Nomenklaturaya görə xəritələrin təyini və qonsu xəritələrin təyini qaydaları

Odometr . Sahədəki ən sürətli və ən əlverişlisi bir curvimeter istifadə edərək xəritədə və ya planda əyri xətlərin ölçülməsi, lakin bu üsul xəritədə 1 sm dəqiqliklə xətləri ölçməyə imkan verir.

Gəzinti üsulu hamar pozulmayan xətləri ölçmək üçün istifadə olunur. "Addım" adlanan kompas məhlulunun ölçüsü seçilib və kompas həlli ölçülmüş xətt boyunca kompas ayaqlarını dəyişdirərək və "addımların" sayını hesablamaqla "sürətlənmişdir". Addım ölçüsünü və addımların ümumi sayını bilməklə ölçülmüş xəttin uzunluğunu müəyyənləşdirin. Ölçmə dəqiqliyi xəttin əziyyət dərəcəsindən və "addım" ölçüsündən asılıdır - addım nə qədər kiçik və daha hamar olsa, nəticənin dəqiqliyi də o qədər yüksəkdir.

Seqmentlərin yığılması üsulu kompas sayğacının əyilmədən ölçülən xəttin əyilməsinə qədər dəyişdirildiyi və ardıcıllıqla ölçülmüş məsafənin hər bir seqmentini kompas məhluluna aparmasıdır. Bu üsul gəzinti üsulu ilə müqayisədə daha böyük ölçü dəqiqliyinə nail olmağa imkan verir.

Sahənin ölçülməsi
Topoqrafik xəritədən istifadə edərək obyektlərin ərazisini ölçərkən, müəyyən bir xəritənin uzunluq miqyası əvvəlcə sahə miqyasına çevrilir, yəni adlı miqyaslı bir ifadə kvadrat şəklindədir, məsələn: 1:50 000, 1 sm 500 m., 1 sm 2 250 000 m 2 və ya 25 ha. Sonra ərazilərin miqyasını müəyyən etdikdən sonra obyektin sahəsi əvvəlcə kvadrat santimetrlə ölçülür və sonra ərazidəki ərazini ölçmək üçün hektara və ya digər miqdarlara köçürülür.
Xəritədə ölçülən obyekt düzgün həndəsi konfiqurasiyaya malikdirsə, onun sahəsi tanınmış formulalara əsasən tapılır.Cismin forması mürəkkəbdirsə və sadə həndəsi formalara bölünə bilməzsə, bir planimetr və ya palitradan istifadə olunur.
Ən çox görülən qütb planimetridir, onun hərəkəti rəqəmin sahəsinin və xətti elementlərin mövcud asılılığına əsaslanır. Cihazın iki qolu var - bir dirək və bypass və sayma cihazı 
Paletlər də xəritələrdə mürəkkəb düzənsiz formalı kontur sahələrini ölçmək üçün universal bir yol hesab edilə bilər. Paletler şəffaf lövhələrdir və müxtəlif növlərdə olur: mesh, nöqtə, paralel xətlər sistemindən ibarət paralel palitralar. Təcrübə ilə müəyyən edilmişdir ki, paletlərlə ölçmədə sahələrin dəqiqliyi aşağı deyil və kiçik konturlar üçün planimetrin dəqiqliyindən daha yüksəkdir.
Xəritələrin bir neçə növü mövcuddur

1. 
   Tematik kartlar-sahənin quruluşu, yeri, haqqında, hava və s. haqqında məlumatları ehtiva edir. 
   
   
2. 
   Sinoptik və iqlim xəritələri- eyni təzyiqə sahib olan bölgələr eyni temperaturla - izotermlərlə, eyni yağışla - izogietlə izobarlarla bağlanır.
   
   
3. 
   Topoloji xəritələr -çox vizualdır. Belə xəritələrdə, eni və ya ticarət axını ox və ya xətlə göstərilir, eni prosesin intensivliyini əks etdirir.
   
   
4. 
   Geoloji xəritələr -yer qabığının müəyyən bir hissəsinin quruluşunu göstərir, coğrafiyaçılar, geoloqlar belə xəritələrdən istifadə edirlər və dəmir yollarının və yolların inşasında, binaların inşasında da istifadə olunur.
   
   
5. 
   Epidemioloji xəritələr- müxtəlif xəstəliklərin sahələri vurğulanır, bu elm adamlarına bu xəstəliklərin səbəblərini müəyyən etməyə kömək edir.
   

Miqyasına görə xəritələr 3 qrupa bölünür:

1. 
   Miqyası 1:200.000 və ondan böyük olan (1:50.000; 1:25.000) xəritələrə böyük miqyaslı və ya topoqrafik xəritələr deyilir.
   

Topoqrafik xəritələrin miqyası 1:10.000-1:200.000 arasında olub, ümumcoğrafi xəritələr qrupuna aiddir. Topoqrafik xəritələr – plan ilə coğrafiya xəritəsi arasında keçid rolunu oynayır. O, planın şərti işarələrindən istifadə edir və adi xəritələrdə olduğu kimi dərəcə toruna malik olur. Iri miqyaslı topoqrafik xəritənin hər bir vərəqi Yer səthinin nisbətən kiçik, əslində müstəviyə yaxın hissəsini təsvir etdiyindən burada təhriflər çox cüzi olur. Buna görə də bu xəritələrdən kiçik ərazilərin öyrənilməsində geniş istifadə olunur. Geniş ərazilər topoqrafik xəritələrdə vərəqlər üzrə tərtib olunur. Hər vərəq 60 –dən bir çəkilmiş meridian və 40-dən bir çəkilmiş paralellərdə sərhədlənmiş tropesiyalar əmələ gətirir. Xəritədə 2 meridian (xəritənin yan çərçivələri) və 2 paralel (xəritənin alt və üst çərçivələri) olur.
2. Miqyası 1:200.000-dən 1:1.000.000-dək olan xəritələrə orta miqyaslı və ya icmal-topoqrafik xəritələr deyilir.
3. Miqyası 1:1.000.000-dan kiçik olanlara kiçik miqyaslı və ya icmal xəritələri deyilir.
Xəritənin miqyası kiçildikcə orada təsvir olunan obyektlərin bəziləri atılır, digərləri isə sadələşdirilir. Ona görə də miqyas kiçildikcə xəritədə təsvirin dəqiqliyi azalır, lakin burada daha geniş ərazilərin təsvir olunmasına şərait yaranır. Xəritənin məqsədindən və miqyasından asılı olaraq burada təsvir olunacaq obyektlərin seçilməsinə və sadələşdirilməsinə kartoqrafik generalizasiya (ümumiləşdirmə) deyilir. Miqyas kiçildikcə generalizasiya çoxalır.
Xəritədə 4 cür təhrif olur: