Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti termiz filiali

Ayrim gap turlari o`rtasidagi sinonimiya

1) ayni bir fikr gapning har xil turlari bilan ifodalanadi:

a) sodda gap bilan: Har kim ekkanini o`radi. b) qo`shma gap bilan: Kim nimani eksa, shuni o`radi.
2) bir bosh bo`lakli va ikki bosh bo`lakli gaplar o`zaro sinonim bo`ladi: Bugun ketamiz – Biz bugun ketamiz.
3) darak va so`roq gap sinonim bo`ladi: Vatanni kim sevmaydi – Vatanni hamma sevadi.


Qo`shma gaplarning uslubiy xususiyatlari

1) bog`langan qo`shma gaplar tarkibida biriktiruv va zidlov bog`lovchilari o`rnida –u, -yu, -da yuklamalari sinonim holatda qo`llanishi mumkin: Havo bulutlashdi va yomg`ir yog`a boshladi. Havo bulutlashdi-yu, yomg`ir yog`a boshladi.

2) ega, kesim, to`ldiruvchi, aniqlovchi ergash gapli qo`shma gaplar sodda gaplarga sinonim bo`ladi: Shunisi aniqki, biz bugun yo`lga chiqa olmaymiz - Bizning bugun yo`lga chiqa olmasligimiz aniq.
3) sabab, maqsad, o`xshatish ergash gaplarning kesimlari sifatdosh, harakat nomi, ot bilan ifodalansa, sodda gaplarga sinonim bo`ladi: Tog` etagi juda go`zal edi, go`yo chiroyli gilam to`shalganday – CHiroyli gilam to`shalganday tog` etagi juda go`zal edi.
4) payt, sabab, shart, to`siqsiz, natija, ravish ergash gaplarni o`z doirasida sinonimlari bilan almashtirish mumkin:
U kelsa (kelgan paytda, kelar ekan), hamma ketib bo`libdi.
5) bog`lovchisiz qo`shma gaplar bog`langan va ergashgan qo`shma gaplarga sinonim bo`ladi: Qor yog`di – don yog`di (Qor yog`sa, don yog`adi. Qor yog`di-yu, don yog`di).


Ko`chirma va o`zlashtirma gaplarning uslubiy xususiyatlari


Birovlarning hech o`zgarishsiz berilgan gapi (ko`chirma gap) o`zgalarning mazmuni saqlanib, shakli o`zgartirilgan holda berilgan gapi (o`zga gap) bilan sinonimik holatda bo`ladi: O`qituvchimiz dedi: “Topshiriqlarni o`z vaqtida bajaring” – O`qituvchimiz topshiriqlarni o`z vaqtida bajarish lozimligi haqida gapirdi.
Ko`chirma gap o`zlashtirma gapga aylantirilganda quyidagi o`zgarishlar yuz beradi:
1. Ko`chirma gap birikmali to`ldiruvchiga aylanadi: “Hamma yig`ildi”, - dedi navbatchi. Navbatchi hammaning yig`ilganini aytdi.
2. Ko`chirma gap tarkibidagi undalma vositali to`ldiruvchiga aylanadi: “