O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Konteynerlarda tashishni tashkil etish.
Tash ishning eng ko‘p tarqalgan sxemalari (23-rasm) kuyidagichadir: 
— konteynerni transport vositasidan tushirmasdan yoki yukli konteynerni 
tushirib qoldirib, yoki bo‘shatilganlarini boshqa bekatlarga qaytarish; 
— yuklangan konteynerni yuk qabul etuvchiga yetkazib berib, ulardagi oldindan 
bo‘shatilgan boshqa konteynerni yoki yuk ortilgai konteynerni olib ketish; 
temir yo‘l 
stantsiyasi
B) qabul etuvchi jo‘natuvchi jo‘natuvchi-qabul etuvchi yukli qatorni bo‘sh 
(yuksiz) qatnovi 
— yuklangan va bo‘sh konteynerlarni yuk jo‘natuvchiga yetkazib berish va 
oldindan yuklangan yoki bo‘shatilgan boshqa konteynerni temir yo‘l yuk bekatiga 
qaytarish. 
Konteynerlarni avtomobildan tushirmay bajariluvchi tashish ishlari (23-rasm, 
v) 
yuk oqimlari kichik va ularni qabul etuvchilarda tushirish-ortish mexanizmlari yo‘q 
joylarda ishlatiladi. Qatnov masofasidan foydalanish koeffitsient eng yuqori bo‘lgan 
tashishlar, ya’ni ikkala yo‘nalishda ham yuklangan konteynerlarni tashish (23-rasm, 
b) 
eng samaralidir. 
Agar orqaga yuboriluvchi yuklar bo‘lmasa, 23-a rasmdagi sxema bo‘yicha 
tashishni tashkil etish maksadga muvofikdir. Konteynerlar maydoni va almashtirish 
punktlari. Bunday maydonlar yoki terminallarda konteynerlar bir transport turidan 
ikkinchisiga o‘tkaziladi, masalan, temir yo‘l transportidan avtomobilga yoki uning 
aksi. Bunday terminallar (maydonlar) konteynerli yuklar juda ko‘p keladigan va 
jo‘natiladigan punktlar (yirik temir yo‘l begatlari, daryo va dengiz port va pristanlari) 
yoqasida qurilib, tashishlar tashkil etiladi. Konteyner terminallarida yu klangan va 
bo‘shatilgan konteynerlar qabul etiladi va jo‘natiladi, ular yo‘nalishlarga qarab 
saflanadi, hujjatlar rasmiylashtiriladi, ortish-tushirish ishlari bajariladi. Yuk 
jo‘natuvchilardan temir yo‘l bekatiga keltirish va yuk qabul etuvchilarga temir yo‘l 
bekatidai yetkazib berish, amalda, avtomobil transporti bilan bajariladi. 

