O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202
Transport vositalariga qo‘yiladigan asosiy ekspluatatsion talablar
Yüklə 7,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.Transport vositalariga qo‘yiladigan asosiy ekspluatatsion talablar Avtomobillarni asosiy ekspluatatsion xususiyatlariga quyidagilar kiradi: dinamikligi, yonilg‘i iqtisodligi, boshqaruvchanligi, turg‘unligi, o‘tag‘onligi, harakat ravonligi, sig‘dira olishligi, mustahkamligi, chidamliligi, texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashga mosligi, ortish-tushirish ishlarini bajarishga mosligi. Avtomobilning dinamikligi deyilganda ma’lum yo‘l sharoitlarida yuk va yo‘lovchilarni iloji boricha maksimal o‘rtacha tezlik bilan harakatlana olishi tushuniladi. Avtomobilning dinamikligi qanchalik yaxshi bo‘lsa, tashish uchun zarur vaqt shunchalik kam bo‘ladi, binobarin avtomobilning unumdorligi yuqori bo‘ladi, ya’ni ma’lum vaqt birligida aniq masofaga yuk yoki yo‘lovchilarni ko‘p miqdorda tashiy oladi. Avtomobilning dinamikligi uning tortish va tormozlash xususiyatlariga bog‘liqdir. Avtomobilning yonilg‘i iqtisodligi deyilganda, uning harakati uchun yoqilayotgan yonilg‘i quvvatidan oqilona foydalanish tushuniladi. Yonilg‘i iqtisodligi nihoyatda katta ahamiyatga ega bo‘lgan ekspluatatsion xususiyatdir, chunki yonilg‘i xarajati umumtashish tannarxiningeng katta qismini tashkil etadi. Qanchalik yonilg‘i kam sarflansa, avtomobilning ekspluatatsiya xarajati shunchalik arzon bo‘ladi. Avtomobilning sig‘dira olish xususiyati deyilganda unga bir vaqtda tashishga mo‘ljallangan yuklar miqdori yoki yo‘lovchilar soni tushuniladi. Yuk avtomobillari sig‘dira olish xususiyati uning ko‘tara olish qobiliyati va kuzovining ichki hajm o‘lchovlari bilan bog‘liq. Yo‘lovchilar tashuvchi avtomobillar sig‘dira olishi deyilganda bir vaqtda harakatlanuvchi yo‘lovchilar soni tushuniladi. Avtomobilning yuk ortish-tushirish (yoki yo‘lovchilarningchiqishi va tushishi)ga mosligi xususiyati deyilganda, bunday operatsiyalarni bajarishga kam mehnat va vaqt sarfi tushuniladi. Avtomobilning boshqariluvchanlik xususiyati -bu uning boshqariluvchi g‘ildiraklari holatiga ko‘ra harakat yo‘nalishini o‘zgartira olishidiri. Avtomobilning boshqariluvchanligi uning harakat xavfsizligi darajasiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Avtomobilning turg‘unligi - buuning sig‘anish, sirpanib ketish va ag‘darilishga qarshi tura olishidir. Avtomobilning turg‘unligisirg‘anchiq yo‘l sharoitlari va yuqori tezlik bilan harakatlanishida katta ahasmiyatga ega. Avtomobilning o‘tag‘onligi – buuning og‘ir yo‘l sharoitlari va yo‘ldan tashqarida (qorli yoki qumli qo‘riqlarda, balchiq joylarda) harakatlana olishidir. Avtomobilning harakatlanishravonligi– bu uning notekis yo‘llarda katta tezlik bilan harakatlanishida kuzovining tebranmasligidir. Avtomobilning mustahkamligi – uni tuzatish uchun zarur bo‘lgan vaqt talab etuvchi sinishlar va buzilishlarsiz ishlash xususiyatidir. 443 Avtomobilning chidamliligi – bu uning tuzatish uchun ekspluatatsiyadan to‘xtatishni talab etuvchi qismlarining jadal eskirishsiz ishlashxususiyatidir. Avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlarinazariy jihatdan tahlil etishdannihoyaviy maqsad tv unumdorligini oshirish va tashish tannarxini arzonlashtirish bo‘lib, ular birgalikda avtomobillarda yuk va yo‘lovchilar tashish fanining asosi hisoblanadi. Har xil tabiiy-iqlimiy sharoitlarni hisobga oluvchi maxsus konstruksiyali avtomobillar, masalan, shimoliy (sovuq iqlim), janubiy (issiq iqlim), tropik iqlim va boshqa sharoitlariga moslangan bo‘lishlari mumkin. Yuk tashish bilan bog‘liq sig‘dira olish xususiyati avtomobilning hajmiy yuk ko‘tarish qobiliyati, kuzov ost sathining 1m 2 yuzasiga to‘g‘ri keluvchi yuk ko‘tarish qobiliyati, avtomobil massasidan foydalanish koeffitsienti va boshqa parametrlar orqali aniqlanadi. Kuzovning hajmiy yuk ko‘tarish qobiliyati kuzovning1 m 3 hajmiga qancha yuk ko‘tarish qobiliyati to‘g‘ri kelishini bildiradi. Kuzovning hajmiy yuk ko‘tarish qobiliyati quyidagi formulalar orqali aniqlanadi: - bortli avtomobillar uchun ; / / h в а q V q q н к н v t/m 3 [1] - samosval avtomobillar uchun: ; / / 1 h h в а q V q q н к н v t/m 3 [2] Samosval avtoobili kuzovida uyib tashiluvchi yukning ko‘rinishi H – kuzov bortining ichki balandligi, m; H׳ - bortningeng yuqori qismidan kuzovdagi yukning joylashishi mumkin bo‘lgan balandligigacha bo‘lgan masofa, m; H sh - “shapka” balandligi, m; V – kuzovning ichki kengligi, m; - yukning tabbiy qiyaligi, gradus. 444 1 m 2 kuzov maydoniga to‘g‘ri keluvchi yuk ko‘taruvchanlik ; / в а q q н s t/m 2 [3] Avtomobil massasidan foydalanish koeffitsienti н o q q G h / [4] Bu erda: v - kuzovning kengligi, m; G o - avtomobilning o‘z og‘irligi, t; Q n - avtomobilning nominal yuk ko‘tarish qobiliyati, t. Nazorat savollari: 1. Transport vositalari qanday ekspluatatsion xususiyatlarga ega? 2. Bajaradigan vazifasiga ko‘ra transport vositalari qanday guruhlanadi? 3. A sinfli avtomobillar haqida tushuncha bering. 4. B sinfli avtomobillar haqida tushuncha bering. 5. Tyagach deganda nimani tushunasiz? 6. Avtopoezdlarga ta’rif bering. 7. Yuk ko‘tarish qobiliyatiga ko‘ra avtomobillar qanday guruhlarga bo‘linadi? 8. Gabarit o‘lchamlariga ko‘ra avtobuslar qanday guruhlarga bo‘linadi? |