Nurmamatov ramazon abdirashid o'gli bo'lajak texnologik ta'lim o’qituvchilarini shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar asosida innovatsion faoliyatga tayyorlash”

1.3. Bo‘lajak texnologiya ta’limi bo'lgusi kadrlarni tayyorlashda pedagogik innovatsiyalardan foydalanish imkoniyatlari
Pedagogik innovatsiya – ta’limdagi yangiliklarni mos ravishda ishlab chiqish, tajribalardan o‘tkazish, amalda qo'llash hamda baholash demakdir. Innovatsiya va kutilgan maqsadlar bir-biri bilan chambarchas bog'liq: ta'lim jarayoni vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadi, mehnat bozoriga tayyorlanadigan bo'lajak kadrlarga yangi talablarni qo'yadi, ya'ni o'qitishning yangi pedagogik uslublari, usullarlarni talab qilishni boshlaydi hamda yangi maqsadga moslashtirish lozim bo'ladi.
Ta'limdagi innovatsiyalarni maqsadga erishishda:
-ta’lim jarayonini insonparvarlashtirish va demokratlashtirish;
- o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish;
- o‘quv materialini metodika va didaktika nuqtai nazaridan o‘zgartirish;
-ta'lim va tarbiyani tashkil etish samaradorligini oshirish kabilar yordam beradi.
Bo'lgusi kadrlarning innovatsion faoliyati – uzluksiz tarzda yangiliklar asosida ta’limtarbiya jarayonini tashkil etishdan iborat, muayyan vaqt davomida shakllanib, takomillashib boradigan jarayon.
Pedagogik jarayonga faol joriy etilayotgan yangi yondashuvlar belgilangan maqsadlarga erishishga ko'mak beradi. Ular ta’lim muassasalarida ishlashning yangi uslub va uslublarini ishlab chiqish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Ta'lim oluvchi shaxsini rivojlantirish shartlaridan biri tashkiliy ta’lim jarayoni hisoblanadi. Biroq, avvalambor, “shaxsni rivojlantirish” aynan nimani anglatishini aniqlab olish zarur. O‘z mohiyatiga ko‘ra, shaxsni rivojlantirish uning imkoniyatlari doirasini va amalga oshirilgan qobiliyatlarini va oqibati sifatida – harakatlar, intilishlar, bilishga oid va ijtimoiy faollikning kengayishini anglatadi.
Pedagogik nuqtai nazardan shaxsni rivojlantirish “bajara olaman” kontekstida maqsadga yo‘naltirilgan holda kengaytirishni anglatadi. O‘z-o‘zidan “bajara olaman” kabi tushunchasi ta'lim oluvchining biror bir faoliyatni amalga oshirishga kirishganligini va uning kelgusidagi muvaffaqiyatini ta’minlamaydi, chunki
20
ma’lum asosga undovchi kuchlar va intilishlar bilan birga kechmaydi. Chunki, “bajara olaman” tushunchasi ko‘nikmalar to‘plamiga aynan tenglashtirilmaydi. U shuningdek, o‘z ichiga shaxsning intilishlarini qamrab oladi.
O‘z-o‘zini rivojlantirish qobiliyati rivojlanish vositalari bilan jihozlanganlik, unga oqilona egalik qila olish va ulardan tizimli foydalanish bilan ta’minlanadi. Biz o‘z-o‘zini rivojlantirishni shaxsni uning bevosita ishtirokida boyitish, mukammalashtirish, ijtimoiylashtirish, harakatlantirish kabi o‘rgandik.
Intilish – bu insonning o‘z-o‘zidan rohatlanish sifatida his etiladigan kechinmalarini amalga oshirish harakatlari, jarayonlarini ro‘yobga chiqarishga yo‘naltirilganligidir. Harakat qilish mumkinligining o‘zi uyg‘onishga aylanadi, harakat qilish istagining qanoatlantirilishi esa harakatlanish imkoniyatining ortishiga undaydi.
Shaxsning rivojlanishini ta’lim oluvchining hayotdagi o‘z muvaffaqiyati uchun shaxsiy javobgarligining, uning faoliyatning turli xil sohalarida va muloqotda ma’lum natijalarga erishish uchun shaxsiy harakat qilishga tayyor turishning shakllantirilishi nuqtai nazaridan ham qarab chiqish mumkin. Kasbiy pedagogika fanida va amaliyotida bu muammo ko‘p jihatdan shaxs ustidan hukmronligini belgilab beruvchi mos tarzda peshtaxtaga ruhiy bosimni – ochiq yoki yopiq holda olib chiquvchi qat’iy avtoritar ko‘rsatma tarzida hal etiladi. O‘z faoliyati uchun javobgarlik shaxsning qiziqishlari, uning jamiyat subyekti sifatidagi o‘z oldidagi mas’uliyati nuqtai nazaridan emas, balki tashqaridan, meyoriy talablar asosida berilishi salbiy natijalarga olib kelishi mumkin.
