Nutq rivojlantirishning samarali metodlari va usullari

Kommunikativ o‘yinlar. Bu tipdagi o„yinlar tilga bog„liq yoki bog„liq 
emasligiga ko„ra o„zaro farqlanadi. Ular o„rtasidagi tafovut shundan iboratki, til 
bilan bog„liq kommunikativ o„yin bolaga ijodiy qobiliyatini erkin holda namoyon 
etish imkonini beradi. Tilga bog„liq bo„lmagan o„yin esa uning faoliyatini 
muayyan qoidalar bilan cheklab qo„yadi. Bir necha qoidalarni o„z ichiga oluvchi 
1
Сайидирақимова Н,С. Болалар иуткииинг фонетик хусусиятлари // Ўзбек тили ва адабиѐти. - Тошкент, 
2000. - № 2. - Б. 75-78; Болалар нугқининг тил онтогенезинк ўрганишдаги ахамияти // История, культура и 
экономика юга Киргизистана. Ош, 2000. - Т.2. - Б. 73-76; Болалар нуткининг тилшуносликда ўрганилиш 
тарихи // Тил ва адабиѐт таълими. - Тошкент, 2002. - № 4. - Б. 21-23; Мактабгача ѐшдаги ўзбек болалар 
нуткииинг лингвистик хусусиятлари: Филол. фанлари номзоди ... дисс. - Тошкент, 2004. - 126 б. 

---

kommunikativ o„yinlar musobaqa tarzida o„tkaziladi. Odatda, muayyan qoidalar 
asosida amalga oshiriladigan o„yin jarayoni tartibli kechadi. 
2. 
 Nokommunikativ 
o‘yinlar. Bunday o„yinlarda qoidalar mavjud 
bo„lmaydi. 
Ba‟zan bolalarning tilga bog„liq bo„lmagan kommunikativ o„yin faoliyatida 
ham spetsifik xususiyatlar yuzaga chiqadi. Ular bolaning o„yinga nom berishi 
jarayonida yaqqol aks etadi: Alisher Farmonov: (4 yoshu 10 oy) o„rtog„iga: Drsh-
drsh o‘yniymizmi? - deb murojaat qiladi. Boladan «Drsh-drsh» qanday o„yin 
ekanligi so„ralganda, u mazkur faoliyat turining boshni boshga urish orqali amalga 
oshirilishini harakat yordamida tushuntirmoqchi bo„ladi. 
Bola kattalarning turmush tarzi, his-tuyg„ulari, o„zaro muomala va muloqotga 
kirishish xususiyatlari, o„ziga va o„zgalarga, atrof-muhitga munosabatini yaqqol 
voqelik sifatida aks etgirish maqsadida turli xil o„yinchoqlar va ularning vazifasini 
o„tovchi narsa-buyumlardan keng foydalanadi. U mustaqil ravishda 
o„ynayotganda nutqiy faoliyat orqali muloqotga kirishish xususiyatini yuzaga 
chiqaradi. Muxlisa Mullajonova (3 yoshu 9 oy) o„yin chog„ida doimo onasi 
tomonidan o„ziga nisbatan aytilgan so„zlar bilan o„yinchoq quyonchasiga, 
qo„g„irchoqlariga murojaat qiladi. Hilolaxon Erkinova (5 yoshu 8 oy) esa qish 
faslida bog„chaga ketishdan oldin uyda yasatilgan archaning oldiga borib, Xayr, 
archa - deb u bilan xayrlashadi. Sarvarbek Umarov (3 yoshu 10 oy) nutqida ham 
yuqoridagi kabi misollarni ko„plab kuzatish mumkin. U uxlashdan oldin «Mikki 
Maus» o„yinchog„iga: Xayr, yaxshi uxab tuy - deb xayrli tun tilaydi. 
Albatta, bunday holatlarda bola jismlarga ijtimoiy mazmun ifoda etuvchi 
voqelik sifatida yondashadi. Ushbu fikrga dalil sifatida Hayrulla Hamdamov (3 
yoshu 10 oy) nutqida uchragan quyidagi misolni keltiramiz. U o„yin jarayonida 
velosiped minib yurib, oyog„i bir oz toliqib qolganidan so„ng shunday deydi: