi. B.G.Ananev o’quvchining
o’qish va mehnatdagi muvaffaqiyatini o’rganishga kirishdi. N.S.Leytes avvalo aql
sifatlarini o’z ichiga oluvchi umumiy aqliy qobiliyatlar (garchi ular jiddiy ravishda
iroda va emotsional xususiyatlarga bog’liq bo’lsa ham) o’quvchining nazariy bilish
va amaliy faoliyat imkoniyatlarini xarakterlab berdi. O’quvchi intellekti eng muhim
narsa va hodisalar o’rtasidagi bog’lanish va munosabatlarni aks ettirish hamda shu
bilan voqelikni ijodiy ravishda qayta o’zgartirish imkoni bilan tavsiflanadi.
N.S.Leytesning ko’rsatib o’tishiga qaraganda, oliy nerv faoliyati xususiyatlarida

---

aktivlik va o’z-o’zini tartibga solishning ayrim shart - sharoitlari yashiringan bo’lib,

bular umumiy aqliy qobiliyatlarni tarkib toptirishning muhim ichki shartlaridan
biridir.
«Aqliy, intellektual tarbiya orqali bolalarda tabiatdan berilgan aqliy kuchlar
sezgilar, ruhiy holatlar, biluvchanlik va faoliyat erkinligini rivojlantirish natijasida
insonda mustaqil fikr yuritib, oldiga maqsad qo’ya olish hamda ko’zlagan
maqsadiga yetishish qobiliyati shakllantiriladi.
Ingliz mutafakkiri Jon Lokk o’zining «Tabiat qonuni borasidagi tajribalar»
nomli asarida: «Agar hissiyotdan aqlga narsalar qiyofasi yetkazib berilmasa, u holda
tafakkur uchun hech qanday material berilmagan bo’ladi va aql bilishni taraqqiy
ettirishi borasida tosh, yog’och, qum va hokazo qurilish materiallarisiz me’mor bino
qurishda qanchalik ish qila olsa, shunchagina ish bajaradi»-, deb ta’kidlaydi.
O’quvchilarning aqliy rivojlanishini diagnostika qilishda G.Gilьford, Ayzenk,
I.Rogov metodikalari va testlariga murojaat etish hamda ularda bilishga oid
qiziqishlarini nvojlaritirishga qaratilgan motivatsion- qiziqarli tomonlariga ko’proq
e’tibor berish lozim.