Demak, jamiyat rivojining o‘zgarib ketgan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlari ta’lim jarayoniga, uni isloh qilishning maqsadlariga, yo‘nalishlariga, bo'lgusi kadrlar ning kasbiy faoliyatini nazarda tutadi. Jumladan, ta’lim jarayonini rivojlantirish istiqbollari ta’limning muqobilligida va individuallashtirilishida, ta’lim shakllari va turlarini kengaytirishda ko‘riladi. Boshqacha aytganimizda, ta’lim oluvchilar tomonidan ta’limning mazmunli jihatlarini tanlash zarurligi va bu tanlovni ta’limning mazmuni sifatida ham, uning metodlari va shakllari, o‘quv faoliyatining
21
turlari sifatidagi ham “tanlash maydoni”ni kengaytirish ko'makida, ta'lim oluvchining haqiqiy qiziqishlari va imkoniyatlariga yaqinlashtirish zarurligi ta’kidlanadi.
Uning o‘zida o‘qitish metodikasini va pedagogik mahoratini yetarli ko'rsatkichda shakllantirishi uchun doimo o‘z ustida ishlab borishini taqozo etadi. Ikkinchidan, pedagog o‘qitadigan maxsus fani bo‘yicha yangiliklarni izlashi, tahlil qilishi va eng zarur ma’lumotlarni o‘quv jarayoniga tatbiq qilib borishga e’tiborli bo‘lishi zarurligini ko‘rsatadi.
Bo‘lg'usi texnologik ta’limi mutaxassislarini tayyorlaydigan oliy ta’lim muassasasining asosiy maqsadi va vazifasi shundan iboratki, u mehnat bozorida faoliyat o'lib boruvchi yuksak pedagogik mahoratga ega, innovatsion faoliyat olib borishga qodir bo‘lgan bo'lgusi kadrlarni tayyorlashni o'z oldiga maqsad sifatida yo‘nalishda ish olib borishi kerak. Shu nuqtai nazardan, bo‘lajak texnologik ta’limi bo'lgusi kadrlar sini innovatsion faoliyatga tayyorlashni bakalavriatning birinchi bosqichidanoq boshlash maqsadga muvofiq.
Innovatsion yondashuvlar asosida ta'lim oluvchilarga o'quv materialiga mos ravishda yangiliklarga boy bo'lgan ma'ruzalar berish, ularning amaliy bilim olishini hamda ta'lim jarayonida kompetensiyalarni qo'llash qobiliyatini rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Pedagogik innovatsiyalar ikkita asosiy yondashuvga asoslanadi:
1. Ta'lim oluvchiga yo‘naltirilgan yondashuv ta’lim jarayonini har bir ta'lim oluvchi-ta'lim oluvchi shaxsiga yo‘naltirishni nazarda tutadi. Zamonaviy pedagogika har bir ta'lim oluvchining o‘ziga xos tajribasi va xarakterini hisobga olishi, uning individualligi va iste’dodini rivojlantirishi kerak. Ushbu yondashuvni amalga oshirish tanlov tamoyillariga tayanishni o'z ichiga oladi (ta'lim oluvchilar o'zlari xohlagan sohalarni tanlashlari mumkin), ishonch (o'qituvchilar tomonidan avtoritar bosimning yo'qligi), kreativlik va muvaffaqiyat, sub'ektivlik, individuallik;
2. Kompetensiyaga asoslangan yondashuv. U asosiy e'tiborni o'rganish natijasiga qaratadi, natijada esa bilimlar yig'indisi emas, balki ko'nikmalar yig'indisi,
22
ta'lim oluvchining muammolarni, konfliktlarni hal qilish, turli vaziyatlarda harakat qilish qobiliyatidir. Ta'lim oluvchi qanchalik bilishi muhim emas. Eng muhimi, uning o'zgarishlarga javob berish, moslashuvchan bo'lish, his-tuyg'ularni boshqarish va to'g'ri ma'lumotni tanlash qobiliyati. Bu yangilik ta’lim tizimini tubdan qayta ko‘rib chiqish, ta’limni baholash va ta'lim oluvchilarning o‘zlashtirilgan bilimlari bilan ishlagan tajribalari yuksalishini kuzatishga ko'mak bergan amaliy asoslaridan biridir.
Ta'limni olob borishdagi pedagogik texnologiyalar.
Pedagogika sohasida bunday texnologiyalarni qo'llash orqali quyidagi innovatsion pedagogik texnologiyalarni taklif etadi.
Loyiha ishi.
