O n q I z I l qaydas I

Oxu  üçün  ədəbiyyat: 
 
Galtung J. and Ruge M.N. : «Tne Structure of Foreign News», Journal of Pease Researsh, 
2/1965. 
Gans Herbert J.: Deciding What’s News. Vintage, New York, 1979. 
Stephens, Mitchell: A History of  News, Harcourt Brace Collage, 1977.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
21 
MÜHÜM HADİSƏ HAQQINDA              
XƏBƏR   VERMƏLİ! 
 
                                                Jurnalistin vəzifəsi dəni qabıqdan                            
                                                                   ayırııb qabığı çap etməkdir. 
                                                                             Anonim həyasız. 
 
 Teleqraf 
agentliklərinin məlumatları, press-relizlər, görüş və 
konfranslara dəvətlər – bütün bunlar redaksiyalara gələn 
informasiya axınının kiçik qollarıdır. Bunlara jurnalistlərin öz 
müntəzəm işləri üçün müstəqil  şəkildə apardıqları axtarışları da 
əlavə etmək olar. Bununla belə, bütün informasiya materialının az 
bir hissəsi işıq üzü görür. Bəs yenilikləri müəyyən edən nədir? 
 
                                  MÜHÜMLÜLÜK MEYARI 
 
 
İri redaksiyaların və  xəbərlər  şöbələrinin  əksəriyyəti öz 
əməkdaşlarının gündəlik xəbərləri seçmələrini yüngülləşdirməkdən 
ötrü informasiya materialı ilə  işləmək üçün öz qaydalarını 
müəyyənləşdirirlər. Belə  sənədə misal olaraq İsveç Radiosunun 
«Exo» xəbərlər redaksiyasının iş prinsipini göstərmək istərdim: 
 
           Biz  mühüm  olan  hər  şeyi veririk. Yəni çoxları üçün 
mühüm və  nəticəsi olan hər  şeyi. Bizim verdiyimiz 
informasiya həqiqətə uyğun və  cəmiyyət üçün mühüm 
olmalıdır.  
Biz mürəkkəb, bəzən də qavranılması  çətin olan 
hadisələri ardıcıl olaraq işıqlandırmalıyıq.  (Ekopolisy) 
 
 
  «Exo» 
redaksiyasının fəaliyyətini müəyyənləşdirən 
bu sənəd artıq 30 ildir ki mövcudur. Bu sənəddə    «mühüm» sözü 
əsas amildir. Redaksiyanın çap olunmaq və efirə verilmək üçün 
seçdiyi xəbərlər ölkədə  və dünyada baş verən hadisələri başa 

 
 
22 
düşməkdə  vətəndaşlara kömək etməlidir. Reportyora yüngül, 
hamıya xoş  gələn sensasiyalı  xəbərlər seçmək yaramaz. O elə 
xəbərlər seçməlidir ki, çoxları üçün əhəmiyyət kəsb etsin. Onun 
hadisələr və bunların insanların həyat  şəraitinə  təsir göstərməsi 
arasındakı rabitəyə diqqət yetirməsi vacibdir. 
 Oxuculara, 
dinləyicilərə  və tamaşaçılara bədbəxt hadisələr 
haqqında xəbərdən də daha vacibi dövlət büdcəsindəki defisitdən 
məlumat verməkdir. Büdcə defisiti mövzusu daha mürəkkəbdir və 
daha az əks olunandır, amma ölkənin əhalisi üçün cinayətkarlıqdan 
daha böyük əhəmiyyət daşıyır. Axı burada söhbət dövlət və ya 
bələdiyyə orqanlarının öz üzərlərinə götürdükləri məxaricdən və 
uzunmüddətli maliyyələşdirməni təşkil edə bilməmələrindən gedir. 
Vətəndaşların bu sahədə nə baş verdiyindən xəbərləri olmamışdır. 
Çünki zaman keçdikcə bu borclar üçün onların uşaqları cavab 
verməli olacaqlar. 
 Mağazanın soyulmasındansa, nüvə tullantılarının 
basdırılması barədə  xəbər vermək daha vacibdir. Məşhur 
müğənninin  şəxsi həyatındansa, NATO-nun genişləndirilməsi 
məsələsinin müzakirəsi daha əhəmiyyətlidir.  Əhalinin sosial 
təminatı  məsələlərini qaldırmaq, kriminal hadisənin qanlı 
təfərrüatını növbəti dəfə təkrarlamaqdan daha vacibdir. 
 
