O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Yuk oqimlari
Biron iqtisodiy hududdagi yuk tashish hajmi va yuk oborotini yuk hosil etuvchi 
va qabul qiluvchi asosiy punktlar joylashuvi , ular o‘rtasidagi ishlab chiqarish 
(xo‘jalik iqtisodiy) aloqalari bo‘yicha aniqlash uchun belgilangan yuk oqimi sxemasi 
, ya’ni ma’lum vaqt ichida tashiluvchi yuk massasi, ularning yo‘nalishlaridan 
foydalanish zarur bo‘ladi. 
Buning uchun yuk jo‘natish va qabul etish punktlari o‘rtasidagi eng yaqin 
asosiy yo‘nalishlarni olib, yuk tashish turi va hajmini o‘rganiladi. 
Bunda katta massali yuklarni alohida guruqlash, yuk avtomobillari 
harakati taqiqlangan ko‘cha (yo‘nalish)larni hisobga olish, yuk jo‘natish va 
qabul etish oralig‘ini aniqlash, transport shaxobchalari sxemasini belgilash 
zarur Yuk oqimlari bir tomonlama va ikki tomonlama (qarama-qarshi 
yo‘nalishda) bo‘lishi mumkin. Yuk oqimi ikki tomonlama bo‘lganda yuk 
massasi ko‘p bo‘lgan yo‘nalish asosiy (to‘g‘ri) va kam yuk massali yo‘nalish 
esa teskari yo‘nalish deb yuritiladi. 
To‘g‘ri va teskari yo‘nalishlar o‘rtasidagi farq, ya’ni 
Massasi kat bo‘lgan yuk oqimi miqdorini kam yuk oqimiga nisbati 
notekislik koeffisiyenti bilan baholanadi. 
To‘g‘ri va qarama-qarshi yo‘nalishlar bo‘yicha yuk oqimi notekisligi 
natijasida tashish notekisligi vujudga keladi. Bunday hollarda transport 
vositalari bosib o‘tgan ma’lum masofa yuksiz qatnovga to‘g‘ri keladi va 
natijada tashish tan narxi nisbatan qimmatlashadi. 
Yuk oqimi notekisligi, odatda, mavsumiy tashish hamda yuklar turi (don, 
paxta xomashyosi, neft mahsulotlari va boshqa.)Va xomash yo‘larga qayta 
ishlov berish xarakteri (teskari yo‘nalishida tashiluvchi yuklar og‘irligining 
kamayishi, yoki hajmining oshishi, masalan, yengil sanoat mahsulotlari, 
qadoqlash omborxonalari va boshqa) bilan bog‘liqdir. 
Yuk oboroti va oqimi miqdorining tebranishi ishlab 
Chiqarish maromi va sanoat hamda qishloq xo‘jaligi mahsulotlari iste’moli 
bilan bog‘liqdir. Shunga ko‘ra barcha tashishlar to‘rt guruhga bo‘linadi: 
1)keskin tebranuvchi ishlab chiqarish va iste’mol mahsulotlari (sabzavot, 
kartoshka, ho‘lmeva va boshqalar )ni tashish; 

---

582
2)ishlab chiqarish mavsumiy, iste’mol bir maromda— don, paxta 
xomashyosi va boshqa qishloq xo‘jalik mahsulotlarini tashish; 
3)ishlab chiqarish bir maromda, iste’mol notekis—tosh ko‘mir tashish; 
4)ishlab chiqarish va iste’mol bir maromda — qayta ishlov berish va kon 
sanoati mahsulotlari tashish .
To‘rtinchi guruh yuklarini tashishd ishlab chiqarish rejasining bajarilishi 
bilan bog‘liq kichik miqdorda tebranish bo‘lishi mumkin. 
Yuk oqimi tarkibiga har xil yuklar kirishi mumkin. 
Bunday tarkib ko‘p omillar bilan bog‘liqdir. Yuk oqimi tuzilishining uch 
turini ajratish mumkin: tarmoqli, guruxli va turdosh. 
Tarmoqni tuzilish xalq xo‘jaligining ma’lum tarmog‘idagi yuklarni tashish 
bilan bog‘liqdir: tog‘-ruda sanoati, mashina sozlik, qishloq xo‘jaligi, savdo va 
shukabilar. 
Guruhli tuzilish umum foydalaniladigan va ma’lum guruhga mansub 
yuklarni tashish bilan bog‘liq qurilish yuklari, qattiq va suyuq yonilg‘i, oziq-
ovqat tovarlari. 
Turdosh tuzilishi muayyan turdagi yuklarnigina tashish bilan bog‘liq. 
Tashish notekisligini bir muncha kamaytirish yoki yo‘qotish uchun 
rejalishtirshni takomillashtirish, oqilona joylashtirilgan omborlarda zaxiralar 
jamlash, tez buziluvchi mahsulotlarga joylarda o‘z vaqtida ishlov berish, 
transport vositalaridan yilning zarur mavsumlarida jadalroq foydalanish kabi 
tadbirlarni amalga oshirish lozim.