O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

6. Og‘ir 
va 
bahaybat yuklarni yuklashda qo‘llanuvchi statsionar va 
ko‘chma kranlar 
Vazni og‘ir yuklarga mehnat havfsizligi nuqtai nazarvdan vazni 80 kg va undan 
ortiq yuklar kiradi. Avtomobil transporti yuk tashish qoidalariga binoan. Vazni og‘ir 
yuklarga, ya’ni mexanizm yordamsiz ortib bo‘lmaydigan yuklarga 250 kg dan ortik, . 
Dumalatib sudraladigan yuklarga 400 kg dan ortiq yuklar shartli ravishda kirgaziladi. 
Ortish-tushirish operatsiyalarni bajarilish bo‘yicha og‘ir vaznli yuklar bir turda 
emasdirlar. Avtomobil tranpsortida tashiladigan barcha yuklar hajmidagi uyo‘lib 
tashiluvchi yuklardan keyingisi yoki ikkinchi o‘rinda turuvchi og‘ir vaznli va uzun 
o‘lchamli yuklar kiradi. Lekin ortish-tushirish operatsiyalarining bajarish qiyinligi va 
og‘irligiga ko‘ra, ularni mexanizatsiyalashning ahamiyati kattadir. 
Og‘ir vaznli yuklarni ortish-tushirish ishlarini bajarish uchun ishlatiladigan 
ko‘tarish-eltish mexanizmlarining asosiy turlari kranlar va avtokranlardan iborat. O‘z 
navbatida statsionar va yarim statsionar o‘rnatilgan ko‘chma bo‘lishi mumkin.
 
7. Yuk qisqich va yuk ko‘targ‘ich jihozlar 
Ortiga -tushirish mashinalarini unumli ishlashi ko‘p jihatdan yuklarni ilgaklarga 
ilish, qisib ko‘tarish va ularni qisqich ushlagachlardan bo‘shatish operatsiyalarida 
ko‘p yoki oz bo‘lishiga bog‘liqdir. Shuning uchun ham ortish-tushirish ishlarini 
mexanizatsiyalashda yuk qisqich (yukni ilib qisib mustahkamlash) jihozlarini to‘g‘ri 

---

646
tanlashning axamiyati kattadir. Bunday jihoz quyidagi asosiy talablariga javob berishi 
lozim: yuk turi va xarakteriga mosligi; yuklarni qisqa (minimal) vaqt ichida va kishi 
ishtiroqsiz qisib °lish va kisqichdan tez bo‘shatish (iloji boricha kisib olish yoki 
undan bo‘shatish avtomatlashtirilgan bo‘lishi lozim); talabga va yuklarni o‘ziga 
shikast etkazmaslik; vazni ekgil, o‘zi mustahkam va tez ishlatila olishi, ya’ni 
elastiklik xususiyatiga egalik. 
Rasmda ko‘pincha qo‘llanadigan yuk qiskich jihozlariga yuklarni osiltirg‘ichlar 
keltirilgan. Ular elastik, bir necha tur va shaklli bo‘ladilar. Vazni ogar yuklarni 
ko‘tarishliqda traversa (ko‘ndalang balka) lardan foydalaniladi. Bunday traversalarda 
bir necha yuk qisqich osilmalari bo‘lishi mumkin. 
Tarali yuklar va yog‘och g‘o‘lalarni ko‘tarishlikda rasmda ko‘rsatilgan turli, 
jumladan greyferli qisqichlar qo‘llaniladi. 
Yupqa temir listlarni ko‘tarishlikda maxsus osilmalardan foydalaniladi. 
Metall parcha (lom) lari va har xil shakldagi metall buyumlarini ko‘tarishliqda 
elektromagnitli yuk ko‘targichlardan foydalaniladi. 
Greyderlar-ogzi ochiluvchi cho‘michlar bo‘lib, ular pogruzchik mashinalariga 
montajlangan bo‘ladilar. Cho‘michlari ikki' tomonga ochiluvchi jag‘dan iborat 
bo‘ladi. Ekskavator cho‘michlari faqatgina er qazish uchungina ishlamay, ular turli 
xil pogruzchiklarda ham ishlatiladi. 
Yuk ko‘targich jihozlar ichida eng ko‘p ishlatiladiganlari bu kryuk (ilgak)lardir. 
Odatda yuklar ilgakga ilingandan keyin zanjir yoki kanat (yo‘g‘on sim arqon)li 
ko‘targichyaar bilan ko‘tarshgadi.