---

577
Konteynerli tashishlarni tashkil etishda ochiq va past qilib ishlangan, qoplamasi 
asfalt-beton bo‘lgan maydonlar kuriladi. Konteynerlar bunday maydonlarda bir necha 
kator qilib joylashtiriladi. Qatorlar orasida tarozbonlarning me’yorda ishlash imkoni 
bo‘lishi uchun kamida 0,6 m masofa qoldiradi. 
Harakatlanishga qulaylik yaratish uchun bunday maydonlar avtomobillarning 
bemalol kiruv joylari yoki u yoqdan, bu-yoqqa o‘tib boruvchi yo‘l bilan ta’minlangan 
bo‘lishi zarur. Har 25-45 m oralatib avtomobillar qatnovi va yonginga qarshi eni 4,0 
metrli ko‘ndalang yo‘laklar bo‘lishi lozim. Konteyner maydonlarini qabul etuvchi, 
jo‘natuvchi va vazifasiga ko‘ra maxsuslashtirilgan bo‘laklarga ajratish maqsadga 
muvofikdir. Temir yo‘l bekatlaridagi konteyner maydonlarida ortish-tushirish ishlari 
ko‘pincha to‘rt tayanchli kranlarda bajariladi, yuk oboroti nihoyatda kata 
terminallarda ko‘prikli yuklagichlar ham o‘rnatiladi. 
Konteyner yuklagichli terminallar avtomobil transporti tizimidagi yuk 
bekatlarida ham tashkil etilishi mumkin. Bunda avtomobillar bilan konteynerlarda 
shahar (viloyat)lararo yuk tash ish ishlari bajariladi. Konteynerlarda yuk tash ish 
ularning jo‘natish partiyalarini yiriklash tirish hisobiga ko‘p yuk ko‘tarish 
xususiyatiga ega bo‘lgan poezdlarda yuklarni yetkazib berish im koniyatini yaratadi. 
Yirik sanoat korxonalari o‘z hududlari ichida konteyner almashtirish punktlarini 
tashkil etib, u yerda yuklar qabul etiladi va yuklangan (bo‘shatilgan) konteynerlar 
jo‘natiladi. Ayrim hollarda bir necha yuk egalari birlashib, korxonalararo konteyner 
almashuvi punktlari tashkil etiladi. Bunday punktlarda konteynerlar almashuvi fondi 
tashkil etilishilozim. Bunday terminallarda konteynerlarni keltirish yoki jo‘natish 
kompleksi, transport-ekspeditsiya xizmati tashkil etilishi va ortish-tushirish 
operatsiyalari mexanizatsiyalashtirilgan bo‘lishi lozim. Konteyner almashuv punktlari 
faoliyatining asosi: jo‘natuvchilar oldindan (avtomobillar kelguncha) tashishga 
mo‘ljallangan konteynerlarni yuklab tayyorlab qo‘yish , yo‘l hujjatlarini oldindan 
rasmiylashtirish tamoyilida bo‘lishilozim.
Yuk qabul etuvchilar ham konteynerlarni avtomobildan tushirib olganlaridan 
so‘ng zudlik bilan ularni bo‘shatish tamoyili asosida ishlashlari lozim. Moki usulidagi 
tashishdan foydalanishda konteyner almashuv punktlari hamda konteynerlarni 
yuklash terminalidagi transport jarayoni oldindan konteynerli yarim tirkamaga ortish 
orqali tashkil qilinishi mumkin.
Ishlar bunday tashkil etilganda avtopoezdning asosi bo‘lmish tyagachlar 
unumsiz turishini minimum ga keltirishga (odatda 3-5 minutdan osh masligiga) erish 
ish mumkin. Bunday punktlarda avtoyuklagich yoki avtokranlar ishlashlari samarali 
bo‘ladi. Yuklarni taglikda paketlab tashish avtomobil, temir yo‘l, suv va havo 
transportlarida aralash yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqali tashishlarda qo‘llaniladi. Bunda 
yuklarning transport jarayonining barcha bosqichlarida ham paketlari buzilmasligi, 
ularni ortish-tushirish operatsiyalarini mexanizatsiyalashtirish usullari qo‘llanilishi 
lozim. 

---

578
Avtomobil transportida yuklarni taglikda paketlab tashish barcha universal 
(bortli) avtomobillar, tirkama va yarim tirkamalarda bajariladi. Taglikda paketlab 
tashishda furgon kuzovining tagi (poli) maxsus suriluvchi qilib ishlangan bo‘lsa, avto 
yuklagichlar furgon ichiga kirgazilmay ortish -tush irish ish larini bajarish imkoni 
bo‘ladi. Ba’zi hollarda qo plan gan unlarni taglikda paketlab tash ish da avtomobil 
kuzovining tom qismi suril ad i gan bo‘ladi. 
Avtotransportda paketlab aralash yuk tashish tizimini joriy etishda avtomobillar 
ish chizmalari jo‘natuvchilar va qabul etuvchilar bilan bir qatorda boshqa turdagi 
transport korxonalari bilan ham kelishib tuziladi. 
To‘gridan-to‘g‘ri avtomobillarda paketlab tashishda yuk egalari omborlari ayni 
tashishlarga moslangan va ularda yetarli darajada ortish-tushirish mexanizmlari 
borligi maqsadga muvofiqdir. 
Avtomobil transportida g‘ishtlarni ham tagliklarda paketlab tash ish keng joriy 
etilgan. Konteyner va paketlab tash ish da maxsuslashtirilgan avtomobil va 
avtopoezdlardan foydalanish eng yaxshi samara beradi. Massasi 10, 20 va 30 tonnali 
konteyner tashishga moslangan avtopoezdlar tyagach va universal (bortli) yarim 
tirkamadan iborat bo‘ladi.
Yarim tirkamalar konteynerni mahkamlovchi ushlagichlar bilan jihozlangan 
bo‘ladi. 10, 20 va 30 tonnsshi konteynerlarnir ost gabarit o‘lchamlari eni bo‘yicha bir 
xil (2438 mm) va uzunligi bo‘yicha o‘z navbatida 2991, 6058 va 12192 mm yoki ular 
nisbati 1:2:4: qilib ishlanganligi uchun bitta yarim tirkamaga 30 t l i 1 ta konteyner, 
20 t li - 2 ta, 20 t-li 1 ta va 10 t-li 2 ta yoki faqat 10 t li 4 ta konteyner joylashadi.