Nutqni rivojlantiruvchi

Estafetali harakatli o‘yinlar.
O‘yin estafeta qoidqsiga muvofiq har bir mashqni bajarishdan avval o‘quvchilar yodiga solib turish kerak bo‘ladi.
Mazkur darsni tashkil etishda sinf o‘quvchilarini 3-4 jamoaga bo‘linib, ularga sardorlar tayinlanadi. Birinchi bo‘lib shartni bajargan jamoa 3 ochko, keying guruhlarga 2, 1 va 0 ochkolari bilan rag‘batlantiriladilar. Rag‘batlantirish jarayonida jarimalarni ham inobatga olinadi.
1-shart. “Kenguru”. Bunda jamoa o‘in boshchisi to‘pni oyoq tizzalariga qisib olib o‘qituvchining buyrug‘ini kutadi. O‘qituvchi buyrug‘iga binoan o‘quvchilar belgilangan joygacha sakrab borib, sakrab qaytadilar. Startdan finish chizig‘igacha bo‘lgan oraliq masofa 10-15 metrni tashkil etishi maqsadga muvofiqdir. Shartni bajarayotgan o‘quvchi agarda to‘pni tizzalari orasidan tushurib yuborsa, shu joydan musobaqani davom ettiradi. Bu holat jamoaga jarima olib keladi.
2-shart. “Bo‘g‘irsoq”. Har bir jamoani qarshisida gimnastika o‘rindig‘i qo‘yiladi. Birinchi qatnashuvchi o‘quvchi chap qo‘liga kiglini, o‘ng qo‘liga to‘pni ushlaydi. O‘qituvchining buyrug‘i bilan o‘quvchi gimnastika o‘rindig‘i bo‘ylab o‘ng qo‘lda to‘pni dumalatib borib, kiglini halqa ichiga qo‘yib, chap qo‘lda to‘pni gimnastika o‘rindig‘i ustida dumalatib qaytadi. Keyingi o‘quvchi aynan shu mashqni o‘zini bajaradi, ammo qaytishida halqa ichidagi kiglini olib kelib keyingi o‘quvchining qo‘liga beradi.

Shartli belgilar:

• 
  O‘quvchilar; - Gimnastika gardishlar; - Kigli;
  

• 
  To‘p; - Gimnastika o‘rindig‘i.
  

Uyda nutqni rivojlantirish uchun o'yinlarni to'g'ri tashkil etish uchun ota-onalar didaktik o'yinlarning xususiyatlari va ularning boshqa turlaridan farqi bilan tanishishlari maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birga, maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirish qaysi yo'nalishlarda ketayotganini tushunish.

Bunday o'yinning asosiy xususiyati shundaki, unda ma'lum bir qoidalar va harakatlar yordamida hal qilinadigan o'quv vazifasi majburiy ravishda qo'yiladi. Masalan, mashhur "Ob'ekt Lotto" o'yinida bolalarning atrof dunyosi ob'ektlari va ularning xususiyatlari haqidagi bilimlarini mustahkamlash vazifasi bo'ladi. Didaktik o'yinlarda nutqni rivojlantirishning asosiy yo'nalishlari:

