Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti termiz filiali

SINTAKTIK USLUBIYAT
Gap bo`laklarining uslubiy xususiyatlari


1) sifatlovchi aniqlovchilar ot bilan ifodalansa, majoziy ma’no ifodalaydigan bo`lib qoladi: Kumush choyshab yopib dalalar, qor qo`ynida uxlab yotadi. (Uyg`un)
2) sifatlovchi aniqlovchilar turli so`z turkumlaridan tuzilib, sifatlash vazifasini bajargan ibora va so`z birikmalari bilan ifodalanadi: Osmon o`par tog`lar, bag`ri keng inson, cheki yo`q qirlar, fikri tiniq insonlar.
3) sifatlovchi-aniqlovchi takroriy so`zlar bilan ifodalanganda ma’no kuchayishi yuz beradi: Baland-baland binolar tez uchray boshladi.
4) izohlovchi ham uslubiy vazifa bajaradi. Ma’lumki, izohlovchi laqab, qarindoshlik, o`xshatish kabi ma’nolarni ifodalash uchun xizmat qiladi. Bunda ma’lum shaxsga nisbatan munosabat seziladi, ya’ni uslubiy ma’no yuzaga keladi: Mamajon quruq, Ali tajang, Soli sovuq va h. O`xshashlik ma’nosidagi izohlovchi jumlaga ko`tarinkilik(pafos) xususiyatini kiritadi: ona-Vatan, gulchalar-qizchalar.
5) ajratilgan bo`laklar jumla tarkibidagi ayrim bo`laklarga urg`u berish, ularni alohida ajratib ko`rsatish, shaxs va narsa haqida qo`shimcha ma’lumot berish, belgi-xususitlarni ta’kidlash kabi vazifalarni bajaradi: Biz, yoshlar, ota-bobolarimiz merosini ko`z qorachig`iday asrashimiz lozim.
6) undalmalar ham turli uslubiy vazifalarni bajaradi. Ular gap boshida va o`rtasida kelsa, chaqiriq va murojaatni ifodalaydi: Uka, mening yo`qligimni bilintirma. Gap oxirida kelgan undalma tinglovchiga nisbatan hurmat, muhabbatni ifodalaydi: Tuprog`ingni zar bilarman, ona-Vatanim! Bulardan tashqari undalmalar iltimosni, so`zlovchining his-tuyg`usini, kuchli ehtirosini, ko`tarinki holatni, piching va kinoyani ifodalash uchun ham xizmat qiladi.
7) kirish so`z va kirish birikmalar so`zlovchining o`z fikriga bo`lgan munosabatini bildiradi. Bu munosabat sifat, son, olmosh, fe’l va modal so`zlar yordamida ifodalanib, gumon, tasdiq, inkor, fikr tartibi, fikr izohi, e’tiborni tortish, xulosa, ikki fikrni o`zaro bog`lash kabi ma’nolarni aks ettiradi: U bugun kelmaydi, shekilli.