 
 
 
JURNALİSTİKANIN TƏNQİDİ 
 
 Son 
illər istər  İsveçdə, istərsə  də digər ölkələrədə 
jurnalistikanın tənqidi daha kəskin forma almışdır. Tənqid ilk 
növbədə  xəbərlərin daha çox səthi və fasilə ilə verilməsinə 
yönəldilmişdir. Kütləvi informasiya vasitələrinin 
kommersiyalaşdırılması bunlarda bəsit təsəvvürlərin və 
uydurmaların artmasına gətirib çıxarır. Zorakılıq, seks, cinayətlər, 
bədbəxt hadisələr və skandallar xəbərləri doldurmaqdadır. 
İnformasiya xidmətələri transmilli korporasiyaların əlinə keçir. Nə 
jurnalistikanın məzmununa, nə  də demokratik cəmiyyətdə onun 
roluna  əhəmiyyət verməyən iri biznes sahibləri ancaq qazanc 
qayğısı ilə yaşayırlar. 

 
 
23 
 Siyasi 
icmalçılar öz auditoriyalarına daha çox intriqalardan 
və gizli mübarizələrdən bəhs edirlər və  həqiqətən mühüm olan 
məsələlərə getdikcə daha az diqqət yetirirlər. Vurnuxmalar ciddi 
məsələləri  əvəz edir, sensasiyalar məsələnin məğzini sıxışdırıb 
aradan çıxarır. İqtisadi məsələləri işıqlandıran reportyorlar çox vaxt 
özləri də bilmədən iri müəssisələrin xeyrinə  işləyirlər. Danışmağa 
aludə olanlar həvəslə televiziya müzakirələrində  səthi, bəzən də 
cahil  şərhlərlə  çıxış edirlər, tamaşaçıları çaşdırır, müxtəlif 
hadisələrin səbəblərini və  nəticələrini anlamaqda onlara mane 
olurlar. Onların hadisələrin dəqiq olmayan, əsassız və populist 
izahları baş verənlərin dərin təhlilini  əvəz edir. Ayrı-ayrı  şəxslər 
arasındakı mübarizəyə  və  cəncəl işlərin gedişatına kütləvi 
informasiya vasitələrinin ciddi diqqət yetirməsi ona gətirib çıxarır 
ki, insanları ölkədə işsizliyin yüksək səviyyəsi, vətəndaşların sosial 
problemlərinin həll edilməsi, dövlət büdcəsindəki kəsr və s. kimi 
mühüm məsələləri dərindən başa düşmək imkanından məhrum edir. 
 Bu 
tənqidə diqqət yetirmək lazımdır. Çünki bu, faktlarla 
təsdiq olunmuş və tamamilə əsaslandırılmışdır. Kütləvi informasiya 
vasitələrinin kommersiyalaşdırılması az təhlükə deyil, bu, 
jurnalistikada bir sıra mənfi nəticələrə  gətirib çıxarır. Biz 
jurnalistlər insanlara demokratik cəmiyyətin vətəndaşları rolunda 
çıxış etmələrinə imkan yaratmalıyıq. Redaksiya öz auditoriyasına 
ölkənin iqtisadi və siyasi həyatında baş verən mürəkkəb hadisələr 
barədə vaxtında səriştəli izahat verməlidir.  İctimaiyyətin bu və ya 
digər qərar və qanunların qəbul edilməsi barədə informasiya 
almağa imkanı olmalıdır. İnsanların məsələlərin müzakirəsi zamanı 
müxtəlif tərəflərin baxışı  və  dəlili barədə  məlumat almasında 
kütləvi informasiya vasitələri həmin kanal rolunu oynamalıdır. 
 
Bəzi redaksiyalar çox vaxt öz vəzifələrini bəsitləşdirirlər. 
Bu gün onlar məktəb yeməklərinə ayrılan pul vəsaitinin azaldılması 
ilə bağlı etirazlardan söz açır, o biri gün isə yerli poliklinikanın 
bağlanmasına qarşı  çıxış edən hiddətlənmiş nümayişçiləri 
göstərirlər. Zərər çəkənlərin mövqelərini qeyri-tənqidi təsvir 
edərkən biz insanları o biri tərəfin bu və ya digər qərarı  qəbul 
etməkdə  nəyə  əsaslandığını  və onların bu qərarı müdafiə edərkən 

 
 
24 
hansı  dəlillər irəli sürdüyünü başa düşmək imkanından məhrum 
edirk. 
 
        PUBLİC  JOURNALİSM – İCTİMAİ  JURNALİSTİKA 
 
 
Səthi və populist jurnalistikaya qarşı etiraz reportyorlar 
arasında artmaqdadır. ABŞ-da bu etiraz public journalism,  yəni 
ictimai jurnalistika adını daşıyan cərəyanın yaranmasına səbəb 
olmuşdur. Bu cərəyana qoşulan jurnalistlər qarşılarına belə bir 
vəzifə qoymuşlar: ölkənin vətəndaşları ilə birlikdə  cəmiyyət üçün 
ən mühüm və vacib olan məslələri müəyyən etmək, birlikdə  aşkara 
çıxarılarn problemli vəziyyətdən çıxış yollarını tapmaq və  təklif 
etmək. 
 Bu 
məsələlərin müzakirəsi ictimaiyyət və ya ayrı-ayrı 
rayonların  əhalisi ilə jurnalistlərin təşkil etdikləri görüşlərdə 
keçirilir. Qəzet, radiostansiya və ya televiziya kanalı müzakirə  və 
təkliflər üçün meydan yaradır. Son illər Amerika Birləşmiş 
Ştatlarının yüzlərlə redaksiyası  ictimai jurnalistika  çərçivəsində 
çoxsaylı layihələr irəli sürmüşlər. 
 Peşəkar dairələrdə  public journalismə münasibət birmənalı 
deyil. Bu hadisə bizi cəmiyyətdəki rolumuz barədə yenidən 
düşünməyə vadar edir. Jurnalistin hansı bir problemisə  həll 
etməkdə  iştirakı  nə  qədər mümkün və  nə  qədər məsləhətdir? 
Reportyoru məruzəçidən, təbliğatçıdan, yaxud siyasətçidən ayıran 
gözəgörünməz sərhəd haradan keçir? Jurnalist öz rolunu dəyişərkən 
hansı məsuliyyəti daşıyır? Bu halda kimin marağını müdafiə edir? 
 
Cəmiyyətdə jurnalistin vəzifələri haqqında müzakirə hələ də 
davam edir. Bununla əlaqədar həmişəki kimi yenə də bütün suallara 
hazır cavablar yoxdur. Bizim ən aydın və  əsas vəzifəmiz mühüm 
məsələ barədə xəbər verməkdir. Böyük informasiya axınından dərc 
etmək üçün seçdiyimizin auditoriyadan ötrü əhəmiyyəti olmalıdır. 
Məhz buna görə  də  xəbərlərlə  işləyən repotyorlar xəbər vermək 
üçün material seçərkən həmişə özünə belə bir sual verməlidir: bu 
informasiya mənim tamaşaçıma, dinləyicimə, oxucuma nə verir? 
 

 
 
25 
                        JURNALİSTİN VƏZİFƏLƏRİ 
 
 
Cəmiyyətin demokratik əsaslarını müdafiə etmək üçün 
müstəqil informasiya xidmətləri zəruri amildir. Bu prosesdə 
jurnalistlərin rolu çox mühümdür və bu rolun formalaşmasının 
uzun tarixi var. Bu proses öz kökləri ilə Qərbin liberal mətbuatının 
ənənələrinə dayanır. 
 1975-ci 
ildə  mətbuat işləri üzrə komissiyanın Qəzet 
Naşirləri Assosiasiyası, Jurnalistlər  İttifaqı  və  İsveç Radiosu 
tərəfindən müdafiə olunan təklifi ilə  İsveç parlamenti Riksdaq 
müasir dövrdə ölkənin kütləvi informasiya vasitələrinin rolu və 
vəzifələri haqqında rəy qəbul etdi. Bu rəydə demokratik 
cəmiyyətdə kütləvi informasiya vasitələrinin dörd mühüm vəzifəsi 
sadalanır. 
 
İnformasiya vəzifəsi. 
 
Kütləvi informasya vasitələri mühüm ictimai məsələlərdə    
ölkənin                      vətəndaşlarının öz mövqelərini müəyyənləşdirə 
bilməsi üçün zəruri informasiya təqdim etməlidir. Xalq deputatları 
öz növbəsində kütləvi informasiya vasitələrinin köməyi ilə müxtəlif 
siyasi məsələlər üzrə ayrı-ayrı adamların və ya təşkilatların rəyi 
haqqında müntəzəm məlumat almaq imkanı əldə etməlidirlər. 
 
 
Şərh etmək vəzifəsi. 
 Kütləvi informasiya vasitələri istər cəmiyyətin maraqlarının 
carçısı kimi, istərsə də tamamilə müstəqil maraqları təmsil edərək 
ölkədə və dünyada baş verənləri şərh etməlidir. 
 
 
Nəzarət vəzifəsi. 
 
Cəmiyyətin maraqlarını  təmsil edən kütləvi informasiya 
vasitələri hakimiyyət orqanlarının işini yoxlamalı  və ona nəzarət 
etməlidir. 
 
 
Əlaqələndirmək vəzifəsi. 

 
 
26 
 Kütləvi informasiya vasitələri ölkədəki siyasi, həmkarlar 
ittifaqları  və ictimai təşkilatların daxilində  və aralarında olan 
əlaqələrə təsir göstərməlidir. 
 
 Yuxarıda göstərilən maddələri mübahisəsiz qəbul etmək 
çətindir. Son maddədə göstərildiyi kimi, kütləvi informasiya 
vasitələri doğrudanmı partiyalar və təşkilatlar arasında informasiya 
vermək kanalı kimi hansısa rol oynamalıdır?  Əlbəttə, elə  nəşrlər 
var ki, onların vəzifəsi müəssisələrin işçilərinə, partiya, həmkarlar 
ittifaqları üzvlərinə  və digər təşkilatlara informasiya verir, lakin 
belə  qəzetlərin və jurnalistlərin redaksiyalarının sahibkarlarla 
münasibəti bir qədər başqadır və azad məlumatdan fərqlidir. 
Bunların vəzifələri də müstəqil jurnalistlərin vəzifələrindən  əsaslı 
şəkildə fərqlənir. 
 Kimsə  yəqin deyə bilər ki, kütləvi informasiya vasitələrinin 
əsas vəzifəsi öz sahiblərinə  gəlir gətirməkdir. Kommersiya 
telekanalını ilk növbədə qayğılandıran tamaşaçıları vasitəsilə 
reklam almaqdır. Digər tərəfdən isə kim deyər ki, iqtisadi gəlir 
üçün çalışmaq ciddi jurnalistika ilə heç cür bir araya sığmır? 
 Jurnalistikanın təsvir etmək,  şərh etmək və  nəzarət etmək 
vəzifələri bəzən ziddiyyət  əmələ  gətirir. Eyni reportyor praktiki 
baxışa görə belə, eyni zamanda bu üç vəzifəni yerinə yetirə bilməz. 
Amma jurnalistin cəmiyyətdəki vəzifəsini mən məhz bu cür ifadə 
etmək istərdim: yoxlamaq, izah etmək, şərh etmək. 
 
                                  Yoxlamalı 
 
 Jurnalistikanın nəzarət vəzifəsi qanun pozuntularını  və 
qalmaqalları ifşa etməkdir. Jurnalistika cəmiyyətdə siyasi 
quruluşların, sənaye dünyasının və təşkilatların əksi kimi fəaliyyət 
göstərir.  İsveçdə kütləvi informasiya vasitələrini  üçüncü dövlət 
hakimiyyəti (parlament və hökumətdən sonra) adlandırırlar, bəzi 
ölkələrdə isə KİV dördüncü hakimiyyət hesab olunur. 
 Sui-istifadənin ifşa edilməsi demokratiyanın xeyrinədir. Bu 
onun mövqeyini qüvvətləndirir. Qalmaqallar cəmiyyətdə gərginliyi 

 
 
27 
azalda bilər. Məmurların və ya siyasətçilərin qəzet səhifələrinə və 
televiziya ekranlarına düşmək qorxusu bir çox sui-istifadələrin, 
maxinasiya və qanun pozuntularının qarşısını alır. Demokratiyanın 
təsir vasitələrindən biri  lazım gələrsə anonimliyi saxlanmaqla 
insanların baş verən qanunsuzluqları  mətbuatda, radio və 
televiziyada ifşa etmək imkanına sahib olmasıdır.  İfşalar və 
qalmaqallar bir çoxlarında qərəz və acı hisslər oyada bilər. Bununla 
belə, yaddan çıxarmaq olmaz ki, cəmiyyətin müxtəlif təşkilatlarının 
işinə müstəqil şəkildə nəzarət edilməsi demokratiyanın əsasıdır. 
 
