O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

2.2. Yukningaylanishivayukoqimi
 
Yuk avtomobil transporti ishini ikkita asosiy ko‘rsat- kich xarakterlaydi: 
1.
Yuk tashish hajmi.
2.
Yuk aylanishi.
Yuk tashish hajmi
– bu ma’lum rejalashtirilgan muddatda tashilgan yoki 
tashilishi lozim bo‘lgan yuk 
miq- doridir. Yuk tashish hajmi 
tonnalarda o‘lchanadi.
Yuk 
aylanishi
 
–
bu 
ma’lum muddatda bajarilgan yoki 
bajarilishi mumkin bo‘lgan 
transport ishidir. Yuk aylanishi 
tonna kilometrda o‘lchanadi.
Yuk oqimi
deb, ma’lum 
muddatda yo‘l trassasining faqat 
yo‘nalishi 
bo‘yicha 
tashiladigan 
yuk 
miqdoriga 
aytiladi
.
Yuk tashish hajmi va 
aylanishi, yuk oqimi kattaligi, 
tarkibi, bajarilish muddati va 
notekislik koeffitsien ti bilan 
xarakterlanadi.
Yuk 
tashish 
kattaligi 
bo‘yicha – yalpi, partiyalab va 
mayda 
partiyalar 
bilan 
tashishga 
bo‘linadi. 
8-rasm.
Tashqi muhit
Yuk tashish partiyasi deb, ma’lum 
ta’siridan saqlanishi
bir transport hujjati bilan 
tashishga 
lozim bo‘lgan 
Yuklarga qo‘yiladigan
Beriladigan yuk miqdoriga aytiladi.
. 
Yalpi yuk tashish 
deb, juda ko‘p miqdordagi bir xil tarkibli yuklarni ma’lum 
yo‘nalish va vaqtda tashishga aytiladi
. Yukning tarkibi uning nomini va sinfini 
belgilaydi. Tashish muddati esa yuk tashishning boshlanishi, tamom bo‘lish kunlarini 
va uning tezkorligini ko‘rsatadi.
Muddati bo‘yicha yuk tashish doimiy, vaqtinchalikva mavsumiy xarakterda 
bo‘ladi.
Doimiy yuk tashish yil davomida amalga oshirilsa, vaqtinchalik yuk tashish 
ma’lum bir vaqtda bajariladi. Mavsumiy yuk tashish yilning ma’lum bir vaqtida 
bajariladi.
Yuk tashish hajmi va aylanishi vaqt mobaynida o‘zgarib turadi. Bu o‘zgarishlar 
notekislik koeffitsientlari bilan xarakterlanadi. Yuk tashish hajmi 
(q)
va 
(p) 
aylanishi,
H
q 
= 
q
max ; h 
p 
=
p
max ;

---

448
Qo rt
‘ 
po rt
‘
Bunda: 
qmax; p
max
– yuk tashish hajmi va aylanishining eng katta qiymati.
Qo‘rt
va
p
o‘rt
 – 
o‘q tashish hajmi va yuk aylanishining o‘rtacha qiymatlari.
Yuk tashish hajmi va yuk aylanishi notekisligi, avtomobil transporti ishining bir 
me’yorda bo‘lishiga ta’sir qiladi.Bu notekislikning ta’sirini avtotransport korxona-lari 
ish rejasida har xil yo‘llarbilan kamaytirishga harakat qilinadi.
Qayta yuk tashish ma’lum bir koeffitsient bilan xarakterlanadi. Bu koeffitsient 
(η )
qayta tashilgan yuk hajmi
q 
Ning
(qq ) 
bor bo‘lganyuk miqdoriga 
(qyu)
nisbati bilan o‘lchanadi, ya’ni: 
Q
q
H
q 
= 
;
Qyu
Bu yerda: 
q
– qayta tashilgan yuk hajmi; 
q
– bor 
q yu
Bo‘lgan yuk miqdori. 
Ba’zi yuklar uchun qayta yuk tashish koeffitsienti ikki va undan ortiqbo‘lishi 
mumkin.
Qayta yuk tashishni iloji boricha kamaytirishi lozim, chunki xalq xo‘jaligining 
transport xarajatlari qayta yuk tashilganda asossiz oshib ketadi. Shuning uchun 
mumkin bo‘lgan hamma joylarda yuklarni yuk jo‘natiladigan punktlardan bevosita 
yuk oladigan punktlargachatashish maqsadga muvofiqdir.
Yuk tashish hajmlarini maxsus jadvallarda ko‘rsatish mumkin.
Ratsionalyo‘nalishlar tuzishi va boshqa tashish masa- 
Lalarini tog‘ri hal qilish uchun yuk oqimlarini grafik tarzda epyura yoki tasvirlar 
vositasida ifodalash mumkin.
Yuk tashish epyurasi tog‘ri chiziqli koordinat tizimida ko‘rsatiladi. Bunda 
ordinata o‘qida yuk miqdori, absissa o‘qida esa masofa beriladi.
Yuk oqimllari yo‘nalishlariga qarab absissa oqining yuqorisi yoki pastida 
to‘rtburchaklar ko‘rinishida ifodalanadi. Bunda to‘rtburchakning bir tomoni yuk 
miqdorini, ikkinchi tomoni esa masofani masshtabda ifodalaydi. To‘rtburchakning 
yuzi esa shu yukni tashishdagi transport ishini, ya’ni yuk aylanishini ko‘rsatadi. Yuk 
oqimining yo‘nalishlari ko‘rsatkichi bilan ifodalanadi.
Shuni qayd qilish lozimki, yuk oqimlarining epyurasi yuk punktlari bir yo‘l 
bo‘ylab joylashgandagina ko‘riladi. Agar yuk murakkab tasvirdagi yo‘llar orqali 
amalga oshiriladigan bo‘lsa, unda yuk oqimlari tasviri chiziladi. Bunda yuk oqimlari 
to‘rtburchaklari bevosita yo‘l tasviri ustiga chiziladi. Agar to‘rtburchaklar bevosita 
kartadagi yo‘l tasviriga chizilsa, bunga yukk a r t o g r a m m a s ideyiladi.
Yuk punkti deb, yuk qabul qilinadigan yoki jo‘natiladigan joyga aytiladi. 
Punktlaryuk jo‘natuvchi va yuk qabul qiluvchi bo‘ladi.
Yuk oqimli va yuk aylanishi yuk punktlarini tekshirish yo‘li bilan aniqlanadi. 
Tekshirish davomida sutka, oylik va yillik yuk tashish hajmi va yuk aylanishi, tashish 
masofasi va
 

---

449
Uyo‘lib tashiluvchi yuklarni ortish-tushirish ishlarni tashkil etish va 
mexanizatsiyalash