Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
10 
1-BOB. Boshlang’ich  sinf  matematika  darslarida  pedagogik      
texnologiyalardan foydalanishning nazariy  asoslari 
1.1.  Pedagogik  texnologiya tushunchalarning nazariy  asoslari 
 
       Ta‘lim  jarayoni  nihoyatda  murakkabdir.Ta‘lim  samaradorligi  pedagog  va 
o‘quvchi    faolligiga,  ta‘lim    vositalarining    mavjudligiga,  ta‘lim  jarayonining  
tashkiliy,ilmiy,metodik    mukammalligiga,  jamiyatda    ilmli    kishilarga    bo‘lgan  
ehtiyojga  va    boshqa    hali    aniqlanmagan    omillarga    bog‘liq.  Jamiyat    o‘zining  
ijtimoiy-siyosiy  ehtiyojlari  asosida  ta‘lim  samaradorligi  yuqori  bo‘lishini  talab  
etadi. 
     O‘zbekistonda  bozor  munosabatlariga  asoslangan  iqtisodiy  strukturalar 
yaratilayotgan  hozirgi  kunda  keng,  chuqur  bilimli  va  bilimlarni  amalda  qo‘llay 
oladigan shaxslarga talab kuchayib bormoqda.Bilimdon va tadbirkor, ijtimoiy faol 
shaxs  jamiyat  hayotida,  mehnatda  o‘zining  o‘rnini  topadi.O‘zbekiston  Prezidenti 
I.A.Karimov ―…shuni yaxshilab tushunib olishimiz zarurki, jamiyatimizni yanada 
demokratlashtirish  va  fuqarolik    institutlarini  shakllantirish,  avvalo,aholi 
siyosiy,ijtimoiy  va  davlat  hayotida  nechog‘lik  faol  ishtikor  etishi  bilan  uzviy 
bog‘liq.‖  deb  ko‘rsatdi.  Bunday  faollik  vujudga  kelishi  uchun  bilimdon  va 
harakatchan,  milliy    istiqlol    g‘oyasiga    sodiq    bo‘lgan    shaxsni  shakllantirish 
kerak. 
     Ta‘limning    barcha  bo‘g‘inlarini    shunday    tashkil    etish    kerakki,u  yoshlarga 
chuqur  va  asosli  bilim    berish  bilan  birga    keng  qamrovli  fikrlashga 
o‘rgatsin.Ta‘lim  jarayonida  o‘quvchida    mustaqil    bilim  olish  ehtiyoji  shakllanib 
borish hozirgi kunning talabidir. 
     Pedagogik    amaliyot  va  tadqiqotda qator  ish  usullari    qo‘llab  ko‘rildi.Ta‘limni 
muammoli    tashkil  etish,  ta‘limda    o‘quvchilarni    faollashtirish    hamkorlik  
pedagogikasi,  tayanch  so‘zlarida  asoslanish,  ta‘limni  optimallashtirish  va 
boshqalar  tajribadan  o‘tdi.  Lekin  bu    pedagogik  vositalar  ayrim  o‘qituvchilarda 