Tənqidi meylli reportyor kiminsə gizlətmək istədiyi şeylərin 
üstünü açmağa çalışır. O, işlərin həqiqi vəziyətini hay-küylü 
sözlərlə və təmtəraqlı ifadələrlə müqayisə edir. Direktor iddia edir 
ki, məktəblilərin yeməyinə ayrılan vəsaitin azalmasına 
baxmayaraq, yeməklər əvvəlkindən heç də pis deyil. Bu belədirmi? 
Şagirdlərin özləri, həkim-fizioloq, yeməkxana işçiləri bu barədə nə 
deyirlər? Jurnalist faktları toplamalı  və araşdırmalı, səbəb və 
nəticəni müşahidə etməli, yekunu qiymətləndirməlidir. 
 Lakin 
tənqidə və ifşaedici materiallara aludəçilik o dərəcəyə 
gətirib çıxarır ki, qalmaqal və sensasiya xarakterli xəbərlər analitik 
materialları  və izahedici şərhləri sıxışdırıb çıxarır. Siyasətçilərin 
xidməti kredit kartlarından sui-istifadə faktlarını ifşa etmək ardınca 
qaçan jurnalistlər mühüm hadisələr barədə xəbərləri kölgədə qoyur, 
beləliklə, vətəndaşları ölkənin həyatında baş verən iqtisadi və siyasi 
hadisələri müşahidə etmək imkanından məhrum edir. Bill 
Klintonun Monika Levinski ilə  məhəbbət macərası ilə bağlı  Ağ 
Evdəki qalamaqal Amerikanın kütləvi informasiya vasitələrində 
həddindən artıq şişirdirlmişdi. Bu da ona gətirib çıxardı ki, bir çox 
mühüm məsələləri cəmiyyət hiss edə bilmədi. 
 
  
            
İzah etməli                               
 
 Kütləvi informasiya vasitələri təkcə kimisə ifşa etmir, həm 
də ölkənin və dünyanın həyatında baş verən hadisələri əks etdirir, 
hadisələr barədə hesabat təqdim edir. Müxbir öz oxucularına, 
dinləyicələrinə və ya tamaşaçılarına xəbər verir: 

 
 
28 
 
-Bu gün yerli inzibati orqanlar filan məsələ barədə  qərar 
qəbul etmişdir… 
 -Dünən yerli siyasətçilərin iş adamları ilə görüşü 
olmuşdur… 
 -Səhər tezdən filan küçədəki evdə yanğın baş vermişdir… 
 
Bu cür jurnalistika ilə  məşğul olan reportyorlar təsadüfi 
hallarda «qızıl qələm» prizini və ya təhqiqatçı jurnalistlər 
cəmiyyətinin mükafatını ala bilərlər. Müxtəlif hadisələr barədə 
informasiya alan vətəndaşlar cəmiyyətdə baş verənləri müşahidə 
edə biləcəklər. Bu və ya digər tədbir haqqında məlumat verən 
jurnalist baş verənlər və söylənənlər barədə informasiyanı 
çatdırarkən nəzakət qaydalarına maksimum əməl etməlidir. 
İntəhasız parlament müzakirələrini və ya rəsmi məlumatları passiv 
şəkildə  təkrar edən redaksiyalar öz vəzifələrini bəsitləşdirirlər və 
jurnalistikanın mühüm nəzarət etmə  vəzifəsini unudurlar. 
Danışmaq və başa salmaq iddiası yoxlamaq və ifşa etmək 
vəzifəsini ikinci plana çəkir. 
 
