1. Leksik vositalar: Sinonim, omonim, antonim, paronim, ko`p ma’nolilik, tag ma’no (gapning tagida yashiringan ma’no), sifatlash, o`xshatishlar, frazeologik birlik, sheva, noadabiy so`zlar (jargon, argo, so`kish, qarg`ish kabilar) kasb-hunar so`zlari, mubolag`a (giperbola), arxaik va tarixiy so`zlar, atamalar.
2. Fonetik vositalar: nutq tovushlari, ohang, urg`u.
3. Grammatik vositalar: a) morfologik vositalar: har bir so`z turkumi; b) sintaktik vositalar: gap bo`laklari, ritorik so`roq gaplar, undalma, kirish so`z, kirish birikma, sodda va qo`shma gaplar, ko`chirma va o`zlashtirma gaplar.
Uslubni yaratuvchi vositalar
Ma’lum bir uslubga tegishli bo`lgan so`zlar uslubiy xoslangan so`zlar deb yuritiladi: yanglig` so`zi badiiy uslubga, omonim, sinonim so`zlari ilmiy uslubga, balli, ketvorgan kabi so`zlar so`zlashuv uslubiga, faollar yig`ilishi, siyosiy maydon kabi so`z birikmalari ommabop uslubga xosdir. So`zlashuv uslubida ham, kitobiy uslubda ham ishlatilaveradigan so`zlar uslubiy betaraf so`zlar hisoblanadi: suv, tog`, bola, xat. Bu so`zlar ko`chma ma’noda qo`llansa, ma’lum bir uslubga tegishli bo`lishi mumkin.
. Nutq uslublari
1. So`zlashuv uslubi
Uyda, ko`chada, insonlarning o`zaro so`zlashuvida qo`llanadigan uslub so`zlashuv uslubi deb ataladi. Bu uslubning adabiy til me’yorlariga rioya qiladigan ko`rinishi adabiy so`zlashuv uslubi deb yuritilsa, bunday me’yorlarga rioya qilinmaydigan ko`rinishi oddiy so`zlashuv uslubi deb ataladi. So`zlashuv uslubidagi nutq ko`pincha dialogik shaklda bo`ladi. Ikki yoki undan ortiq shaxsning luqmasidan tuzilgan nutq dialogik nutq deyiladi.
So`zlashuv uslubida ko`pincha turli uslubiy bo`yoqli so`zlar, grammatik vositalar, tovushlar tushib qolishi, orttirilishi mumkin: Kep qoling! Obbo, hamma ishni do`ndiribsiz-da. Mazza qildik. Kelaqo-o-ol!
So`zlashuv uslubida gapdagi so`zlar tartibi ancha erkin bo`ladi, piching, qochiriqlar, kinoyalar ko`plab ishlatiladi. Ko`proq sodda gaplar, to`liqsiz gaplar, undalmali gaplardan foydalaniladi.
Dostları ilə paylaş: |