---

 
11 
samarali    natijani  bersa  ham,  uni  ommaviy  yo‘sinda  ta‘lim  tizimida  kiritib 
bo‘lmaydi. 
     Hozirgi  kunda  pedagogik  matbuot  sahifalarida, maorif  xodimlarining  nutq 
va    ko‘rsatmalarida    zamonaviy    pedagogik    texnologiyani    joriy  etish  haqida 
fikrlar    bayon  etilmoqda.  Zamonaviy  pedagogik    texnologiya  bo‘yicha  turlicha 
fikrlar ilgari surilgan. 
     Zamonaviy    pedagogik    texnologiyaning    asosiy  mohiyati  ta‘limda 
o‘quvchilarni  qiziqtirib  o‘qitish  va    bilimlarni  to‘liq  o‘zlashtirishga  erishishdir. 
Ta‘limda    berilayotgan    bilimlarni  o‘quvchilarning  aksariyat  ko‘pchilik  qismi  
puxta    o‘zlashtirishi    zamonaviy    pedagogik    texnologiyani    joriy    etilishining 
asosiy maqsadi hisoblanadi. 
    Bilimni    ta‘lim  olayotgan  barcha  o‘quvchi  to‘liq  o‘zlashtirishiga  erishish 
mumkinmi? 
     Chet  el    olimlarining  tekshirishicha  ta'lim    olayotgan    guruhdagi  5%  o‘quvchi 
dastur  talabidan  ilgarilab  bilim  olish  imkoniyatiga  ega  bo‘ladi.Shu  guruhdagi 
5%o‘quvchining  esa  dasturni  umumiy  tartibda  o‘zlashtirishga  kuchi 
yetmaydi.Demak,  o‘qituvchi  sinfdagi  95%  bola  bilan  muvaffaqiyatli  ishlay 
oladi.Dasturdagi    bilimlar    hajmining  70%ni    o‘quvchilarning    barchasi 
o‘zlashtirsa,  to‘liq  o‘zlashtirishga  erishildi,  deb  hisoblash  mumkin.Chunki, 
olimlarning  fikricha  shu  darajada  bilimga  ega  bo‘lgan  o‘quvchi  qolgan 
ma‘lumotlarni  mustaqil o‘zlashtirish imkoniyatiga erishadi. 
     Zamonaviy    pedagogik    texnologiya  ta‘lim  jarayonida  o‘quvchiga  zug‘um 
qilmay,  ularni  qiziqtirib  o‘qitishni,  o‘quvchilar  o‘zidagi  barcha  fikrlarini  bayon 
etishiga  imkoniyat  yaratishni  tavsiya  etadi.  Zamonaviy  pedagogik  texnologiya 
bilim  olish  jarayonida  o‘quvchilar  yoqimli  ruhiy    holat    bo‘lishini,  qiziqib 
ishlashini  tashkil  etishni  talab  etadi.  Bu  texnologiya  asosida  dars  o‘tishda  eng 
asosiy  talabi  o‘quvchining  hayotiy  tajribasi,  avvalo  o‘zlashtirgan  bilimlari  va 
qiziqishlari  asosida  bilim  berishni  ko‘zda  tutadi.  Zamonaviy    pedagogik  
texnologiya    o‘rganilayotgan  soha  bo‘yicha  o‘quvchilarda  bilim  yetarlicha 

