O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

4. Ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiyalash vositalarni tanlash
Ortish-tushirish mashina va mexanizatsiyalari turlari tanlovi deyilganda, yuqori 
samarali foydalanish maqsadida ular texnik ekspluatatsion va ekologik sifatlarini 
aniqlash va baho berish tushinladi. Bunday tanlovlar ko‘pincha ayni punktdagi 
mexanizatsiyalash usullariga, ya’ni aniq sharoit hamda texnologik jarayonlarga 
bog‘liqdir. 
Barcha ortish-tushirish ishlarida ishlatiluvchi mexanizmlarni asosiy uch 
guruhga: statsionar o‘rnatilgan, ko‘chma hamda transport vositalariga montaj 
qilinganlarga bo‘lish mumkin. 
Ko‘p massali va barqaror yuk oborotli punktlarda statsionar o‘rnatilgan 
mexanizmlardan foydalanishlik maqsadga muvofiq, ulardan unumli foydalanish 
imkoniyatlari ko‘p bo‘ladi. 
Ko‘chma ortish-tushirish mexanizatsiyalardan asosan ko‘p massali, ammo yuk 
oboroti barqaror bo‘lmagan ob’ektlarda yoki vaqtinchalik yuk almashish, ya’ni 

---

645
statsionar o‘rnatilgan mexanizmlarni qisqa vaqt ichida ishlatilish nisbiy jihatdan 
o‘zini oqlay olmaydigan ortish-tushirish ob’ektlarida ko‘llaniladi. 
Transport shassilariga montajlangan mexanizmlar asosan kam yuk oborotli, juda 
ko‘p joylarga tarqalib ketgan ob’ektlardaga donali yuklarni ortish-tushirishda 
qo‘llaniladi. Bunday ob’ektlar uchun ortish-tushirish jarayonlarini o‘z imkoniyatlari 
bilan mexanizatsiyalash iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqdir, mana shunday 
mexanizmlarga engil avtomobsht shassidagi kranlar, orqa borti yuklov ishlariga 
moslashgan avtomobillar, lebyodkalar va shu kabilarni kirgazish mumkin. Uyo‘lib 
tashiluvchi yuklarni tushirish operatsiyasini mexanizatsiyalash maqsadida o‘zi 
ag‘daruvchi samosval-avtomobillardan foydalaniladi. 
5. Uyo‘lib tashiluvchi yuklarni ortish-tushirish ishlarni tashkil etish va 
mexanizatsiyalash 
Uyo‘lib tashiluvchi yuklarni ortishlikda har xil tur va 
o‘lchamli 
ekskavatorlardan foydalaniladi. 
Gusenitsa (tasma zanjir) yoki g‘irdilakli bir cho‘michli ekskavatorlar asosan er 
ishlovlarida (chuqurlar kovlashda), kar’erlarda ishlashda hamda ortish-tushirish va 
montajlash ishlarvda ko‘llanadi. Ekskavatorlar to‘g‘ri va teskari lopatali, greyferli, 
sudraluvchi-cho‘michli (draglayn) qilib ishlangan bo‘lishi mumkin. Avtomobillarni 
yuklashda asosan 8 tur va o‘lchamli qurilish va kar’er ekskavatorlardan foydalaniladi. 
Ular cho‘michlari hajmi 0,15 dan 4 m
3
bo‘lib, dvigatellari quvvati va kran jixozlari 
yuk momenti bilan farqlanadilar.