Nurmurodov

6.1-rasm. Kukunsimon to‘Idiruvchilar bilan to‘ldirilgan
plastmassalar: 1-bog ‘lovchi asos; 2-kukunsimon to ‘Idiruvchi.
Kukunsimon 
to ‘Idiruvchilar 
bilan 
to‘ldirilgan 
plastiklar 
zamonaviy materialshunoslikda dunyo miqyosida keng va ko‘p miq- 
dorda ishlab chiqarilmoqda. Bunday plastmassalarda bogiovchi asos 
sifatida termoreaktiv yelimlardan (epoksid yelimi, fenolformaldegid 
yelimi, furanformaldegid yelimi va h.k.) keng foydalaniladi, to i-
diruvchi sifatida kvars, chinni tolkoni, grafit, vollastonit, qum, kaolin 
kabi minerallardan keng foydalaniladi. Bunday materiallar issiqbar- 
dosh b o iib , ishqalanuvchi detallarda keng ishlatiladi, shuningdek, 
qurilish materiallaridan dekorativ materiallar olishda keng miqyosda 
ishlab chiqarilmoqda. Kukunsimon to idiruvchilar bilan toidirilgan 
plastiklar ancha yengil, arzon va ishlab chiqarish texnologiyasini 
qulay va arzonligi bilan bugungi xaridorlar uchun m a’qul kelmoqda. 
Tolalar bilan toidirilgan plastmassalar juda yuqori puxtalikka va 
pishiqlikka ega, siljishdagi va cho‘zilishga mustahkamligi yuqori 
b o iib , metallarga nisbatan solishtirma o girligi 4-8 marta kamdir. 
Tolalar bilan toidirilgan (sinchlangan) plastmassalar bugungi kunda 
samolyotsozlik, kemasozlik, kosmonavtika texnikalari, avtomo-

---

bilsozlik va mashinasozilk detallarini tayyorlashda juda keng 
miqyosda ishlab chiqarilmoqda. Quyidagi 6.1-jadvalda shisha, 
uglerod, organik tolalar bilan sinchlangan plastmassalaming mexanik 
xossalari keltirilgan.
6.2-rasm. Tolalar bilan to ‘hlirilganplastmassalar: 1 - bog'lovchi
asos; 2 - to ‘Idiruvchi tola.
6
.
1
-jadvalda keltirilgan m aium otlar uzluksiz tolalar bilan 
sinchlangan 
plastiklardir. 
Shishaplastiklar 
tipik 
konstruksion 
materiallar bo‘lib, ularda bogiovchi asos sifatida polikondensatsion 
yelimlar, toidiruvchi sifatida esa shisha tolali materiallar ishlatiladi.
Shishaplastiklar zarba ta’siridagi va dinamik yuklanishlarga 
yaxshi bardosh beradi va konstruksion elementlarining tebranishlarini 
so‘ndiradi. Kimyoviy barqaror shishaplastiklar ishlatilishi 150°C dan 
yuqori boim agan haroratlarda agressiv muhitlar ishlatish bilan 
bo g iiq boigan keng miqyosli texnologik protsesslami (masalan, 
sulfat kislota, xlor, mineral o ‘g‘itIar va kaustik soda ishlab chiqarish) 
ancha ratsional amalga oshirishga imkon beradi Ular orasida eng 
muhimi ko‘p qatlamli shishaplastiklardir. Ulaming 2-3 mm 
qalinlikdagi dastlabki ikki qatlamida massasi jihatdan tegishlicha 
1 0
-
25% shisha tola bo iib , tarkibida 60-65% shisha tola toidiruvchi 
boiadigan konstruksion 
qatlamga (kuch 
qatlamiga) 
agressiv 
suyuqlikning oiishiga to ‘sqinlik qiladi, ya’ni u termik to'siq rolini 
bajaradi. Molekulalar tartibga solinib, parallel joylashtirilgan shisha 
tolalardan bogiovchi modda (yelim) qo‘shish y o ii bilan olinadigan 
shisha tolali kompozit material nihoyatda mustahkam b oiadi va yirik 
omborlar, truboprovodlar, estakadalar, yuqori bosimli gaz ballonlar va 
hokazolar olishda ishlatiladi.
89

---