---

 
12 
bo‘lmagan  holda  ham  o‘quvchida  salbiy  kechinmaga  o‘rin  qoldirmaslikni,  bu 
bolaning  aybi  emasligini  tan  olishni  talab  etadi.  Faollik  ko‘rsatilsa,  bilimlarni 
o‘zlashtirib olishga o‘quvchilarda ishonch hosil qilishni tavsiya etiladi.  
    Mavjud    pedagogika    fanida    dars    jarayoniga    oid  berilgan  ma‘lumotlarda 
e‘tibor  ko‘proq  yangi  bilimlarni  bayon  etish,  uni  mustahkamlash  va  natijasini 
hisobga  olish  qaratilgan.  Bilim    berishda  o‘quvchining  avvalgi  bilimlari,  hayotiy 
tajribasi  yetarligi  hisobga    olinmagan.  Dars    rejasida    avval    o‘tilgan    mavzuni  
yakunlab,  yangi  mavzuga  bog‘lash  taklif  etilgan.  Lekin  shu    yangi    o‘tilayotgan 
mavzu  bo‘yicha  bolaning    bilimini  aniqlash,  mavzuga  asos  bo‘ladigan  dastlabki 
ma‘lumotlarni berish yetarlicha amalga oshirilmagan. 
      Pedagogik    texnologiya    o‘quvchilarning    o‘rganilayotgan    soha  bo‘yicha 
bilimlarini  esga  tushirish,  jonlantirish  yangi  bilimini  o‘zlashtirishiga  asos  deb 
ko‘rsatadi.  Bilimlar  va  tayyorgarlikni    aniqlash  o‘quvchini    faollashtirishga  va 
olgan bilimini o‘zlashtirishiga ijobiy motivni keltirib chiqaradi. 
     Respublikamiz  Prezidenti      I.A.Karimov    O‘zbekiston    Respublikasi    Oliy 
Majlisi  IX  sessiyasida  so‘zlagan  nutqida  ham  ―O‘qituvchi    bolalarimizga 
zamonaviy bilim bersin, deb talab qilamiz.Ammo, zamonaviy bilim berish uchun, 
avvalo,  murabbiyning  o‘zi    shunday  bilimga  ega  bo‘lishi  kerak…  Demokratik 
jamiyatda 
bolalar, 
umuman, 
har 
bir 
inson 
erkin 
fikrlaydigan 
etib 
tarbiyalanadi.Agar  bolalar  erkin  fikrlashga    o‘rganmasa,  berilgan  ta‘lim  samarasi 
past bo‘lishi muqarrar,‖- dedilar. Shu sababli zamon talablariga to‘liq javob bera  
oladigan ilg‘or      pedagogik  texnologiyalarni uzluksiz matematik  ta‘lim tizimida 
ham joriy qilish ishlari hozirgi davr talabidir. 
     O‘zbekiston  Respublikasi  ―Ta‘lim  to‘g‘risida‖ gi    Qonunida    nazarda    tutilgan 
ta‘lim  tizimining  yangi    modeli    jamiyatda  mustaqil    fikrlovchi,  erkin  shaxslarni  
shakllantirishga    qaratilgan.  Bunda    jamiyat  o‘zining    qadr-  qiymatini  chuqur  
anglaydigan,  irodasi    kuchli    iymoni    butun    hayotda    aniq  maqsadlarga  
intiluvchan insonlarni tarbiyalash  imkoniyatiga  ega  bo‘ldi. Ta‘lim  tizimini  isloh  
qilish    vazifalari    muvaffaqiyatli    hal    etilsa,  ijtimoiy  –  siyosiy  iqlim    keskin 

---

 
13 
o‘zgaradi,  odamlar    ongida    demokratik    qadriyatlar  qaror    topadi.  Inson  
jamiyatdagi  o‘rnini  ongli  ravishda  o‘zi  belgilaydi. 
      Har    bir    jamiyatning    kelajagi    uning    ajralmas    qismi    bo‘lgan,  ta‘lim  
tizimining    qay    darajada    rivojlanganligi  bilan    belgilanadi.  Og‘ir    iqtisodiy, 
ijtimoiy  –  siyosiy    qiyinchiliklarni    yengib  o‘tib  ,  taraqqiyot    yo‘liga    kirgan  
mamlakatimizda  ta‘lim  tizimini isloh  qilish, unga  rivojlangan  mamlakatlarning  
ilg‘or    texnologiyalarini  joriy    qilish,  milliy    qadriyatlarimizni  singdirgan    holda 
ta‘limni  tashkil  etish, bu  jarayonni  puxta  va  samarali  amalga  oshirish  ishlari 
bugungi  kunda  davlat  siyosati  darajasiga  ko‘tarildi. 
Bizga    yaxshi    ma‘lumki,  har    bir    nazariya    o‘zining    metodologik  
asoslariga    ega    bo‘ladi.Ta‘lim    texnologiya    nazariyasining    ilk    g‘oyalari    ilgari  
surilgan  davrlardayoq  mazkur  nazariyaning  asoslari  ham   yaratila  boshlagan. 
Ta‘lim    texnologiyasi    nazariyasining    umumiy    asoslarini    uning    maqsadi, 
mazmuni,  vazifalari,  tamoyillari,  ob‘yektiv  (tashqi)    hamda    sub‘yektiv  (  ichki)  
omillari, ob‘yekti, asosiy  tushunchalari, mezonlari  va  boshqalar  tashkil  etadi. 
   Ta‘lim  texnologiyasi  nazariyasining  umumiy  asoslari  mohiyati  xususida  so‘z  
yuritish  uchun ―Ta‘lim  texnologiyasi‖  tushunchasining  tub ma‘nosini  anglash  
talab  etiladi. 
   ―Texnologiya‖  yunoncha  so‘z    bo‘lib,  ―techne‖  –  mahorat,  san‘at    hamda 
―logos‖-  tushuncha,  ta‘limot    so‘zlarining    birikmasidan  hosil  bo‘lgan.  ―Ta‘lim  
texnologiyasi‖  tushunchasi  esa  lug‘aviy  jihatdan  (  inglizcha  ―  an  educational 
technology‖) ta‘lim (o‘qitish) jarayonini yuksak mahorat, san‘at darajasida tashkil 
etish borasida ma‘lumotlar beruvchi fan (yoki  ta‘limot) ma‘nosini anglatadi. 
    Pedagogik    texnologiya    tushunchasi  keng    ko‘lamli,  serqirra    tushuncha  
bo‘lib,u  ta‘lim-tarbiya  amaliyotini  rivojlantirish  ehtiyojlari  asosida  kelib  chiqqan 
va hozirda pedagogika, psixologiya fanlarida o‘z  o‘rniga ega. 
   Ta‘lim  –tarbiya    faoliyatining    mazmuni,maqsad  va  vazifalari  davrlar  o‘tishi 
bilan  kengayib  borishi  natijasida  uning  shakl  va  usullari  ham  takomillashib 
bormoqda.  Hozirda    inson  faoliyatining  asosiy  yo‘nalishlari  shu  faoliyatidan 