Loyiha ishi ta'lim oluvchilarning kreativ qobiliyatlarini rivojlantirishga, ularda jamoada ishlash ko`nikmalarini shakllantirishga ko'mak beradigan faoliyat turidir. Loyihalarning maqsadi yangilash va amaliyotda foydalanish, olingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirishdan iborat. Loyiha ustida ishlash individual, juftlik yoki mikroguruhlarda amalga oshirilishi mumkin, u muammoni hal qilishni, optimal echimlarni izlashni o'z ichiga oladi. Ushbu innovatsiya murakkab fikrlashni, tahlil qilish, aloqalarni o'rnatish va yangi g'oyalar taklif qilish, dunyoning yaxlit manzarasini ko'rish qobiliyatini shakllantiradi va rivojlantiradi.
O'qituvchining shaxsiy veb-saytini taklif qilish mashhurlik kasb etmoqda. Uning ko'makida siz masofadan turib qiziqarli kitoblar, qo‘llanmalar, maqolalar, o‘quv videolari va audiolarni baham ko‘rishingiz, ta'lim oluvchilar savollariga javob berishingiz mumkin. Undan guruh loyihasini ishlab chiqishda foydalanish mumkin: ishtirokchilar o‘zlarining ilg‘or tajribalarini, natijalarini bir-birlari va bilan o‘rtoqlashadilar va yuzaga kelayotgan muammolarni hal qilishadi.
Ta'lim oluvchiga yo'naltirilgan ta'lim.
Bunday holda, ta'lim oluvchi ta'limning asosiy aktyori sifatida tan olinadi. Maqsad - ta'lim oluvchining shaxsiy fazilatlarini hisobga olgan holda uning shaxsini rivojlantirish. Shunga ko‘ra, ta’lim tizimiga, o‘qituvchi uslubiga moslashuvchi
23
ta'lim oluvchilar emas, balki o‘qituvchi o‘z mahorati va bilimidan foydalanib, mashg‘ulotni sinf xususiyatlariga ko‘ra tashkil qiladi.
Bu yerda o'qituvchi ta'lim oluvchilar jamoasining psixologik, hissiy va kognitiv xususiyatlarini bilishi kerak. Shunga asoslanib, u dars ishlanmalarini tuzadi, materialni taqdim etish usullari va usullarini tanlaydi. Ta'lim oluvchining taqdim etilayotgan materialga qiziqishini uyg'ota olishi va jamoaviy ish olib borishi, yetakchi sifatida emas, balki sherik va maslahatchi sifatida harakat qilish muhimdir.
Ta'lim muassasasining fikriga binoan ta'lim oluvchilarni farqlash mumkin. Masalan, test natijasida ma'lum bir atribut bo'yicha sinfni to'ldirish; qiziqish bo'yicha keyingi bo'linish; o'rta maktabda ixtisoslashtirilgan sinflarni joriy etish.
Tadqiqot faoliyati.
Asosiy maqsad - mustaqil tarzda, ma'lumotlarni kreativ izlash, muammolarni qo'yish va hal qilish, turli bilim sohalaridagi ma'lumotlardan foydalanish qobiliyatini rivojlantirish. O'qituvchining vazifasi qidiruv faoliyatiga qiziqishni uyg'otish va uni amalga oshirish uchun sharoit taklif qilishdir.
Guruh loyihasi ustida ishlashda jamoada ishlash ko‘nikmalari, muloqot ko‘nikmalari, boshqalarning fikrini tinglash, tanqid qilish va tanqidni qabul qilish qobiliyati ham oshadi.
Ta'lim tizimida ushbu texnologiyadan foydalanish dunyoni bilish, faktlarni tahlil qilish va xulosa chiqarish qobiliyatini rivojlantiradi. Bu oliy o‘quv yurtiga kirishda, diplom va magistrlik dissertatsiyalari ustida ishlashda asos va ko'makdir.
O'yin texnologiyalari.
O'yin texnologiyasining ahamiyati shundaki, u asosan dam olish bo'lib, ta'lim funktsiyasini bajaradi, kreativ amalga oshirish va o'zini namoyon qilishni rag'batlantiradi. Albatta, u bo'lajak o'qituvchilari guruhida qo'llaniladi.
O'qituvchining kreativligiga ko'ra butun dars o'yin shaklida o'tkazilishi mumkin: tanlov, viktorina, KVN, asardan sahna ko'rinishlari. O'yin elementlaridan darsning istalgan bosqichida: boshida, o'rtasida yoki oxirida so'rov sifatida foydalanish mumkin. To'g'ri tashkil etilgan o'yin ta'lim oluvchilarning xotirasini,
24
qiziqishini uyg'otadi, shuningdek passivlikni yengadi.
Ta'lim sohasidagi o'zgarishlar zarur va muqarrar. Shunisi e'tiborga loyiqki, ko'pincha ta'lim oluvchilar yangi, qiziqarli, g'ayrioddiy narsalarni mamnuniyat bilan qabul qilishadi. Ular idrok etishga tayyor va qodir.

25