                                    Şərh etməli 
 
 
Şərh etmək bizim işimizin ayrılmaz hissəsidir. Şərhçi ayrı-
ayrı hadisələr arasındakı rabitəni izləməyə çalışır, bu və ya digər 
hadisənin, yaxud  qərarın arxasında nəyin gizləndiyini izah edir. 
Lakin şərh jurnalistin şəxsi fikri deyil, bu və ya digər hadisənin nə 
üçün baş verdiyini izah etməyə cəhd göstərməkdir. Eresun boğazı 
üstündə körpü salınıb-salınmaması məsələsini reportyor həll etmir, 
lakin o, bütün etirazlara baxmayaraq, körpünün çəkilişinə nə üçün 
başlanıldığını öz auditoriyasına izah edir.                                      
 Reportyor 
hadisələri təhlil edərkən öz şərhlərində 
auditoriyanı  həqiqətdən uzaqlaşdırmaq qorxusu ilə üz-üzə qala 
bilər.  Şərhçilərin heç də hamısı  «necə olmalıdır» fikrindən yaxa 
qurtara bilmir, halbuki «nə» baş verdiyini və  «nə üçün» baş 
verdiyini təhlil etməlidir. Tarazlığı saxlamaq üsullarından biri 
müzakirə olunan məsələnin məğzinə əsaslanmaqdır. 
 

 
 
29 
                               PERSPEKTİVLƏRİ GÖRMƏLİ 
 
 Hansı  xəbər daha əhəmiyyətlidir? Necə edəsən ki, 
informasiya axınının içində itib-batmayasan? Jurnalistlərin çoxu 
onların özləri və auditoriyaları üçün nəyin daha mühüm və 
əhəmiyyətli olmasını müəyyənləşdirməyə çalışır. Müəyyən sahədə 
çalışan reportyor (coğrafi mənada, yaxud obyekt mənasında) 
özünün hər bir məlumatı üçün qırmızı  xətti tapmalı  və mövzunu 
təyin etməlidir. Mühüm cəhət ondan ibarətdir ki, o nə vaxtsa xəbəri 
qiymətləndirmək üçün müəyyənləşdirdiyi qaydanın içində ilişib 
qalmasın və müntəəzəm olaraq axtarış aparsın. 
 Yerli 
hadisələrin işıqlandırılması ilə  məşğul olan 
reportyorun rayonun (bölgənin)  ən başlıca və vacib məsələləri 
barədə  təsəvvürü olmalıdır. Onlar nəyi müzakirə edirlər? Hansı 
mühüm qərarların qəbul olunması gözlənilir?  Şəhərin (rayonun, 
vilayətin) iri müəssisələrində işlər nə vəziyyətdədir? Dərs ili üçün 
məktəblərə ayrılan pul bəs edəcəkmi? 
 Siyasi 
icmalçı  işləyərkən mən hər il parlament ilinin 
başlamasından xeyli əvvəl Riksdaqın növbəti dövrdə daha mühüm 
olan hansı  məsələləri müzakirə edəcəyini müəyyənləşdirməyə 
çalışırdım. Mən oxuyur, fikirləşir, başqaları ilə bu məsələləri 
müzakirə edir və beləliklə, tədricən işimin mövzusunu 
müəyyənləşdirirdim. Bir ilimi dövlət büdcəsindəki kəsirin 
öyrənilməsinə  və  işıqlandırılmasına həsr etdim, o biri il məni 
İsveçin Avropa Birliyinə daxil olması maraqlandırdı.  Əhalinin 
məşğulluğu, vətəndaşların enerji ilə  təchizatı, sosial sığortası – 
bunlar daha vacib olan məsələlər idi və mən bu məsələlərə üstünlük 
verirdim. Bunları müəyyənləşdirdikdən sonra bu iri və mühüm 
mövzuları işıqlandırmaq üçün yollar axtarırdım. 
 Bu 
iş üsulunun əsası ondan ibarətdir ki, məsələni özün 
fikirləşirsən və  həmkarlarınla müzakirə edirsən: müəyyən müddət 
üçün, məsələn, yaxın aylarda mənim auditoriyamdan ötrü ən 
mühüm problem nədir? Amerika Birləşmiş  Ştatlarında public 
journalism cərəyanının tərəfdarları bu istiqamətdə ilk addımı 
atmışlar. Ümdə  məsələləri aydınlaşdırmaq məqsədilə iri 

 
 
30 
nəşriyyatlar, televiziya və radio stansiyaları  dəfələrlə  vətəndaş 
forumu təşkil etmiş, ictimai fikri öyrənmək üçün dəfələrlə  rəy 
sorğusu aparmışlar. 
 Beləliklə, söhbət öz işimiz üçün ağır və  çətin mövzu 
seçməkdən gedir, amma bu o demək deyil ki, biz bu barədə 
darıxdırıcı xəbərlər verməliyik. Sənətimiz bizdən tələb edir ki, hətta 
darıxdırıdcı mövzunu da maraqlı yazaq. 
                        