---

 
14 
ko‘zda    tutilgan    maqsadlarni    to‘liq  amalga    oshirish    imkoniyatini    beruvchi  
yaxlit    tizimga,ya‘ni    texnologiyaga    aylanib    bormoqda.Shu    asosda    ta‘lim  –
tarbiya sohasida so‘nggi davrda pedagogik  texnologiya amal qila boshladi. 
    Ishlab    chiqarishdagi    texnologiyada  turli  materiallarga  ishlov  berish  tegishli 
kasb  ustalari  tomonidan  amalga  oshiriladi.  Pedagogik  texnologiyada  esa  ishlov 
beriladigan  material  o‘quvchi  (ta‘lim  oluvchi)ning  aqliy,  ruhiy,  axloqiy  sifatlari 
bo‘lib,  ularga  o‘qituvchi,  tarbiyachi  tomonidan  ma‘lum  maqsadlarga  erishish 
yo‘lida har turli ta‘sirlar o‘tkaziladi. 
   Pedagogik  texnologiya tushunchasi XX asrda paydo bo‘lib, quyidagi rivojlanish 
bosqichlaridan o‘tib kelmoqda. 
    Dastlabki  bu  tushuncha    1940-yillardan    50-yillar  o‘rtasigacha  ―ta‘limda 
texnologiya‖  deb  qo‘llanib,  o‘quv  jarayonida  audiovizual  texnika  vositalaridan 
foydalanishni ifoda qilgan. 
     Pedagogik  texnologiya  tushunchasi  dastlab  XX  asrning  o‘rtalarida  AQSHda 
qo‘llana  boshlangan.Bunda  ―pedagogik  texnologiya‖  va  ―ta‘lim  texnologiyasi‖ 
ifodalari faqat texnika vositalari yordamida o‘qitishga nisbatan qo‘llangan edi. 
    Oradan  vaqt o‘tishi davomida shu ifodalarni qo‘llash darajasi kengayib borishi 
natijasida  ularning    ma‘nolari  ham  tegishlicha  o‘zgarib  bordi.  Hozirga  kelib  esa 
pedagogik  texnologiya  ifodasining  zamonaviy  ilmiy  asoslangan  yagona  ta‘rifini 
belgilash  maqsadida  bir  qancha  yirik  olimlar  tomonidan  turli  fikrlar  va  xulosalar 
asoslab berildi. 
   
50-yillar o‘rtasidan 60-yillargacha ―ta‘lim texnologiyasi‖ ifodasi qo‘llanilib, 
bunda programmalashtirilgan ta‘limni nazarda tutilgan. 
    