• 
  So'z boyligini boyitish
  
• 
  Grammatik madaniyatni shakllantirish
  
• 
  Ovoz madaniyatini shakllantirish
  
• 
  Izchil nutq so'zlash
  

Bolaning nutqi qanchalik boy va to'g'ri bo'lsa, unga o'z fikrlarini ifoda etish osonroq bo'ladi, uning voqelikni bilish qobiliyati shunchalik kengroq bo'ladi, bolalar va kattalar bilan kelajakdagi munosabatlar, uning xatti-harakati va, demak, uning shaxsiyati shunchalik to'liq bo'ladi. . Aksincha, bolaning tushunarsiz nutqi uning odamlar bilan munosabatlarini juda murakkablashtiradi va ko'pincha uning xarakterida og'ir iz qoldiradi. 5 yoshida nutqida nuqsoni bo'lgan bolalar ularni og'riqli his qiladilar, uyatchan, o'zini o'ziga tortadigan va ba'zilari hatto asabiylashadi. Bunday bolalarda tengdoshlariga, ba'zan esa kattalarga nisbatan tajovuzkorlikning namoyon bo'lishini kuzatish mumkin. Bizning vazifamiz to'laqonli shaxsni tarbiyalashdir. Buning uchun bolaning jamoa bilan erkin muloqot qilishi uchun sharoit yaratish kerak. Bolalar o'z ona tilini imkon qadar erta o'zlashtirishlari, to'g'ri va chiroyli gapirishlari uchun hamma narsani qilish. Oilada bola mukammal tushuniladi va nutqi nomukammal bo'lsa, u hech qanday noqulaylikni boshdan kechirmaydi. Bolaning tashqi dunyo bilan aloqalari doirasi asta-sekin kengayib bormoqda va buni tengdoshlar ham, kattalar ham tushunishlari juda muhimdir. Shuning uchun, bolangizni qanchalik tez to'g'ri gapirishga o'rgatsangiz, u jamoada o'zini shunchalik erkin his qiladi. Nutqning tozaligi masalasi bolaning maktabga kelishi bilan alohida ahamiyatga ega bo'ladi. Maktabda nutqdagi nuqsonlar o'quvchilarning muvaffaqiyatsizlikka olib kelishi mumkin. Maktabga kelgan birinchi kundan boshlab bola nutqdan keng foydalanishi kerak: butun sinf ishtirokida javob bering, savol bering, ovoz chiqarib o'qing va nutqning kamchiliklari darhol aniqlanadi. Bolani o'qish va yozishni o'rgatish davrida tovushlar va so'zlarning to'g'ri sof talaffuzi alohida ahamiyatga ega, chunki yozma nutq og'zaki nutq asosida shakllanadi. Bolalar nutqi tovushining sofligi va imlo savodxonligi o'rtasida yaqin bog'liqlik o'rnatilgan. Yosh o'quvchilar asosan o'zlari gapiradigan tarzda yozadilar. Boshlang'ich sinf o'quvchilari orasida o'z-o'zini bog'lagan bolalarning katta qismi bor.
Suvda о ‘tkaziladigan о yinlar: «Suvda quvlashmachoq», «Tez suzish», «Suv ostida suzish», «Qurbaqa va laylak», «Cho’rtan baliq».
Suvda o‘tkaziladigan musobaqalar ham alohida diqqatga sazovordir. Suv mashqlaridan biri bo'lgan g‘owoslik juda qadimiy kasblardan biri bo‘lib, devonda suv bahslarining ikki turi uchraydi: birinchisi — suvda cho‘milish, sho‘ng‘ish, suvdan suzib o‘tish, suv kechish, suvda quvlashmoq. suvga biron narsani, masalan, suvda cho‘kmaydigan yog‘och, biror ashyoni tashlamoq; ikkinchisi — ermak, ko‘ngil ochish mashg'ulotlari ma’nosidagi o‘yinJardir. Bular. suv yoki sut simirmoq, suv ustida yalpoq toshni kim o‘zarga otmoq, ya’ni babslashmoq. Hozirgi paytda bolalar buni «qaymoq» o‘yini deb o‘ynashadi. O'yinda toshning suvga necha marta tegib sakrab «qaymoq» hosil qilishini e’tiborga olinadi va kim ko‘p «qaymoq» hosil qilsa, o'sha g'oiib sanaladi. Devonda bolalar o‘yinlarining turi ko‘p uchraydi. Ularning ba’zilari yo‘l-yo‘lakay sanab o ‘tilgan bo‘Isa, ba’zi-bir o‘yinlar tafsiloti bilan keltirilgan. Masalan: bolalaming qorong‘ida kelib «kurgon» olishlari — «Ko‘ragumi» deyilsa, bir to ‘daning ikkinchi to‘dani chaqqonlik bilan asir olishlari «Bandol» deb atalgan. Shuningdek, «Jangli-mangli» degan o‘yin turi ham bor. Oshiq o‘yini, to‘p o‘yini, cho‘pon bolalar o'yinlari, chillak o'yinlari, qizlarning arg‘imchoq o‘yifilari ham birma-bir sanab octilgan. 0‘sha davrdagi ko‘pgina o‘yinlar bolalaming hozirgi davrdagi o‘yinlarini eslatadi. Masalan, «0‘tish-o‘tish» deb atalgan o‘yin «Kesak kuydi», «Darra soldi», «Musht ketdi» o‘yinlariga o‘xshab ketadi. Amudaryo va Sirdaryo sohillarida, Orol etaklarida, shuningdek, yaqin joylardagi soylar, anhorlar, hovuzlar va ko‘l bo‘ylarida bolalaming «Muguz-muguz» nomli qadimiy o‘yini o‘ynalgan. Devonda «Oqsuyak» o'yini misol tariqasida keltiriladi. Alisher Navoiy ham o‘zinmg «Mahbub ul-qulub» asarida «Oqsuyak» o‘yinining ta’riflni beradi. Mahmud Qoshg‘ariy devoni XI asrda bitilgan bo‘lsa, Alisher Navoiyning «Mahbub ul-qulub» asari XV asrda yozilgan. Hozirgi paytda ham bolalar «Oqsuyak» o‘yinini xuddi o‘sha qoida asosida o‘ynaydilar. «Oqsuyak» o‘yini nafaqat 0 ‘rta Osiyoda, balki yer kurrasining ko‘p joylarida keng tarqalgan. Bu o‘yinni Yevropaning Skandinaviya mamlakatlari xalqlari etnografiyasiga oid adabiyotlarda o‘qish mumkin. Hattoki, ushbu о‘vin Avstraliyada ham uchraydi. Aslida, xalq o‘yinlari hech qachon chegara bilmaydi. Aksincha, o‘yin!ar xalqlar, elatlar orasidagi o‘zaro do‘stlik, qon-qardoshlik rishtalarini mustahkamlash uchun xizmat qiladi.