                         XƏBƏRLƏRİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
 
 Jurnalistin 
gündəlik fəaliyyətində xəbərlərin seçilməsinin və 
qiymətləndirilməsinin  ən mürəkkəb iş olduğuna kim şübhə edə 
bilər? Xəbərləri seçərkən redaksiyaların qərarları çox vaxt ədalətli 
olur. İnformasiyanın seçilməsi prosesinin tədqiqatı haqqında birinci 
fəsildə söz açmışdıq. Bu prosesin mürəkkəbliyinə baxmayaraq, hər 
halda biz işimiz üçün əsas ola biləcək ayrı-ayrı meyarları qeyd edə 
bilərik. Xəbərlərdə əsas şey nədir? 
Təzəlik.  Xəbər nə  qədər təzədirsə, qiyməti bir o qədər 
yüksəkdir. Hadisənin baş verdiyi andan nə qədər çox vaxt keçirsə, 
ona olan maraq da düz mütənasib  şəkildə azalır. Hətta kiçik bir 
xəbər də böyük effekt yarada bilər. Əgər bu  xəbər «deadline»dən 
(didlayn - materialın nömrəyə verilməsinin, radio və televiziya 
proqramının efirə  çıxmasının son həddi) azca əvvəl baş verən 
hadisəni təsvir edirsə, proqramın  əsas xəbərini kölgədə qoyur. 
Lakin bir qayda olaraq bu xəbər yeniliklərin növbəti buraxılışında 
«solur», çünki daha az aktual xarakter daşıyır, öz yerini digər əsas 
xəbərlərə verərək ininci dərəcəli olur. 
 
Əvvəllər məlum olmayan.  İnsanların geniş dairəsinə 
məlum olmayan hadisənin açılması – bu hadisə bir qədər əvvəl baş 
versə belə,  şübhəsiz ki, xəbərdir. Bu mövqedən çıxış edərək 
materialı qiymətləndirərkən, nisbətən keçmiş hadisəni də  xəbər 
kimi dəyərləndirmək olar, o şərtlə ki, bu hadisə cəmiyyətə məlum 
deyil. 
 
Auditoriyaya yaxınlıq. O şey ki, bizə coğrafi və ya mədəni 
cəhətdən yaxındır, haradasa baş verən hadisə ilə müqayisədə  

 
 
31 
həmişə bizdə böyük maraq oyadır. Xəbərin qiyməti baş verən 
hadisənin məsafəsinin auditoriyadan uzaqlığı ilə düz mütənasib 
olaraq azalır. Hind radio dinləyiciləri üçün Kəlküttə yaxınlığında 
baş verən və iyirmi nəfərin ölümünə  səbəb olan qatar toqquşması 
barəsindəki xəbər daha çox maraq doğurur, nəinki Baltik dənizində 
yüzlərlə qurbana səbəb olan paromun fəlakətə  uğraması haqqında 
verilən məlumat. 
 
Qeyri-adilik.  Təyyarənin qəzaya uğraması  xəbərdir, 
təyyarənin mənzil başına çatması isə yox. İti qapan adam haqqında 
söhbət adamı qapan it haqqında söhbətdən daha böyük xəbərdir. 
Qeyri-adi, nadir, qəribə hadisələr yaxşı,  əyləndirici qiymət kəsb 
edən xəbərlər ola bilər, halbuki xəbər məfhumunun əylənməklə heç 
bir əlaqəsi yoxdur. 
 
«Durğunluq».  Bəzən bizi əhatə edən mühitdəki müxtəlif 
dəyişiklikləri kor-koranə qeyd edirik və bu zaman ununduruq ki, 
dəyişməyən  şeylər və durğunluq da mühüm xəbər ola bilər.  İllər 
boyu sututarlara zəhərli maddələr axıdan zavod və ya bələdiyyə 
təmizləmə quruğusu xəbərdir və onun qiyməti bu pozuntuya son 
qoyulanadək azalmır. Komissiyanın gəldiyi nəticələrin diqqətə 
alınmaması elan olunmağa layiq faktdır.