70-yillarda  ―pedagogik  texnologiya‖  ifodasi  qo‘llanilib,  u  avvaldan 
loyihalashtirilgan  va  aniq  belgilangan  maqsadlarga  erishishni  kafolatlovchi  o‘quv 
jarayonini bildirgan.  
    1979-yilda  AQSHning  Pedagogik  kommunikatsiyalar  va  texnologiyalar 
assotsiatsiyasi tomonidan pedagogik texnologiyaga quyidagicha ta‘rif berilgan edi: 
―Pedagogik  texnologiya  bilimlarni  o‘zlashtirishning  hamma  jihatlarini  qamrab 

---

 
15 
oluvchi muammoni tahlil qilish va rejalashtirish, ta‘minlash, muammoning yechini 
baholash  va  boshqarish  uchun  odamlar,  g‘oyalar,  vositalar  va  faoliyatni  tashkil 
qilish usullarini o‘z  tarkibiga oladigan kompleks, integrativ jarayondan iborat…‖.  
    80-yillarning  boshidan  pedagogik  texnologiya  deb  ta‘limning  kompyuterli  va 
axborot texnologiyalarini yaratishga aytilgan. [44] 
     
Shu aytilganlar asosida pedagogik texnologiya bir jihatdan o‘quv jarayonida 
texnika  vositalaridan  foydalanishning  kengayib  borishini  ifodalab,uni  ta‘limdagi, 
o‘qitishdagi  texnologiya  deb  nomlash  mumkin  bo‘lsa,  ikkinchidan,  ta‘lim 
texnologiyasi  yoki  pedagogik  texnologiya  degan  nom  o‘quv  jarayonining  o‘zini 
qurish texnologiyasini bildiradi deb xulosa chiqarish mumkin. 
        Pedagogika  oid  adabiyotlar  tahlili  shuni  ko‘rsatadiki,  hozirgi  davrda 
pedagogik  texlonogiya  tushunchasi  ta‘lim  amaliyoti  va  nazariyasi  ilmidan 
mustahkam  o‘rin  egalladi,  lekin  uni  pedagogikaning  mukammal  lug‘atlari 
(tezaurus)dagi o‘rni hali noma‘lumligicha qolib kelmoqda. 
      
Pedagogik  texnologiya  tushunchasining  shakllanishi  va  rivojlanishi  tarixida 
turli  qarashlar  mavjud  bo‘lgan:  u    texnik  vositalar  haqidagi  ta‘limot  deb,  hamda 
o‘qitish  jarayonini  loyihalashtirilgan  holda  izchil  va  muntazam  tashkil  etish  deb 
talqin qilingan. Hozir pedagogik texnologiyalarning bir qancha ta‘riflari mavjud.       
     
V.P.Bespalko  pedagogik  texnologiyani  amaliyotga  tatbiq  qilinadigan 
muayyan  pedagogik  tizim  loyihasi  sifatida  belgilaydi.U  pedagogik  tizim 
texnologiyalar  ishlab  chiqish  uchun  asos  bo‘ladi,  deb  hisoblaydi.Bunda  asosiy 
diqqat  o‘quv  –pedagogik  jarayonni  oldindan  loyihalashga  qaratiladi,  didaktik 
vazifa  va  o‘qitish  texnologiyalari  tushunchasidan  foydalaniladi.Shu  tariqa 
V.P.Bespalko  o‘quv  jarayonini  loyihalash  g‘oyasini  ilgari  suradi.Afsuski,  hozirgi 
qadar pedagogik texnologiya va loyiha tushunchalari haqida aniqlik yo‘q. 
     
Pedagogik  texnologiya  ta‘lim  jarayoniga  jadallik  bilan  kirib  borayotgan 
bo‘lsa  ham,  uning  maqomi  noaniqligicha  qolib  ketmoqda.  Tadqiqotchilarning 
ishlarida fan va amaliyot oralig‘idan o‘rin egallamoqda.[42] 

---

 
16 
     
N.F.Talizina har bir pedagog real pedagogik jarayonni tashkil etishdan oldin 
o‘quv  jarayoni  haqida  texnologik  darajada  bilimlar  tizimini  bilib  olgan  bo‘lishi 
shart  deb  hisoblaydi.U  fan  va  amaliyot  oralig‘ida  tamoyillarni  olg‘a  suruvchi, 
metodlar  ishlab  chiquvchi,  ularni  izchil  qo‘llash  kabi  masalalar  bilan 
shug‘ullanuvchi  alohida  fan  bo‘lishi  kerak,  deb  hisoblaydi.Ularsiz    pedagogik 
jarayon texnologiya real o‘qitish jarayoni sifatida asoslanmay qoladi. 
     
