O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

39-mavzu:Ortish-tushirish punktlari va omborlari
Reja:
1. Ortish-tushirish punktlari; 
2. Avtomobil va avtopoezdlar ortish yoki tushirish fronti; 
3. Ortish-tushirish punktlarining o‘tkazishqobiliyati; 
4. Avtomobillarning harakat vali 
Tayanch so‘z va iboralar:
doimiy punkt, muvaqqat punkt, ortish-tushirish 
punktlari,yoplama, toretsli, pog‘onali; ortish fronti; o‘tkazish qobiliyati; notekislik 
koeffitsienti; ish ritmi; harakatlar oralig‘i.
Yuk ortish-tushirish punktlari shunday ob’ektki, ularda yuklar jo‘natiladi, qabul 
qilinadi, tayyorlanadi, saralanadi, saqlanadi, ortiladi, tushiriladi, tegishli xujjatlar 
rasmiylashtiriladi. Bunday punktlar doimiy va muvaqqat bo‘lishi mumkin. 
Doimiy punktlarda yuklarni ortish va tushirish uzoq vaqt davomida, muntazam 
bajariladi. Sanoat korxonalari, savdo-ulgurji bazalar, metallbazalar, elevetorlar va 
shunday punktlar sarasiga kiradi. Muvaqqat punktlarda yuklarni ortish-tushirish 
ishlari qisqa muddat davomida yoki goh-goh bajariladi. Bularga don tozalash 
oqimlari, kichkina qurilish ob’ektlari kabilar kiradi. 
Ortish-tushirish punktlari hududida maxsus maydonlar bo‘lib, shu ishlarni 
bajarishga mo‘ljallanadi. Ishlar mexanizatsiya yordamida bajarilishi uchun postlarga 
tegishli, yuk ko‘taruvchi mashinalar bilan jihozlanadi. Bitta maydon chegarasidagi 
ortish-tushirish postlari ish fronti deyiladi. U postlar soniga, avtomobillar va yuk 
ko‘tarish mexanizmlarining gabarit o‘lchamlariga, ularning joylashish sxemasiga 
bog‘liq. Ortish-tushirish punktlarida postdan tashqari kirib kelish yo‘llari va 
avtomobillarning manevri uchun maydonlar, yuklarni saqlash va yuzani saralash 
uchun omborlar, tarozu, xizmat va maishiy xonalar, ortish-tushirish amallarini 
bajarishdi qo‘llaniladigan qurilmalar, asbob-uskunalar bo‘lishi lozim. Ortish-tushirish 
ishlarining fronti chegaralarida avtomobillar yonlama (1,arasm), taroqli (1,b-rasm), 
qiya burchakli yoki pog‘onasimon (1,v-rasm) sxemalar bilan qo‘llanadi. 1-rasm. 
Avtomobillarni ortish-tushirish postlariga joylash sxemalari a – yonlama, b – taroqli, 
v – pog‘onali avtomobillarni joylashtirish sxemasini tanlashda omborlarning yuklar 
hovlis hududida joylashuvi kirib borish yo‘llarining bor-yo‘qligi, ularning joylashuvi, 
ortish-tushirish mashinalarini eng yaxshi tarzda joylashtirish imkoniyatlari, transport 
vositalarining turi va sh.i. Omillar hisobga olinadi.
Avtomobil va avtopoezdlar ortish yoki tushirish fronti chegarasida to‘g‘ri yoki 
oqimli sistemaga muvofiq harakatlanganda ularni yonlama qo‘yish sxemasi qulay. 
Bunda manevr qilish kerak bo‘lmaydi, demak bir qism vaqt tejaladi, bundan tashqari, 
manevr uchun joy ham kerak bo‘lmaydi. Shu bilan birga, bu sxema yukni faqat orqa 
bort orqali yoki kuzovning orqa eshigi orqali ortganda yoki tushirganda qulay. 
Avtomobillarni ..... Bilan joylashtirish yuk ramkalari bilan jihozlangan omborlarda 
ortish-tushirish ishlarida keng qo‘llanadi. Bu sxema frontni qistiradi orqa bort yoki 

---

641
kuzovning orqa eshigi orqali ortish-tushirish ishlari qulay bo‘lishini ta’minlaydi. 
Noqulayligi shuni, avtopoezdlar uchun ortish-tushirish ishlarini bajarib bo‘lmaydi va 
avtomobillarning manevriga vaqt ketadi. 
Pog‘onali joylashtirishda ortish-tushirish mexanizmlaridan foydalanish qulayligi 
ko‘p. Ortish (tushirish) fronti Lf taxminan quyidagicha hisoblanadi: yonlama 
joylashtirishda: taroqli joylashtirishda: bu erda: A – ortish-tushirish ishlarida bir 
vaqtda band bo‘lgan avtomobillar soni 
Ortish-tushirish punktlarining o‘tkazish qobiliyati. Punktlar, avtomobillar, ortish 
tushurish ishlarida eng kam vaqt sarflashini ta’minlash kerak. Ortish va tushirish 
punktlarining muhim parametrlaridan biri ularning o‘tkazish qobiliyatidir. Bu 
qobiliyat vaqt birligi (odatda, 1 soat) ichida ortish yoki tushirish ishlari bajarilgan 
transport vositalarining maksimal soni (yoki yuklar hajmi, t) bilan o‘lchanadi. 
Punktning o‘tkazish qobiliyati avtomobillarning ish unumiga kata ta’sir o‘tkazadi va 
punktlar soniga bog‘liq. Postning o‘tkazish qobiliyati M quyidagicha aniqlanadi: 
tonna bilan o‘lchangan yuk hajmida; transport vositalari sonida; bu erda: t - 1t yukni 
ortish yoki tushirish vaqti, soat; 
Q – avtomobilningyuk ko‘tarishi, t; 
Γ – avtomobilningyuk ko‘tarishdan foydalanish koeffitsienti; 
Ηn – avtomobilning ortish yoki tushirish postiga notekis kelish koeffitsienti, u 
avtomobillar, ortish-tushirish punktlar ishi tashkil qilinishiga bog‘liq, 1,0...2,0 qabul 
qilinadi. 
Notekislik koeffitsienti avtomobillarning ortish (tushirish) punktiga kelish 
grafigidan o‘rtacha og‘ish vaqtlari yig‘indisini va punkt ishi ritmini shu punktning 
grafik bo‘yicha ritmiga nisbati orqali topiladi. Masalan, avtomobillarning kelish 
grafigidan og‘ishi o‘rtacha vaqti (kelish grafikdan hamma og‘ish vaqtlarining jami 
hamma vaqtini bir soat (smena va boshq.) Davomidagi kelishlar soniga nisbati bilan 
aniqlanadi) 5 min., punktning kelish koeffitsienti 5+10 / 10 = 1,5 bo‘ladi. Postning 
o‘tkazish qobiliyati bo‘yicha uning smenadagi yoki sutkadagi unumdorligi topiladi: 
bu erda: T – postning bir smenada ishlash vaqti, s. O‘tkazish qobiliyatlari bir xil 
bo‘lgan N ta postlari bir ortish-tushirish punktining o‘tkazish qobiliyati: P=MN. 
O‘tkazish qobiliyatlar har xil bo‘lganda: