Nurmurodov

6. Listni shtamplash.
Bunda list, tasmalardan tayyorlangan 
tayyorlanma matritsa-asbobga o‘matilib, puanson bilan ezgan holda
141

---

matritsa ko‘ziga kiritilib kerakli shaklga keltiriladi. Bu usulda skoba, 
qopqoq, avtomobil qanotlari va boshqa detallar tayyorlanadi.
Bosim 
bilan ishlashning fizik 
asoslari. Metallami bosim bilan 
ishlash usullari metallaming plastikligiga asoslangan. M a’lumki, turli 
metallaming plastikligi har xil bo‘lib, u metallning ichki tuzilishiga, 
kimyoviy tarkibiga, strukturasiga va boshqa ko‘rsatkichlariga bog‘liq.
Deformatsiya tezligi ortganda zarur kuch ham ortishi lozim. 
Yuqoridagi m a’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, tayyorlanmaning 
plastiklik darajasiga ko‘ra, metallami eng maqbul rejimlarda ishlash 
texnik-iqtisodiy talablarga to‘la javob beradi.
Metallaming plastik deformatsiyalanish mexanizmi nihoyatda 
murakkab. Bunda tayyorlanmaning shakli, o ‘lchamlarigina o ‘zgarib 
qolmasdan, balki uning xossalari ham o ‘zgaradi.
M a’lumki, metallami bosim bilan ishlashda ular plastik darajasiga 
qarab qizdirib, ba’zan sovuqlayin ishlov beriladi.
Deformatsiyalanish darajasi ortgan sari donlar, keyin donlar 
oralig‘idagi metallmas qo‘shimchalar deformatsiyaga uchray boradi.
9.1-rasm. Po Hat tayyorlanmalarning sovuqlayin bosim
mikrostrukturasi.
Bunday jarayon nusxasini sxematik tarzda qirralari bilan yonma- 
yon qo‘yib taxlangan tangalaming bir oz ishlatilgandagi vaziyatiga 
o ‘xshatish mumkin. Bunda tangalar bir-biriga nisbatan sirpanib siljishi 
bilan birga qiyalanish tekisligiga qarab bir oz buriladi.
Metallami sovuqlayin bosim bilan ishlashda bu murakkab 
jarayonda struktura o‘zgarishi oqibatida uning puxtaligi, qattiqligi, 
elastikligi ortib, plastikligi pasayadi. Bunday fizik puxtalanish 
naklyop
deb ataladi.
142

---

M a’lumki, metall qatlami 1000 °C gacha qizdirib ishlashda don- 
laming bog‘Ianish puxtaligi pasayganligi sababli avval metailmas 
materiallar, keyin donlar deformatsiyalana boradi va qisman parcha- 
lanadi. Lekin poiatning rekristallanishi (qayta kristallanish) sababli 
deformatsiyalanayotgan donlar ayni vaqtda qayta kristallanib, dastlab- 
ki holiga qaytadi. Metailmas materiallar esa deformatsiyalan- 
ganligicha qoladi, chunki ular qayta kristallanmaydi. Shu sababli tola 
yo‘nalishi bo‘yicha puxtaligi ortadi.
Metall tayyorlanmani qarama-qarshi tomonlarga aylanuvchi ikki 
silindrik jo ‘va orasidan ezib (siqib) o ‘tkazish