Ayrim mualliflar o‘qitish texnologiyalariga fan va san‘at oralig‘idagi fan deb 
qaraydilar, boshqalari uni loyihalash bilan bog‘laydilar.[42] 
      
Shunday qilib, bir yondashuvda o‘qitish texnologiyalari o‘qitishning barcha 
vositalarini  qamrab  olgan  qandaydir  jihozlash  sifatida  ham  belgilanadi.Unda 
texnologiya o‘quv jarayonini texnikalashtirishni taqozo qiladi. 
         Boshqa    yondashuvda  texnologiyaga  ta‘lim    amaliyotini  yangi  yoki 
zamonaviylashtirilgan  bilimlar  bilan  ta‘minlashning  usuli  sifatida  qarashga 
imkoniyat beradi.Bunda texnologiyaga ta‘limning ilmiy tamoyillari va amaliyotini 
tatbiq etish sifatida qaraladi. 
        Texnologiya  tushunchasi    60-yillardagi  Amerika  va  G‘arbiy  Yevropada 
ta‘limni  isloh  qilinishi  bilan  bog‘liq    ravishda  kirib  keldi.B.Blui,  J.Koroll, 
P.Y.Galperin,  V.I.Davidov,  N.A.Menchinskaya,  Z.I.Kalmikova,  L.I.Zankov 
texnologiyalari  mashhur.O‘qitishni  tashkil  qilishning  texnologik  yondashuvlari 
V.P.Bespalko,  N.F.Talizina,  L.M.Fridman,  Y.N.Kulyutkina,  G.S.Suxobskoy, 
T.V.Kudryavsev,  M.I.Maxmutov  kabi  aksariyat  psixolog  va  didaktikachilarga 
taalluqlidir. 
     
Alohida    qayd    etib    o‘tish    joizki,    ayni  vaqtda  ta‘lim  texnologiyasi 
tushunchasini    mantiqiy  –g‘oyaviy    jihatdan      izohlash    borasida  yagona  fikr 
mavjud  emas.Yuqorida    qayd    etilgandek,  pedagogik    texnologiya  nazariyasi 
o‘tgan    asrning    ikkinchi    yarmidan    boshlab  asoslanib  kelinayotgan  bo‘lsada, 
aynan  ―pedagogik  texnologiya‖  tushunchasiga  nisbatan  turlicha  yondashuvlar 
mavjudligini ko‘rib turibmiz. 

---

 
17 
     
So‘nggi  o‘n  besh  yil  davomida  nutqimizda  ―pedagogik  texnologiya‖  , 
―zamonaviy    pedagogik  texnologiya‖,  ―o‘qitish  texnologiyasi‖  kabi  tushunchalar 
keng  qo‘llanmoqda.Aksariyat  pedagoglar  ―ta‘lim  texnologiyasi‖  hamda 
―pedagogik  texnologiya‖  tushunchalari  mazmunan  bir  ma‘noni  anglatishini 
ta‘kidlamoqdalar.  Bizning  nazarimizda  bunday  yondashuv  u  qadar  to‘g‘ri  emas, 
hamda bu borada yagona to‘xtamga kelish muhimdir. 
      
Yuqorida  qayd  etib  o‘tilganidek,  ta‘lim    jarayonini  texnologiyalashtirish 
g‘oyasi G‘arbiy Yevropa hamda AQSH da yaratilgan edi. Bizga ma‘lumki, G‘arbiy 
Yevropa  mamlakatlari  va  AQSHda    ―Pedagogika‖  fani  mavjud  emas,  shu  bois 
―pedagogik  faoliyat‖,  ―pedagogik  tizim‖,  shuningdek,  ularga  bog‘liq  ravishda 
yuzaga keluvchi ―pedagogik texnologiya‖ tushunchasi ham iste‘molda yo‘q. 
        Nomlari  qayd    etilgan    mamlakatlarda    shaxsga    ilmiy    bilimlarni  berish 
jarayoni  ―ta‘lim  jarayoni‖  sifatida  nomlanadi,  shaxsga  bilimlar  berish,  uning 
ma‘lumotini    oshirish,    ta‘lim    samaradorligini    ta‘minlashga  xizmat    qiluvchi 
fanlar  majmui  ―Metodika‖  deb  yuritiladi.Metodika  fanlarini  o‘qitishda  asosiy 
e‘tibor  ta‘lim  sifatini  yaxshilab,uning  samaradorligini  ta‘minlashga  qaratiladi. 
O‘zbekiston  Respublikasi  (  shu  jumladan,  MDH  mamlakatlari)  ta‘lim  tizimi 
amaliyotida  o‘qitilib  kelinayotgan  ―Pedagogika‖  fanining  predmeti  shaxsni 
shakllantirish,  uning  kamolotini  ta‘minlashga  yo‘naltirilgan  ta‘limiy  hamda 
tarbiyaviy  faoliyatni  tashkil  etish  jarayonining  mazmunidan  iboratdir.  Ya‘ni, 
shaxsning  yetuk  kamoloti  ikki  muhim  faoliyat  –ta‘limiy  va  tarbiyaviy  faoliyat 
jarayonining    samarasi,    natijasi  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Ayni  o‘rinda 
―pedagogik  texnologiya‖    hamda    ―metodika‖    tushunchalarining    tavsifi,  o‘ziga 
xos  jihatlarini  yoritish  maqsadga muvofiqdir. 
     
T.N.Ballo  ―pedagogik  texnologiya‖  tushunchasiga  ta‘rif    berar  ekan,  uni 
o‘qitish  jarayoniga  nisbatan  topshiriqli  yondashuv,  L.V.  Zankov,  T.Y.Galperin, 
V.I.Davidovlar  bosqichli  o‘qitish,  G.K.Selenko  hamda  boshqa  mualliflar  esa 
mazmunli umumlashma sifatida baholaydilar. P.Mitchelning nuqtai nazariga ko‘ra 
pedagogik  texnologiya  barcha  jihatlariga  ko‘ra  o‘ziga  xos  va  samarali  natijalarni 

---

 
18 
qo‘lga  kiritish  imkonini  beruvchi  pedagogik  tizimni  tashkil  etish  bilan  bog‘liq 
holda ta‘lim tizimi doirasida olib borilayotgan tadqiqot nazariyasi va amaliyotning 
muayyan  tarmog‘idir.  S.K.Islamgulova  esa  quyidagi  qarashni  ilgari  suradi: 
texnologik  loyihaga  asoslangan  ta‘lim  jarayonini  tashkil  etish  usuli  bo‘lib,  u 
avvaldan  belgilangan  muayyan  qoida  va  talablarga  javob  beradi.Quyida  ayrim 
tadqiqotchilarning  ―pedagogik  texnologiya‖  tushunchasiga  bergan  ta‘riflarini 
keltiraman. 
        Rivojlangan 
mamlakatlar  ta‘lim  tizimida  shaxs  ijtimoiylashuvini 
ta‘minlovchi  yetakchi    omil    sifatida  ta‘lim  jarayoni  e‘tirof  etilsa,  biz  shaxsning 
shakllanishida  ta‘lim  hamda  tarbiya  jarayoni  birdek  ahamiyatga  ega  ekanligiga 
urg‘u  beradi.  Aksariyat  hollarda  esa  tarbiya  jarayoni  bu  borada  ustuvor  bo‘lishi 
lozim,  chunki  o‘ziga  axloqiy  xislatlarni  namoyon  eta  olgan  shaxsgina  ijtimoiy 
munosabatlarni  tashkil  etish  jarayonida  ular  mazmunining  ijobiy  xususiyat  kasb 
etishni  ta‘minlaydi,  axloqiy  insongina  ta‘lim  (bilim)ni  qadrlay  oladi,  zero, 
axloqning  asosiy  kategoriyalaridan  biri  ham  bilimlilik  sanaladi,  degan  g‘oya 
mavjud.   
   
