O /Jlfrkl’. rin ttSPtlKtl

Abu Nasr Forobiy (873-950). O’rta asr ijtimoiy-falsafiy fikr taraqqiyoti mutafakkir Abu Nasr Forobiy nomi bilan bog’liq bo’lib, uning inson kamoloti haqidagi ta’limoti ta’lim-tarbiya sohasida katta ahamiyatga ega. Mashhur yunon faylasufi Arastudan so’ng Forobiyni yirik mutafakkir - «Muallimi soniy» - «Ikkinchi muallim» deb ataydilar.

Abu Nasr Forobiy (to’liq nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzaliq ibn Tarxon al-Forobiy) Shosh-Toshkentga yaqin Forob degan joyda harbiy xizmatchi oilasida tug’ilgan. Forobiy Bag’dodda matematika, mantiq, tibbiyot, musiqa, tabiiyot, huquq, tilshunoslik, poetika bilan shug’ullandi, turli tillarni o’rgandi. Ba’zi manbalarda Forobiy 70 dan ortiq tilni bilganligi haqida aytilagan.

Forobiy ta’lim-tarbiyaga bag’ishlagan asarlarida ta’lim-tarbiyaning muhimligi, unda nimalarga e’tibor berish zarurligi, ta’lim-tarbiya usullari va uslubi haqida fikr yuritadi. «Fozil odamlar shahri», «Baxt-saodatga erishuv to’g’risida», «Ixso-al- ulum», «Ilmlarning kelib chiqishi», «Aql ma’nolari to’g’risida» kabi asarlarida ijtimoiy-tarbiyaviy qarashlari o’z ifodasini topgan.

Forobiy inson kamolotga yolg’iz erisha olmaydi. U boshqalar bilan aloqada bo’lish, ularning ko’maklashuvi yoki munosabatlariga muxtoj bo’ladi, deb hisoblydi.

Bunga Forobiy ta’lim-tarbiyani to’g’ri yo’lga qo'yish orqali erishish mumkin, deydi. Chunki maqsadga muvofiq amalga oshirilgan ta’lim-tarbiya insonni ham aqliy, ham axloqiy jihatdan kamolotga yetkazadi. Inson tabiat va jamiyat qonun-qoidalarini to’g’ri bilib oladi va hayotda to’g’ri yo’l tutadi, boshqalar bilan to’g’ri munosabatda bo’ladi, jamiyat tartib-qoidlariga roiya etadi.

Forobiy ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan va shu jamiyat uchun xizmat qiladigan yetuk insonni tarbiyalashdan iborat deb biladi. Forobiy ta’lim va tarbiyaga birinchi marta ta’rif bergan olim sanaladi. Ta’lim - insonga o’qitish, tushuntirish asosida nazariy bilim berish, tarbiya - nazariy fazilatlarni, ma’lum hunarni egallash uchun zarur bo’lgan xulq normalarini va amaliy malakalarni o’rgatishdir, deydi olim.

Forobiyning ta’lim-tarbiya yo’llari, usullari, vositalari haqiddagi qarashlari ham qimmatlidir. U insonda go’zal fazilatlar ikki yo’l - ta’lim va tarbiya yo’li bilan hosil qilinadi. Ta’lim nazariy fazilatlarni birlashtirsa, tarbiya esa tug’ma fazilat - nazariy bilimlar va amaliy kasb-hunar, xulq-odob fazilatlarini birlashtiradi, ta’lim so’z va o’rganish bilan, tarbiya esa amaliy ish, tajriba bilan amalga oshiriladi, deydi. Insonning kamolotga yetishida ham aqliy, ham axloqiy tarbiyaning o’zaro aloqasi muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda Forobiy tavsiya etgan ta’lim va tarbiya usullari hozirgi davrda ham o’z ahamiyatini yo’qotmaganligi bilan diqqatga sazovordir.