Xulosa
Demak, har bir ota-onasi ertami-kechmi bolaning nutqini qanday qilib rivojlantirish yo'llarini izlaydi. Nutqni rivojlantirish bo'yicha didaktik o'yinlarga ega bo'lishlariga yordam berish. Bunday o'yinlar ufqni o'ylaydi va kengaytiradi, va eng muhimi - o'z fikrlarini to'g'ri va chiroyli ifodalashga o'rgatadi.
Bolaning nutqi faqat kattalar uni tushunganida va u bilan mantiqan aloqa qilganida, majoziy va ifodali bo'lib qoladi, shuning uchun nutqni rivojlantirish uchun mashg'ulotlar bemalol va izchil bo'lishi kerak. Bolalarni qiziqtirish uchun ular mavjud bo'lgan o'qitish usullaridan foydalanishlari, boshqa bolalarni jalb qilishlari va ota-onalarning o'zlari ham faol ishtirok etishlari kerak.
Mashg'ulotlar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish bolalarga uyda nutqini rivojlantirish uchun o'yinlarni yaratishga imkon beradigan o'yin burchaklari va o'yinchoqlar to'plamlariga yordam beradi. Bu eng yaxshi bo'lishi mumkin turli xil belgilar va oddiy bezaklar (dizaynerlarning uylari, daraxt shoxlari, kublar) bo'lgan uy teatri. Shunday qilib, bola yaxshi gapirishni va ijodiy improvizatsiya qilishni o'rganadi.
Adabiyotlar ro‘yxati:

1. 
   Salomova R.S. «Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati» T.: 2014.
   
2. 
   Maxkamdjonov K.M. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi.
   
3. 
   T.: “Iqtisod-moliya”, 2008.
   
4. 
   Nuriddinova M.M. «Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya yo‘riqchilari uchun me’yoriy hujjatlar majmui». -T.: “Muxarrir”, 2013.
   
5. 
   Fayzullayeva M. va boshq. “Sog‘ tanda-sog‘lom aql”. T.: 2014
   
6. 
   Usmonxo‘jayev T. va boshq. “500 harakatli o‘yinlar”. -T.: “Yangi asr avlodi”, 2014.