―  Ta‘lim  texnologiyasi‖  tushunchasi  ―  ta‘lim  metodikasi‖  tushunchasiga 
nisbatan kengdir. 
      
Ta‘lim  metodi  –o‘quv  jarayonining  majmuaviy  vazifalarini  yechishga 
yo‘naltirilgan  o‘qituvchi  va  o‘quvchilarning  birgalikdagi  faoliyati  usuli  bo‘lsa, 
ta‘lim  metodikasi  esa  muayyan  o‘quv  predmetini  o‘qitishning  ilmiy  asoslangan 
metod, qoida va usullari tizimini tavsiflaydi. 
Ta‘lim    texnologiyasi  –ta‘lim    maqsadiga    erishish    jarayonining  umumiy 
mazmuni,  ya‘ni,  avvaldan    loyihalashtirilgan    ta‘lim    jarayonini  yaxlit  tizim 
asosida,  bosqichma  –bosqich  amalga  oshirish,aniq  maqsadga  erishish  yo‘lida 
muayyan    metod,  usul    va  vositalar  tizimini  ishlab  chiqish,  ulardan  samarali, 
unumli  foydalanish  hamda  ta‘lim  jarayonini  yuqori  darajada  boshqarishni 
ifodalaydi. 

---

 
19 
     
O‘qituvchini  samarali  faoliyat  ko‘rsatishga  undovchi  darsning  metodik 
ishlanmasidan    farqli    o‘laroq,  ta‘lim    texnologiyasi  o‘quvchilar  faoliyatiga 
nisbatan    yo‘naltirilgan    bo‘lib,  u    o‘quvchilarning    shaxsiy    hamda    o‘qituvchi 
bilan    birgalikdagi  faoliyatlarini  inobatga  olgan  holda,  o‘quv  materiallarini 
mustaqil    o‘zlashtirishlari    uchun    zarur    shart  –sharoitlarni  yaratishga  xizmat 
qiladi. 
Pedagogik      texnologiyaning  markaziy  muammosi  –  o‘quvchi  shaxsini  
rivojlantirish  orqali  ta‘lim  maqsadiga erishishni  ta‘minlashdan iborat. 
―Ta‘lim texnologiyasi‖ xususida yaratilgan adabiyotlarda ushbu tushunchaga 
berilgan ta‘riflarga asoslangan holda ushbu tushunchani quyidagicha sharhlangan : 
Pedagogik    texnologiya    muayyan    loyiha    asosida  tashkil  etiladigan,  aniq 
maqsadga  yo‘naltirilgan  hamda  ushbu  maqsadning  natijalanishini  kafolatlovchi 
pedagogik  faoliyat  jarayonining  mazmunidir. 
       Pedagog  olim  V.P.Bespalko  pedagogik  tizimning  pedagogik  texnologiyaning 
asosi  ekanligini  e‘tirof  etgan  holda  uning  quyidagi  unsurlaridan  iboratdir  deya 
ta‘kidlaydi: 
1.   O‘ quvchi ; 
2.  ta‘lim –tarbiyaning  maqsadi; 
3.  ta‘lim –tarbiya  mazmuni; 
4.  o‘quv jarayoni; 
5.  o‘qituvchi yoki  texnik vositalar; 
6.  ta‘lim –tarbiyaning tashkiliy shakllari 
      Xalq    xo‘jaligining    moddiy  ishlab  chiqarishga  asoslangan  sohalarida 
qo‘llanilayotgan  texnologiyalar  mohiyatini  o‘rganish  hamda  muammo  doirasida 
nashr  etilgan  risolalar  mazmuni  bilan  tanishish  ―pedagogik  texnologiya‖  ta‘lim  –
tarbiya    faoliyatining  yaxlit  jarayoni  to‘g‘risidagi    fan  ekanligini  e‘tirof  etish 
imkonini  berdi.Pedagogik  texnologiyaning  quyidagi  tarkibiy  unsurlari  uning 
asosini belgilashga xizmat qiladi: 

---

 
20